Α. Σύμφωνα με το  άρθρο 131 παρ. 1 ΑΚ που ορίζει ότι «η δήλωση βούλησης είναι άκυρη αν κατά το χρόνο που έγινε, το πρόσωπο δεν είχε συνείδηση των πραττομένων του ή βρισκόταν σε ψυχική ή διανοητική ταραχή που περιόριζε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του» οι κληρονόμοι, σύμφωνα με την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, μπορούν, μέσα σε μια πενταετία από την επαγωγή, να προσβάλουν τις μη χαριστικές δικαιοπραξίες που έγιναν από τον κληρονομούμενο ή προς αυτόν, που έγιναν  από  πρόσωπο που δεν είχε συνείδηση των πράξεών του ή βρισκόταν σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιόριζε αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του, τότε μόνον, α) αν κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας εκκρεμούσε διαδικασία για την υποβολή του κληρονομουμένου σε δικαστική συμπαράσταση λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής, που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί ή αν μετά την κατάρτιση ο κληρονομούμενος υποβλήθηκε σε δικαστική συμπαράσταση για την παραπάνω αιτία, β) αν η δικαιοπραξία καταρτίσθηκε ενόσω αυτός βρισκόταν έγκλειστος σε ειδική για την κατάστασή του μονάδα ψυχικής υγείας, γ) αν η κατάσταση που επικαλούνται οι κληρονόμοι προκύπτει από την ίδια τη δικαιοπραξία που προσβάλλεται.  

Β. Από την διάταξη του άρθρου 131 ΑΚ συνάγεται ότι η δήλωση είναι άκυρη, αν κατά το χρόνο που έγινε, ο δηλών, από τις παραπάνω αιτίες, δεν είχε συνείδηση των πράξεων, ή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής, δεν είχε έλλογη κρίση, που να του επιτρέπει να προσδιορίζει ελεύθερα την βούλησή του με λογικούς υπολογισμούς και βρισκόταν σε αδυναμία να διαγνώσει το περιεχόμενο και την ουσία της δικαιοπραξίας, που επιχειρεί και τις συνέπειες που θα προκύψουν από αυτήν. Η ακυρότητα των δικαιοπραξιών του κατά τα παραπάνω ανικάνου λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής είναι απόλυτη, ώστε οποιοσδήποτε έχει έννομο συμφέρον δύναται να την προσβάλλει.

Γ. Η εφαρμογή του άρθρου με την οποία τίθενται περιορισμοί στο δικαίωμα των κληρονόμων, να επικαλεσθούν την ακυρότητα των δικαιοπραξιών που κατήρτισε ο κληρονομούμενος από αυτούς, ενώ βρισκόταν σε μια από τις προαναφερόμενες καταστάσεις ανικανότητας, προϋποθέτει δικαιοπραξίες επαχθείς (μη χαριστικές) δηλαδή δικαιοπραξίες με τις οποίες η προσπόριση περιουσιακού οφέλους (επίδοση) έγινε έναντι ανταλλάγματος (ΑΠ 531/2018).

Σημείωση

Οι χαριστικές δικαιοπραξίες του κληρονομουμένου, δηλαδή εκείνες με τις οποίες η επίδοση έγινε χωρίς αντάλλαγμα, δεν εμπίπτουν στη ρύθμιση αυτή, αλλά αρκεί για την προσβολή τους η συνδρομή των όρων του ίδιου άρθρου (ΑΠ 531/2018)

Σημείωση

Χαριστική δικαιοπραξία, είναι και η προβλεπόμενη στο άρθρο 1509 ΑΚ σύμβαση γονικής παροχής, αφού η παροχή αυτή γίνεται χωρίς αντάλλαγμα και χωρίς την ύπαρξη σχετικής προς τούτο νομικής υποχρεώσεως των γονέων. Ο χαρακτηρισμός της ως δωρεάς, μόνον κατά το ποσόν που υπερβαίνει το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις μέτρο, δεν μπορεί να στηρίξει αντίθετη εκδοχή, καθ’ όσον η μη ένταξή της έως ένα βαθμό στην έννοια της δωρεάς αποσκοπεί στην απαλλαγή της από ορισμένες δυσμενείς συνέπειες των δωρεών, όπως είναι η υποβολή σε τύπο, η βαρύτερη φορολόγηση και ιδίως η δυνατότητα ανάκλησης. Δεν είναι σκοπός του άρθρου 1509 ΑΚ να υπαγάγει στις επαχθείς δικαιοπραξίες μέρος των γονικών παροχών, οι οποίες έτσι υπόκεινται, σε όλη τους την έκταση στη ρύθμιση του πρώτου εδαφίου του άρθρου 131 ΑΚ (ΑΠ 372/2015).

Α. Παρά την διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 1 ΑΚ, που καθιερώνει το αμετάκλητο της αποποίησης της κληρονομίας, μπορεί η αποποίηση της κληρονομίας να είναι συνέπεια απειλής.

Β. Στην περίπτωση αυτή, η διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 2 ΑΚ παραβλέπει την δυνατότητα ακύρωσης της αποποίησης, σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις για τις ακυρώσιμες δικαιοπραξίες, που εφαρμόζονται εν όσω δεν τροποποιούνται από τις ιδιαίτερες ρυθμίσεις των διατάξεων του άρθρου 1857 παρ. 2-4 ΑΚ.

Γ. Έτσι αν πρόκειται για δήλωση από απειλή, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 150 ΑΚ «Όποιος εξαναγκάστηκε σε δήλωση βούλησης με απειλή που ασκήθηκε παράνομα ή αντίθετα προς τα χρηστά ήθη από τον άλλον ή από τρίτο έχει δικαίωμα να ζητήσει να ακυρωθεί η δικαιοπραξία». Σύμφωνα δε με την διάταξη του άρθρου 151 ΑΚ «Η απειλή πρέπει στις συγκεκριμένες συνθήκες, να προξενεί φόβο σε γνωστικό άνθρωπο και να εκθέτει σε σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα, την ελευθερία, την τιμή, την περιουσία αυτού που απειλήθηκε ή των προσώπων που συνδέονται μαζί του στενότατα».

Δ. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι για δήλωση αποποίησης, που έχει συναφθεί υπό το κράτος απειλής απαιτείται, α) Η απειλή να αναφέρεται σε κακό που βρίσκεται στην εξουσία του απειλούντος και έγκειται σε επικείμενο κίνδυνο της ζωής, σωματικής ακεραιότητας, ελευθερίας, τιμής, περιουσίας εκείνου που απειλείται ή των προσώπων που συνδέονται μαζί του στενότατα, β) Ο κίνδυνος να είναι πραγματικός, άμεσος (επικείμενος), σπουδαίος και ικανός να προκαλέσει φόβο σε έμφρονα άνθρωπο, γ) Η απειλή να είναι παράνομη και αντίθετη προς τα χρηστά ήθη. Απειλή εναντίον των χρηστών ηθών υπάρχει, όταν η απειλούμενη πράξη επιτρέπεται από το νόμο, ελλείπει όμως κάθε σύνδεσμος ή συνάφεια μεταξύ του κακού το οποίο απειλείται και της δηλώσεως βουλήσεως που επιζητείται με την απειλή, όπως και όταν χρησιμοποιείται προς εξαναγκασμό του απειλούμενου σε δήλωση βουλήσεως, για την οποία δεν είχε υποχρέωση από το νόμο ή από τη σύμβαση, δ) Η απειλή να έγινε προς το σκοπό να οδηγηθεί ο απειλούμενος, δια της ψυχολογικής πιέσεως που του ασκείται, σε δήλωση βουλήσεως ορισμένου περιεχομένου (ΑΠ 1912/2008, ΑΠ 1599/2014).

Ε. Εάν έχει χωρήσει πλασματική αποδοχή της κληρονομίας λόγω της προαναφερθείσας απειλής, η έναρξη της προθεσμίας αποποιήσεως προϋποθέτει την ακύρωση της πλασματικής αποδοχής τελεσιδίκως, ώστε η εν συνεχεία αποποίηση να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της.

ΣΤ. Αποποίηση, που γίνεται ενώ έχει επέλθει πλασματική αποδοχή λόγω απειλής, δεν επιφέρει τις έννομες συνέπειές της, μη ανατρέπουσα από μόνη της τις συνέπειες της πλασματικής αποδοχής, η ακύρωση της οποίας μόνο με αγωγή ή αντίστοιχη ένσταση της ΑΚ 1857 παρ. 2 μπορεί να γίνει.

Ζ. Έτσι ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της, εφ όσον δε ο νόμος δεν διακρίνει (άρθρα 1847 και 1850 ΑΚ) η ως άνω τετράμηνη προθεσμία αποποιήσεως τρέχει και κατά προσώπων ανικάνων προς δικαιοπραξία.

Η. Αν ο κληρονόμος τελεί υπό νόμιμη εκπροσώπηση (λ.χ. γονική μέριμνα) το στοιχείο της γνώσης κρίνεται στο πρόσωπο του νομίμου εκπροσώπου, αφού μόνον αυτός δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομία που έχει επαχθεί στον αντιπροσωπευόμενο τηρουμένων των διατυπώσεων που ο νόμος επιτάσσει, προκειμένου δε περί αποποιήσεως ανηλίκου πρέπει να υποβληθεί αίτηση από τον εκπροσωπούντα αυτόν και να χορηγηθεί προς τούτο η σχετική άδεια.

Θ. Η αγωγή προς ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας και η αντίστοιχη ένσταση είναι δυνατό να στραφεί και κατά του δανειστή της κληρονομίας (ΑΠ 1211/08, ΑΠ 338/04, ΑΠ 426/02), ως και κατά του αμέσως έλκοντος έννομο κληρονομικό συμφέρον από την έκπτωση αυτού που ακυρωσίμως,  δηλαδή συνεπεία απάτης,  αποδέχθηκε και που στη συνέχεια θα αποποιηθεί, δηλαδή κατ' εκείνου, στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομία μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντος στην περί ακυρώσεως δίκη, καθώς επίσης και κατά του δανειστή της κληρονομίας (ΑΠ 572/2016, ΕφΛαρ 115/2020).

Ι. Σύμφωνα με το άρθρο 1857 παρ 2 ΑΚ η αγωγή για την ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας λόγω απειλής παραγράφεται μετά ένα εξάμηνο. Ο χρόνος της παραγραφής αρχίζει από την επομένη ημέρα της αποδοχής, επί δε πλασματικής αποδοχής από της παρελεύσεως της προθεσμίας αποποιήσεως. Αν όμως η απειλή εξακολούθησε και μετά την αποδοχή, κατ' ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 157 εδ. β και γ, το εξάμηνο αρχίζει από τότε, που παρήλθε η κατάσταση αυτή και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν είκοσι χρόνια από την αποδοχή (ΑΠ 173/2014, ΑΠ 1534/2011, ΕφΛαρ 87/2022).

Α. Παρά την διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 1 ΑΚ, που καθιερώνει το αμετάκλητο της αποποίησης της κληρονομίας, μπορεί η αποποίηση της κληρονομίας να είναι συνέπεια απάτης.

Β. Στην περίπτωση αυτή, η διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 2 ΑΚ παραβλέπει την δυνατότητα ακύρωσης της αποποίησης, σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις για τις ακυρώσιμες δικαιοπραξίες, που εφαρμόζονται εν όσω δεν τροποποιούνται από τις ιδιαίτερες ρυθμίσεις των διατάξεων του άρθρου 1857 παρ. 2-4 ΑΚ.

Γ. Έτσι αν πρόκειται για δήλωση από απάτη, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 147 ΑΚ « Όποιος παρασύρθηκε με απάτη σε δήλωση βούλησης έχει δικαίωμα να ζητήσει να ακυρωθεί η δικαιοπραξία. Αν η δήλωση απευθύνεται σε άλλον και η απάτη έγινε από τρίτον, η ακύρωση μπορεί να ζητηθεί μόνο εφόσον εκείνος προς τον οποίο απευθύνεται η δήλωση ή τρίτος που απέκτησε αμέσως δικαίωμα από αυτήν γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει την απάτη.

Δ. Από την διάταξη του άρθρου 147 ΑΚ συνάγεται ότι, ως απάτη, η οποία στοιχειοθετεί ελάττωμα της δήλωσης αποποίησης, νοείται κάθε συμπεριφορά, με την οποία δημιουργείται, διατηρείται ή ενδυναμώνεται σε άλλον, ενσυνείδητα και από πρόθεση, κάποια πλανημένη παράσταση, με σκοπό να επηρεάσει την απόφασή του. Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να συνίσταται, είτε στην παράσταση ψευδών περιστατικών, τα οποία αναφέρονται στο παρόν, στο παρελθόν ή στο μέλλον, ως αληθών, είτε στην απόκρυψη, ή την αποσιώπηση, ή την ατελή ανακοίνωση αληθινών γεγονότων. Στοιχείο της απάτης αποτελεί ο δόλος, ο οποίος υπάρχει, όταν αυτός που μετέρχεται την απάτη επιδιώκει ή, τουλάχιστον, αποδέχεται να παρασυρθεί με την απάτη αυτός που εξαπατάται, σε ορισμένη δήλωση βούλησης, στην οποία δεν θα προέβαινε χωρίς τη δόλια εξαπάτηση. Δεν ενδιαφέρει αν η πλάνη που προκλήθηκε με την απάτη, είναι συγγνωστή ή όχι, ουσιώδης ή επουσιώδης, ούτε και αν αναφέρεται στα παραγωγικά αίτια της βούλησης (ΑΠ 1246/2010, ΑΠ 301/2007). Η δόλια παράσταση μπορεί να συνίσταται και σε υπόσχεση του απατήσαντος ότι θα τηρήσει στο μέλλον ορισμένη συμπεριφορά προς τον απατηθέντα (ΑΠ 1270/2011, ΕφΛαρ 404/2012).

Ε. Εάν έχει χωρήσει πλασματική αποδοχή της κληρονομίας λόγω της προαναφερθείσας απάτης, η έναρξη της προθεσμίας αποποιήσεως προϋποθέτει την ακύρωση της πλασματικής αποδοχής τελεσιδίκως, ώστε η εν συνεχεία αποποίηση να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της.

ΣΤ. Αποποίηση, που γίνεται, ενώ έχει επέλθει πλασματική αποδοχή λόγω απάτης, δεν επιφέρει τις έννομες συνέπειές της, μη ανατρέπουσα από μόνη της τις συνέπειες της πλασματικής αποδοχής, η ακύρωση της οποίας μόνο με αγωγή ή αντίστοιχη ένσταση της ΑΚ 1857 παρ. 2 μπορεί να γίνει.

Ζ. Έτσι ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της, εφ όσον δε ο νόμος δεν διακρίνει (άρθρα 1847 και 1850 ΑΚ) η ως άνω τετράμηνη προθεσμία αποποιήσεως τρέχει και κατά προσώπων ανικάνων προς δικαιοπραξία.

Η. Αν ο κληρονόμος τελεί υπό νόμιμη εκπροσώπηση (λ.χ. γονική μέριμνα) το στοιχείο της γνώσης κρίνεται στο πρόσωπο του νομίμου εκπροσώπου, αφού μόνον αυτός δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομία που έχει επαχθεί στον αντιπροσωπευόμενο τηρουμένων των διατυπώσεων που ο νόμος επιτάσσει, προκειμένου δε περί αποποιήσεως ανηλίκου πρέπει να υποβληθεί αίτηση από τον εκπροσωπούντα αυτόν και να χορηγηθεί προς τούτο η σχετική άδεια.

Θ. Η αγωγή προς ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας και η αντίστοιχη ένσταση είναι δυνατό να στραφεί και κατά του δανειστή της κληρονομίας (ΑΠ 1211/08, ΑΠ 338/04, ΑΠ 426/02), ως και κατά του αμέσως έλκοντος έννομο κληρονομικό συμφέρον από την έκπτωση αυτού που ακυρωσίμως,  δηλαδή συνεπεία απάτης, αποδέχθηκε και που στη συνέχεια θα αποποιηθεί, δηλαδή κατ' εκείνου, στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομία μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντος στην περί ακυρώσεως δίκη, καθώς επίσης και κατά του δανειστή της κληρονομίας (ΑΠ 572/2016, ΕφΛαρ 115/2020).

Ι. Σύμφωνα με το άρθρο 1857 παρ 2 ΑΚ η αγωγή για την ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας λόγω απάτης παραγράφεται μετά ένα εξάμηνο. Ο χρόνος της παραγραφής αρχίζει από την επομένη ημέρα της αποδοχής, επί δε πλασματικής αποδοχής από της παρελεύσεως της προθεσμίας αποποιήσεως. Αν όμως η απάτη εξακολούθησε και μετά την αποδοχή, κατ' ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 157 εδ. β και γ, το εξάμηνο αρχίζει από τότε, που παρήλθε η κατάσταση αυτή και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν είκοσι χρόνια από την αποδοχή (ΑΠ 173/2014, ΑΠ 1534/2011, ΕφΛαρ 87/2022).

Α. Παρά την διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 1 ΑΚ, που καθιερώνει το αμετάκλητο της αποποίησης της κληρονομίας, μπορεί η αποποίηση της κληρονομίας να είναι συνέπεια πλάνης.  

Β. Στην περίπτωση αυτή, η διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 2 ΑΚ παραβλέπει την δυνατότητα ακύρωσης της αποποίησης, σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις για τις ακυρώσιμες δικαιοπραξίες (άρθρο 140 επ. ΑΚ ), που εφαρμόζονται εν όσω δεν τροποποιούνται από τις ιδιαίτερες ρυθμίσεις των διατάξεων του άρθρου 1857 παρ. 2-4 ΑΚ.

Γ. Έτσι αν πρόκειται για δήλωση από πλάνη, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 140, 141 και 142 ΑΚ, αν κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας, η δήλωση δεν συμφωνεί από ουσιώδη πλάνη με τη βούληση του δηλούντος, αυτός έχει το δικαίωμα να ζητήσει την ακύρωση της δικαιοπραξίας. Η πλάνη είναι ουσιώδης, όταν αναφέρεται σε σημείο ή ιδιότητα του προσώπου ή του πράγματος τέτοιας σπουδαιότητας για την όλη δικαιοπραξία ώστε, αν ο πλανηθείς γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δεν θα επιχειρούσε την δικαιοπραξία. Η εσφαλμένη γνώση ή άγνοια, που δημιουργεί την μεταξύ βουλήσεως και δηλώσεως διάσταση, η οποία όταν είναι ουσιώδης θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δηλώσεως λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των προαναφερόμενων νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομίας. Υπάρχει πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής της κληρονομίας και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεται α) στο σύστημα της κτήσεως της κληρονομίας κατά τον ΑΚ που επέρχεται αμέσως μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου, οπότε η προθεσμία του άρθρου 1847 ΑΚ δεν αρχίζει γιατί η άγνοια αποκλείει τη γνώση της επαγωγής της κληρονομίας και β) σε άγνοια μόνο της υπάρξεως της προθεσμίας του άρθρου 1847 ΑΚ προς αποποίηση, ή της κατά το άρθρο 1850 ΑΚ νομικής σημασίας της παρόδου της προθεσμίας αυτής άπρακτης.

Δ. Εάν έχει χωρήσει πλασματική αποδοχή της κληρονομίας λόγω της προαναφερθείσας πλάνης, η έναρξη της προθεσμίας αποποιήσεως προϋποθέτει την ακύρωση της πλασματικής αποδοχής τελεσιδίκως, ώστε η εν συνεχεία αποποίηση να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της.

Ε. Αποποίηση, που γίνεται ενώ έχει επέλθει πλασματική αποδοχή λόγω πλάνης, δεν επιφέρει τις έννομες συνέπειές της, μη ανατρέπουσα από μόνη της τις συνέπειες της πλασματικής αποδοχής, η ακύρωση της οποίας μόνο με αγωγή ή αντίστοιχη ένσταση της ΑΚ 1857 παρ. 2 μπορεί να γίνει.

ΣΤ. Έτσι ο κληρονόμος κατά την άνω διάταξη 1847 παρ.1 εδ. α ΑΚ μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της, εφ όσον δε ο νόμος δεν διακρίνει (άρθρα 1847 και 1850 ΑΚ) η ως άνω τετράμηνη προθεσμία αποποιήσεως τρέχει και κατά προσώπων ανικάνων προς δικαιοπραξία.

Ζ. Αν ο κληρονόμος τελεί υπό νόμιμη εκπροσώπηση (λ.χ. γονική μέριμνα) το στοιχείο της γνώσης κρίνεται στο πρόσωπο του νομίμου εκπροσώπου, αφού μόνον αυτός δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομία που έχει επαχθεί στον αντιπροσωπευόμενο τηρουμένων των διατυπώσεων που ο νόμος επιτάσσει, προκειμένου δε περί αποποιήσεως ανηλίκου πρέπει να υποβληθεί αίτηση από τον εκπροσωπούντα αυτόν και να χορηγηθεί προς τούτο η σχετική άδεια.

Η. Η αγωγή προς ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας και η αντίστοιχη ένσταση είναι δυνατό να στραφεί και κατά του δανειστή της κληρονομιάς (ΑΠ 1211/08, ΑΠ 338/04, ΑΠ 426/02), ως και κατά του αμέσως έλκοντος έννομο κληρονομικό συμφέρον από την έκπτωση αυτού που ακυρωσίμως,  δηλαδή συνεπεία πλάνης, αποδέχθηκε και που στη συνέχεια θα αποποιηθεί, δηλαδή κατ' εκείνου, στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομία μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντος στην περί ακυρώσεως δίκη, καθώς επίσης και κατά του δανειστή της κληρονομίας (ΑΠ 572/2016, ΕφΛαρ 115/2020).

Θ. Η αποδοχή της κληρονομίας που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης, μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο λόγω πλάνης, όταν η με τον τρόπο αυτό συναγόμενη, κατά πλάσμα του νόμου, αποδοχή δεν συμφωνεί με την βούλησή του από ουσιώδη πλάνη, δηλαδή από άγνοια ή εσφαλμένη γνώση της καταστάσεως που διαμόρφωσε την βούλησή του, αν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομιάς, ώστε, αν ο κληρονόμος γνώριζε την αληθινή κατάσταση ως προς το σημείο αυτό, δεν θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποιήσεως.

Ι. Σύμφωνα με το άρθρο 1857 παρ 2 ΑΚ η αγωγή για την ακύρωση της αποδοχής της κληρονομίας λόγω πλάνης παραγράφεται μετά ένα εξάμηνο. Ο χρόνος της παραγραφής αρχίζει από την επομένη ημέρα της αποδοχής, επί δε πλασματικής αποδοχής από της παρελεύσεως της προθεσμίας αποποιήσεως. Αν όμως η πλάνη εξακολουθήσει και μετά την αποδοχή, κατ' ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 157 εδ. β και γ, το εξάμηνο αρχίζει από τότε, που παρήλθε η κατάσταση αυτή και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν είκοσι χρόνια από την αποδοχή (ΑΠ 173/2014, ΑΠ 1534/2011, ΕφΛαρ 87/2022).

Α. Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1711 εδ β, 1846, 1847, 1848, 1849, 1850, 1851 και 1856 ΑΚ συνάγεται ότι ο κληρονόμος, είτε καλείται από διαθήκη, είτε εξ αδιαθέτου, αποκτά αυτοδίκαια την κληρονομία με μόνο το θάνατο του κληρονομουμένου, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε ενέργεια από μέρους του, ακόμα και χωρίς την γνώση, ή θέλησή του.

Β. Το δικαίωμα όμως αυτό της αυτοδίκαιης κτήσης της κληρονομίας είναι προσωρινό και μετακλητό, γιατί τελεί υπό την τιθέμενη από το νόμο διαλυτική αίρεση της εμπρόθεσμης αποποίησης της κληρονομίας (άρθρο 1847 ΑΚ), δηλαδή δικαιούται ο κληρονόμος να αποποιηθεί, κατά βούληση, την κληρονομία που έχει επαχθεί σε αυτόν από διαθήκη, ή εξ αδιαθέτου, οπότε η κτήση αναιρείται εξ αρχής και θεωρείται σαν να μην έγινε.

Γ. Η αποποίηση της κληρονομίας είναι δήλωση του προσωρινού κληρονόμου ότι δεν δέχεται την κληρονομία, που έχει επαχθεί σ' αυτόν από διαθήκη ή εξ αδιαθέτου. Η αποποίηση συνιστά μονομερή δικαιοπραξία διαπλαστικού χαρακτήρα μη απευθυντέα σε τρίτο, υποκείμενη σε συστατικό τύπο και είναι ανεπίδεκτη οποιασδήποτε αίρεσης ή προθεσμίας, χάριν της ασφάλειας των συναλλαγών (άρθρο 1851 εδ.β ΑΚ).

Δ. Η σχετική δήλωση αποποίησης γίνεται ενώπιον του γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας, μέσα σε προθεσμία 4 μηνών (με τη διαφοροποίηση του άρθρου 1847 παρ. 2 ΑΚ), που αρχίζει από τότε που ο κληρονόμος έλαβε γνώση της επαγωγής και του λόγου αυτής.

Ε. Για να γίνει η αποποίηση της κληρονομίας, ο κληρονόμος προσέρχεται  στο Ειρηνοδικείο του τόπου θανάτου του κληρονομούμενου και προβαίνει  στην σχετική δήλωση ενώπιον του Γραμματέα. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποποίηση της κληρονομίας είναι, α) Να έχει συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του, β) Η αποποίηση να πραγματοποιηθεί μέσα σε αποκλειστική προθεσμία 4 μηνών που εκκινεί από την στιγμή που πληροφορήθηκε ο κληρονόμος την επαγωγή και το λόγο της.

ΣΤ. Στην επαγωγή από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης (άρθρο 1847 παρ. 1 εδ β ΑΚ).

Ζ. Από την άπρακτη πάροδο της προθεσμίας αποποίησης τεκμαίρεται αμαχήτως από το νόμο (άρθρο. 1850 εδ. β ΑΚ) η αποδοχή της κληρονομίας.

Η. Η δήλωση αποποίησης έχει διαπλαστικό χαρακτήρα, αφού δημιουργεί μία νέα νομική κατάσταση ως προς το πρόσωπο του κληρονόμου. Η κληρονομία επάγεται σ' εκείνον που θα είχε κληθεί, αν εκείνος που αποποιήθηκε δεν ζούσε κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου (άρθρ. 1856 ΑΚ).

Θ. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 1 και 2 ΑΚ, η αποποίηση της κληρονομίας είναι αμετάκλητη.

Ι. Αν αποποίηση οφείλεται σε πλάνη ή απάτη ή απειλή κρίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες.

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 1788 ΑΚ το δικαίωμα για ακύρωση διάταξης τελευταίας βούλησης παραγράφεται μετά δύο έτη από την δημοσίευση της διαθήκης. Πρόκειται περί παραγραφής και όχι αποκλειστικής προθεσμίας. Η διάταξη αυτή αφορά τα άρθρα 1782 έως 1786 ΑΚ, δηλαδή όταν η διαθήκη είναι

α) προϊόν απειλής που ασκήθηκε παράνομα ή αντίθετα προς τα χρηστά ήθη.

β) προϊόν απάτης, χωρίς την οποία ο διαθέτης δεν θα διατύπωνε τη διάταξη.

γ) αν υπήρξε αποτέλεσμα πλάνης από αίτια που μνημονεύονται στη διαθήκη και ανάγονται στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, χωρίς τα οποία ο διαθέτης δεν θα διατύπωνε τη διάταξη.

δ) αν ο διαθέτης βρισκόταν σε πλάνη ως προς την ταυτότητα είτε του τιμωμένου που ήθελε είτε του αντικειμένου που ήθελε να αφήσει.

Σημείωση

Η διάταξη σε διαθήκη του κληρονομουμένου υπέρ του συζύγου του, σε περίπτωση αμφιβολίας, είναι ακυρώσιμη, αν ο μεταξύ τους γάμος είναι άκυρος ή λύθηκε όσο ζούσε ο διαθέτης ή αν ο διαθέτης, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του. Παραγράφεται μετά δύο έτη από την δημοσίευση της διαθήκης.

Σημείωση

Η διαθήκη είναι ακυρώσιμη, αν ο διαθέτης παρέλειψε το μεριδούχο που υπήρχε κατά το θάνατό του και η ύπαρξή του κατά τη σύνταξη της διαθήκης δεν του ήταν γνωστή, ή που γεννήθηκε ή έγινε μεριδούχος μετά τη σύνταξή της. Η ακύρωση αποκλείεται, όταν αποδεικνύεται ότι ο διαθέτης θα προχωρούσε στη σύνταξη της διαθήκης και αν γνώριζε την πραγματική κατάσταση που υπήρχε ή επήλθε. Παραγράφεται μετά δύο έτη από την δημοσίευση της διαθήκης.

Β. Η παραγραφή αυτή αναφέρεται αποκλειστικά στις παραπάνω περιπτώσεις. Η αναγνωριστική της ακυρότητας αγωγή δεν υπόκειται σε καμία παραγραφή και οπωσδήποτε όχι σε μικρότερη από την εικοσαετία.

Α. Αποτέλεσμα της ακύρωσης της διαθήκης είναι κατ' αρχήν η ακύρωση της διάταξης της διαθήκης, στην οποία εμφιλοχωρεί ο σχετικός λόγος ακύρωσης και αφήνει ανέπαφη την υπόλοιπη διαθήκη.

Β. Αν υπάρχει, όμως, ακυρότητα μιας από τις διατάξεις διαθήκης, είναι δυνατόν η μερική αυτή ακυρότητα να επιφέρει την ακυρότητα όλης της διαθήκης κατ' άρθρο 181 ΑΚ, αν συνάγεται ότι ο διαθέτης αγνοούσε τη μερική ακυρότητα και ότι αν την γνώριζε κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δεν θα ήθελε να ισχύσει ούτε ως προς το υπόλοιπο έγκυρο μέρος αυτής (ΑΠ 1350/2014, ΤρΕφΘεσ 504/2019).

Γ. Ο επικαλούμενος την ολική ακυρότητα πρέπει να ισχυρισθεί και να αποδείξει τη συνδρομή της εξαιρετικής περίπτωσης κατά την οποία συνάγεται ότι η κατά το χρόνο συντάξεως της διαθήκης θέληση του διαθέτη αν γνώριζε τη μερική ακυρότητα θα ήταν να μην ισχύσει ούτε κατά το υπόλοιπο μέρος (ΑΠ 1350/2014).

Α. Κατά το άρθρο 1784 ΑΚ η διάταξη της διαθήκης είναι ακυρώσιμη αν υπήρξε αποτέλεσμα πλάνης από αίτια που μνημονεύονται στη διαθήκη και ανάγονταν στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, χωρίς τα οποία ο διαθέτης δε θα διατύπωνε τη διάταξη.

Β. Από τη διάταξη αυτή, σε συνδυασμό με εκείνες των άρθρων 140-143 ΑΚ, συνάγεται ότι σε αντίθεση με τις δικαιοπραξίες εν ζωή, η διάταξη της διαθήκης για να είναι ισχυρή πρέπει να είναι απαλλαγμένη από πλάνη στα παραγωγικά αίτια της βούλησης. Παραγωγικό αίτιο της βούλησης είναι η πραγματική κατάσταση, που ανάγεται στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, υπάρχει κατά την κατάρτιση της διαθήκης και επέδρασε στον προσδιορισμό της βούλησης. Όταν η πραγματική αυτή κατάσταση, που απαραίτητα πρέπει να μνημονεύεται στη διαθήκη δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια και επί πλέον επέδρασε στη διαμόρφωση της τελευταίας διάταξης, επειδή ο διαθέτης αγνοούσε την αλήθεια ή είχε εσφαλμένη γνώση γι' αυτήν δημιουργείται λόγος ακύρωσής της.

Γ. Αν τα αίτια που αναφέρονται στη διαθήκη είναι μεν ψευδή, αλλά ο διαθέτης γνώριζε την αλήθεια, δεν υπάρχει πλάνη στα παραγωγικά αίτια και τα σχετικά γεγονότα δεν έχουν επίδραση στο κύρος της διαθήκης ( ΑΠ 1350/2014).

Δ. Αποτέλεσμα της ακυρώσεως είναι κατ' αρχήν η ακύρωση της διάταξης της διαθήκης, στην οποία εμφιλοχωρεί ο σχετικός λόγος ακύρωσης και αφήνει ανέπαφη την υπόλοιπη διαθήκη. Αν υπάρχει ακυρότητα μιας από τις διατάξεις διαθήκης, είναι δυνατόν η μερική αυτή ακυρότητα να επιφέρει την ακυρότητα όλης της διαθήκης κατ' άρθρο 181 ΑΚ, αν συνάγεται ότι ο διαθέτης αγνοούσε τη μερική ακυρότητα και ότι αν τη γνώριζε κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δεν θα ήθελε να ισχύσει ούτε ως προς το υπόλοιπο έγκυρο μέρος αυτής(ΑΠ 1350/2014, ΤρΕφΘεσ 504/2019).

Ε. Ο επικαλούμενος την ολική ακυρότητα πρέπει να ισχυρισθεί και να αποδείξει τη συνδρομή της εξαιρετικής περίπτωσης κατά την οποία συνάγεται ότι η κατά το χρόνο συντάξεως της διαθήκης θέληση του διαθέτη αν γνώριζε τη μερική ακυρότητα θα ήταν να μην ισχύσει ούτε κατά το υπόλοιπο μέρος. ΑΠ 1350/2014

Α.  Από τις διατάξεις των άρθρων 1782 παρ. 1, 150 και 151 ΑΚ προκύπτει ότι για την ακύρωση διαθήκης, η οποία συντάχθηκε υπό το κράτος απειλής, που ασκήθηκε παράνομα ή εναντίον των χρηστών ηθών, απαιτείται, αφ ενός μεν απειλή σοβαρή, ήτοι ψυχολογική βία που να προκαλεί υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες φόβο σε έμφρονα άνθρωπο, αφ ετέρου δε η απειλή αυτή να εκθέτει σε σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο τη ζωή, την σωματική ακεραιότητα, την ελευθερία, την τιμή, την περιουσία αυτού που απειλήθηκε ή των προσώπων που συνδέονται στενότατα με αυτόν, και να υφίσταται εξακολουθητικώς, και μετά τη σύνταξη της διαθήκης, μέχρι το θάνατο του διαθέτη, ώστε να μην μπορεί αυτός να την ανακαλέσει. Τέτοια απειλή υπάρχει και όταν κάποιος απειλεί ασθενή ότι θα τον εγκαταλείψει μόνο του κατά τις τελευταίες ημέρες της ζωής του (ΑΠ 784/2016, ΑΠ 731/2014, ΤρΕφΘεσ 504/2019).

Β. Αποτέλεσμα της ακυρώσεως είναι κατ' αρχήν η ακύρωση της διάταξης της διαθήκης, στην οποία εμφιλοχωρεί ο σχετικός λόγος ακύρωσης και αφήνει ανέπαφη την υπόλοιπη διαθήκη. Αν υπάρχει ακυρότητα μιας από τις διατάξεις διαθήκης, είναι δυνατόν η μερική αυτή ακυρότητα να επιφέρει την ακυρότητα όλης της διαθήκης κατ' άρθρο 181 ΑΚ, αν συνάγεται ότι ο διαθέτης αγνοούσε τη μερική ακυρότητα και ότι αν τη γνώριζε κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δεν θα ήθελε να ισχύσει ούτε ως προς το υπόλοιπο έγκυρο μέρος αυτής(ΑΠ 1350/2014, ΤρΕφΘεσ 504/2019).

Γ. Ο επικαλούμενος την ολική ακυρότητα πρέπει να ισχυρισθεί και να αποδείξει τη συνδρομή της εξαιρετικής περίπτωσης κατά την οποία συνάγεται ότι η κατά το χρόνο συντάξεως της διαθήκης θέληση του διαθέτη αν γνώριζε τη μερική ακυρότητα θα ήταν να μην ισχύσει ούτε κατά το υπόλοιπο μέρος. ΑΠ 1350/2014

Σημείωση

Απειλή δεν υπάρχει αν ο διαθέτης φοβήθηκε αυθόρμητα, ή η διάταξη προήλθε από πειθώ, προτροπές και πιέσεις (ΑΠ 2189/2013, ΤρΕφΘεσ 504/2019).).

Σημείωση

Εφ όσον ο διαθέτης δεν ανακάλεσε, μετά την παρέλευση της απειλής, τη διαθήκη του ενώ μπορούσε, δεν είναι δυνατό να τεθεί θέμα ακύρωσης, αφού φαίνεται να λείπει η αναγκαία προϋπόθεση της ακύρωσης, το ότι δηλαδή χωρίς την απειλή ο διαθέτης δεν θα διατύπωνε την διάταξη. 

Α. Κατά το άρθρο 1786 εδ. α ΑΚ, η διαθήκη είναι ακυρώσιμη, αν ο διαθέτης παρέλειψε τον μεριδούχο που υπήρχε κατά τον θάνατό του και η ύπαρξή του κατά την σύνταξη της διαθήκης δεν του ήταν γνωστή ή, που γεννήθηκε ή, έγινε μεριδούχος μετά τη σύνταξή της, λόγω γάμου κ.λ.π.

Β. Θεσπίζεται, δηλαδή, ερμηνευτικός κανόνας κατά τον οποίο, αν ο διαθέτης εκουσίως, ήτοι χωρίς να γνωρίζει ή να έχει υπόψη του το μεριδούχο ή την ιδιότητά του, παρέλειψε αυτόν κατά το θάνατό του, οπότε η διαθήκη θεωρείται ότι έγινε υπό την προϋπόθεση της ανυπαρξίας αυτού ή της ιδιότητάς του ως μεριδούχου, η οποία, αν δεν συντρέχει, καθιστά τη διαθήκη ακυρώσιμη, διότι τεκμαίρεται ότι ο διαθέτης αν γνώριζε την ύπαρξη του μεριδούχου ή την ιδιότητά του αυτή δεν θα συνέτασσε τη διαθήκη με αυτό το περιεχόμενο (ΑΠ 278/2019, ΑΠ 1821/2017, ΑΠ 1129/2013, ΕφΘ 1932/2020).

Γ. Κατά το εδ. β του αυτού άρθρου, το ανωτέρω τεκμήριο ανατρέπεται, αν ο μαχόμενος υπέρ του κύρους της διαθήκης αποδείξει ότι ο διαθέτης και εάν ακόμη γνώριζε την υπάρχουσα πραγματική κατάσταση, την ύπαρξη δηλαδή και την ιδιότητα του μεριδούχου ή την κατάσταση που αργότερα δημιουργήθηκε, ήτοι ότι γεννήθηκε μεριδούχος ή κατέστη τέτοιος, μη έχοντας κατά τη σύνταξη της διαθήκης την ιδιότητα αυτή, θα προέβαινε στη σύνταξη αυτής, άρα ότι η διαθήκη περιέχει την εικαζόμενη του διαθέτη θέληση, δηλ. εκείνη που θα είχε αν γνώριζε την κατά το θάνατό του υπάρχουσα πραγματική κατάσταση (ΑΠ 278/2019,  ΑΠ 415/2009 , ΕφΑθ 7/2016).

Η διαθήκη, που αντιβαίνει στα χρηστά ήθη, σύμφωνα με το άρθρο 178 ΑΚ, είναι άκυρη.

Α. Ως κριτήριο των χρηστών ηθών χρησιμεύουν οι ιδέες του μέσης ηθικής κοινωνικού ανθρώπου, που σκέπτεται με σωφροσύνη και χρηστότητα. Η αντίθεση στα χρηστά ήθη, που δημιουργεί ακυρότητα της δικαιοπραξίας κρίνεται αντικειμενικά, από το περιεχόμενο της, εν όψει, όχι της μεμονωμένης αιτίας που κίνησε τους συμβαλλόμενους να την συνάψουν, ή του σκοπού στον οποίο αποβλέπουν, αλλά του συνόλου των συνθηκών και περιστάσεων που συνοδεύουν την προβαλλόμενη ως επιλήψιμη συμπεριφορά. Τα αίτια που προκάλεσαν τη δικαιοπρακτική βούληση, μόνο κατ' εξαίρεση επιδρούν στο κύρος της διαθήκης, όταν συντρέχουν οι όροι των άρθρων 140-153 ΑΚ (πλάνη, απάτη, απειλή), οπότε παρέχεται το διαπλαστικό δικαίωμα της ακύρωσης αυτής, κατά τα άρθρα 154 και 155 ΑΚ.

Β. Προσκρούει στα χρηστά ήθη η τελευταία διάταξη όχι απλώς εκ του ότι το τιμώμενο με αυτήν πρόσωπο είναι ανήθικο ή αισχρό, αλλά όταν ο τρόπος της καταλείψεως ή τα συνοδεύοντα αυτήν περιστατικά μαρτυρούν για το διαθέτη ηθική διαστροφή ή κατάπτωση ή πώρωση, καθώς επίσης και αν στη συγκεκριμένη περίπτωση, η τελευταία αυτή διάταξη με τον τρόπο που έγινε συνιστά εκδήλωση αδικαιολόγητης περιφρόνησης προς εγγύτατα πρόσωπα της νόμιμης οικογένειας του διαθέτη, ιδίως όταν σ' αυτά χωρίς εύλογη αφορμή καταλείφθηκε μικρό, αναλόγως μέρος της περιουσίας.

Γ. Διαθήκη, που αντιβαίνει στα χρηστά ήθη είναι και εκείνη με την οποία δεσμεύεται υπέρμετρα η ελευθερία του προσώπου, για ζητήματα τα οποία ανάγονται στην ελεύθερη βούλησή του, με βάση τις κρατούσες περί ηθικής αντιλήψεις της κοινωνίας. Η με διάταξη τελευταίας βουλήσεως κατάλειψη περιουσίας σε πρόσωπο, με το οποίο ο διαθέτης συζούσε με σχέση παλλακείας, ή είχε σαρκικές σχέσεις, ή το οποίο πρόσωπο ή άλλο συγγενικό αυτού (πρόσωπο) εκείνος, όντας ομοφυλόφιλος, είχε ως ερωτικό του σύντροφο, δεν έχει από μόνη της περιεχόμενο αντικείμενο στα χρηστά ήθη, εκτός εάν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η τελευταία διάταξη, από τον τρόπο που έγινε συνιστά εκδήλωση αδικαιολόγητης περιφρόνησης προς εγγύτατα πρόσωπα της νόμιμης οικογένειας του διαθέτη, στην οποία περιλαμβάνονται και οι αδελφοί εκείνου, καθώς και αν η ίδια διάταξη αποτελεί με τον τρόπο εκδήλωσής της πλήρη ευτελισμό της αξίας του ανθρώπου ή είδος εμπορίας του ανθρώπινου σώματος.

Δ. Η ακυρότητα της διαθήκης ή διατάξεως αυτής είναι απόλυτη και επέρχεται, αυτοδικαίως, χωρίς να απαιτείται να κηρυχθεί αυτή με δικαστική απόφαση. Επιτρέπεται, όμως, η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής για αναγνώριση της ακυρότητας της διατάξεως τελευταίας βουλήσεως για την ανωτέρω αιτία (ΑΠ 825/2009, ΑΠ 981/2006, ΑΠ 538/2021).

Α. Σύμφωνα με τις διατάξεις των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 1721 ΑΚ, η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται και υπογράφεται από αυτόν, συνήθως στο τέλος της, χωρίς να υποβάλλεται σε κάποιον συγκεκριμένο τύπο, ενώ η χρονολογία της αναπληρώνεται και με στοιχεία εκτός αυτής.

Β. Αυτός που επικαλείται την συγκεκριμένη διαθήκη, δεν αρκεί να αποδείξει τη γνησιότητα της υπογραφής που υφίσταται σε αυτή ως υπογραφή του διαθέτη, αλλά πρέπει να αποδείξει, επιπλέον, ότι όλο το περιεχόμενό της το έγραψε ο διαθέτης ιδιοχείρως (ΑΠ 1432/2018, ΑΠ 1335/2009, ΑΠ 1595/2006).

Γ. Η κήρυξη της ιδιόγραφης διαθήκης ως κύριας δεν παράγει τεκμήριο γνησιότητας υπέρ αυτού που την επικαλείται. Τότε μόνο η κήρυξη της ιδιόγραφης διαθήκης ως κύριας αποτελεί τεκμήριο γνησιότητας, μέχρι να υπάρξει ανταπόδειξη, όταν από τη δημοσίευση της διαθήκης παρήλθε πενταετία, χωρίς στο μεταξύ χρονικό διάστημα να αμφισβητηθεί η γνησιότητα της διαθήκης σε δίκη μεταξύ κάποιου, ο οποίος αντλεί δικαιώματα από αυτή, και κάποιου, ο οποίος βλάπτεται από αυτή (άρθρο 1777 ΑΚ).

Σημείωση

Τα ανωτέρω ισχύουν και στην περίπτωση της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής περί ακυρότητας της διαθήκης λόγω της μη ιδιόχειρης γραφής και υπογραφής αυτής, όπου αρκεί μόνον η με αυτή την αγωγή αντιτασσόμενη γενική άρνηση του ενάγοντος κατά του προβαλλόμενου δικαιώματος του εναγομένου που απορρέει από τη διαθήκη.

Στην περίπτωση αυτή ο ενάγων δεν είναι υποχρεωμένος να αποδείξει την αναλήθεια των πραγματικών περιστατικών, όπου στηρίζεται το δικαίωμα του εναγομένου, αλλά ο εναγόμενος έχει υποχρέωση να αποδείξει την αλήθεια των περιστατικών αυτών, δηλαδή την ιδιόχειρη γραφή και υπογραφή της διαθήκης από τον διαθέτη ( ΑΠ 618/2016, ΑΠ 1432/2013, ΑΠ 479/2009, ΑΠ 1377/2006).

Δ. Απαραίτητη προϋπόθεση για την έγερση αναγνωριστικής αγωγής είναι να έχει ο ενάγων έννομο συμφέρον προς τούτο, το οποίο πρέπει να είναι άμεσο με την έννοια ότι η αβεβαιότητα που περιβάλλει την επίδικη έννομη σχέση είναι ενεστώσα, δηλαδή υπάρχει κατά τη συζήτηση της αγωγής, μετά την οποία εκδίδεται η δικαστική απόφαση (ΕφΛαρ 51/2020).

Σημείωση

Άμεσο έννομο συμφέρον για την έγερση αναγνωριστικής αγωγής, με την οποία ζητείται να αναγνωριστεί η ακυρότητα διαθήκης, έχουν οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη και, επίσης, όσοι τιμήθηκαν με προγενέστερη, έγκυρη διαθήκη ως κληρονόμοι ή κληροδόχοι. Για να ευδοκιμήσει η αγωγή αυτή, αρκεί να επικαλεστεί ο ενάγων κληρονόμος και να αποδείξει το θάνατο του κληρονομουμένου, τη συγγενική σχέση του με αυτόν ή την εγκατάσταση του κληρονομουμένου στο επίδικο πράγμα κατά τον χρόνο του θανάτου του, το οποίο περιέρχεται αυτοδικαίως στους κληρονόμους του, και την αδικαιολόγητη κατοχή του πράγματος από τον εναγόμενο ή την αμφισβήτηση του κληρονομικού δικαιώματός του, (ΑΠ 538/2016, ΑΠ 729/2011

Ε. Αυτός που ζητεί να αναγνωριστεί δικαστικά η ακυρότητα ιδιόγραφης διαθήκης, αρκεί να επικαλεστεί την έλλειψη κάποιου από τα παραπάνω ουσιώδη στοιχεία του κύρους της, οπότε ο εναγόμενος, ο οποίος έχει τιμηθεί με τη διαθήκη, μαχόμενος υπέρ του κύρους της, οφείλει να αποδείξει ότι η διαθήκη έχει γραφεί εξολοκλήρου, χρονολογηθεί και υπογραφεί με το ίδιο το χέρι του διαθέτη, εκτός αν συντρέχει η ειδική περίπτωση του άρθρου 1777 του ΑΚ (δηλαδή αν η ιδιόγραφη διαθήκη δημοσιεύθηκε και κηρύχθηκε ως κύρια και πέρασαν πέντε χρόνια από τη δημοσίευσή της, χωρίς να αμφισβητηθεί η γνησιότητά της σε δίκη ανάμεσα σε κάποιον από αυτούς που αντλούν δικαιώματα από αυτή και σε κάποιον από αυτούς που βλάπτονται από την ύπαρξή της), οπότε αυτή τεκμαίρεται ως γνήσια και το βάρος απόδειξης της έλλειψης ενός από τα παραπάνω ουσιώδη στοιχεία του κύρους της μετατίθεται στον ενάγοντα.

ΣΤ. Προσβολή, συγχρόνως, της διαθήκης ως πλαστής δεν είναι αναγκαία, αφού αυτή είναι άκυρη, ακόμη και όταν δεν είναι πλαστή, όπως συμβαίνει λ.χ. όταν έχει γραφεί από τρίτο πρόσωπο καθ' υπαγόρευση του διαθέτη, οπότε δεν είναι πλαστή, αλλά είναι άκυρη. Δεν αποκλείεται όμως η προβολή και τέτοιου αυτοτελούς ισχυρισμού (περί πλαστότητας της ιδιόγραφης διαθήκης) πέρα από την απλή αμφισβήτηση της γνησιότητάς της. Στην περίπτωση αυτή, κατά την οποία ο ενάγων δεν περιορίζεται στην απλή αμφισβήτηση της ιδιόχειρης γραφής, χρονολόγησης και υπογραφής της διαθήκης εκ μέρους του διαθέτη, αλλά την προσβάλλει και ως πλαστή, αυτός μεν φέρει το βάρος απόδειξης του ισχυρισμού του περί πλαστότητας και ο εναγόμενος, αν δεν συντρέχει η ειδική περίπτωση του άρθρου 1777 του ΑΚ, φέρει το βάρος απόδειξης της γνησιότητάς της, δηλαδή της εξολοκλήρου γραφής, χρονολόγησης και υπογραφής της με το χέρι του διαθέτη, (ΑΠ 781/2015, ΑΠ 380/1989, ΕφΛαρ 51/2020).

Α. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1719 ΑΚ ανίκανοι να συντάσσουν διαθήκη είναι, 1) οι ανήλικοι, 2) όσοι βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση με πλήρη στέρηση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας ή με ρητή στέρηση της ικανότητας να συντάσσουν διαθήκη και 3) όσοι κατά το χρόνο της σύνταξης της διαθήκης δεν έχουν συνείδηση των πράξεών τους ή βρίσκονται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής τους.

Β. Σύμφωνα με τον αριθμό 3) προβλέπονται δύο περιπτώσεις ανικανότητας προς σύνταξη διαθήκης, α) η έλλειψη συνείδησης των πράξεων και β) η ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης.

α) Έλλειψη συνείδησης των πράξεων υφίσταται όταν ο διαθέτης από αίτιο νοσηρό ή μη (μέθη, ύπνωση κλπ) σε βαθμό συγχύσεως, αδυνατεί να διαγνώσει την ουσία και το περιεχόμενο της διαθήκης που συντάσσει, καθώς και τις συνέπειες που θα προκύψουν από αυτήν, χωρίς να απαιτείται γενική και πλήρης έλλειψη της συνείδησης, αφού αρκεί η σε μεγάλο βαθμό σύγχυση της συνείδησης.

β) Ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει σημαντικά τη λειτουργία της βούλησης υφίσταται όταν ο διαθέτης βρίσκεται σε διαταραχή (ψυχική ή διανοητική) που περιορίζει αποφασιστικά, και δεν του επιτρέπει τον ελεύθερο προσδιορισμό της βουλήσεως του με λογικούς υπολογισμούς(ΑΠ 716/2015).

Γ) Οι ασθένειες που μπορούν να οδηγήσουν στην πιο πάνω διαταραχή είναι οι γνωστές ψυχώσεις, όπως λ.χ. μανιοκατάθλιψη, η σχιζοφρένεια, οι παράνοιες, αλλά και οργανικοψυχικές παθήσεις, όπως λ.χ. η γεροντική άνοια, όταν από αυτήν προκαλείται μόνιμη διαταραχή της λειτουργίας του νού και σε βαθμό που αποκλείει την ύπαρξη λογικής κρίσης, η ολιγοφρένεια κλπ ( ΑΠ 1341/2015)

Δ) Η ανικανότητα κρίνεται κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, ενώ η μεταγενέστερη επέλευσή της ή η ύπαρξή της σε προγενέστερο χρόνο δεν ασκεί καμία έννομη επιρροή.

Στην περίπτωση ειδικά που ο διαθέτης πάσχει από ψυχική ή διανοητική διαταραχή, αν μεν πρόκειται για πάθηση περιοδικού ή παροδικού χαρακτήρα, απαιτείται και πάλι να αποδειχθεί η ψυχική ή διανοητική διαταραχή του διαθέτη κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, αν, όμως πρόκειται για πάθηση μη ιάσιμη ή βαριά ψυχική διαταραχή, αρκεί η απόδειξη ότι ο διαθέτης κατά την εποχή περίπου της σύνταξης της διαθήκης «όχι ακριβώς και κατά το χρόνο σύνταξής της» έπασχε από μόνιμη πνευματική νόσο (ΑΠ 1341/2015).

Α. Κατά την διάταξη του άρθρου 1509 ΑΚ η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιοδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά, μόνο ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις.

Β. Από την διάταξη αυτή προκύπτει ότι ο νομοθέτης χαρακτηρίζει ως γονική παροχή εκείνη που δεν υπερβαίνει το μέτρο το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης, χωρίς όμως να προσδιορίζονται στο νόμο οι περιστάσεις (ΑΠ 1257/2020). Ως ενδεικνυόμενο μέτρο από τις περιστάσεις θεωρείται το ανάλογο προς την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής, και την οικογενειακή κατάσταση, δηλαδή τον αριθμό των τέκνων, την ηλικία του κλπ. Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για την σύσταση της γονικής παροχής αλλά μόνο η συνδρομή ανάγκης υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις του άρθρου 1509 ΑΚ. Αν δεν συντρέχει περίπτωση ανάγκης, τότε η παροχή έχει την έννοια της δωρεάς.

Γ. Με τα δεδομένα αυτά, για να είναι ορισμένη η αγωγή με την οποία ζητείται ανάκληση γονικής παροχής ως δωρεάς, λόγω αχαριστίας, που έγινε προς τέκνο για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειάς του κατά την έννοια του άρθρου 1509 ΑΚ, πρέπει να εκτίθενται σ' αυτήν σαφώς τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ότι η γονική παροχή είναι δωρεά στο σύνολό της ή μερικώς, δηλαδή ότι υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, το οποίο κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, τον αριθμό των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ (ΑΠ 654/2011, ΑΠ 491/2009).

Δ. Κατά το άρθρο 505 ΑΚ, ο δωρητής έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή, ή στο σύζυγο, ή στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει τον δωρητή. Αχαριστία θεωρείται η βαριά αντικοινωνική συμπεριφορά ή διαγωγή του δωρεοδόχου, που αποτελεί παράβαση των κανόνων του δικαίου,ή των αντιλήψεων περί ηθικής και ευπρέπειας, οφείλεται δε σε υπαιτιότητά του και μπορεί να καταλογιστεί σε αυτόν (ΑΠ 654/2011, ΑΠ 1257/2020).

Ε. Η ανάκληση, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 505 και 509 ΑΚ, γίνεται με την περιέλευση στο δωρεοδόχο της δηλώσεως του δωρητή για ανάκληση της δωρεάς (άρθρο 167 ΑΚ). Η δήλωση είναι άτυπη, έστω και αν αφορά ακίνητο, η εμπράγματη κατάσταση που υπάρχει κατά το χρόνο που γίνεται η ανάκληση δεν μεταβάλλεται, δηλαδή ο δωρητής δεν αποκτά ξανά την κυριότητα του αντικειμένου της δωρεάς, αλλ' ανατρέπονται «αυτοδικαίως» για το μέλλον (exnunc) τα αποτελέσματα της ενοχικής συμβάσεως της δωρεάς και ο δωρητής δικαιούται να ζητήσει το αντικείμενο αυτής κατά τις διατάξεις του αδικαιολογήτου πλουτισμού (άρθ. 904 επ. ΑΚ) και ειδικότερα, λόγω λήξεως της αιτίας, για την οποία δόθηκε το πράγμα.

ΣΤ. Ο δωρεοδόχος λοιπόν, είναι υποχρεωμένος πρωτογενώς να επιστρέψει αυτό τούτο το αντικείμενο της δωρεάς βάσει ενοχής είδους κατά την ΑΚ 904 παρ. 1 εδ. α'. Η αγωγή αυτή είναι προσωπική (ενοχική) και όχι εμπράγματη, στηρίζεται δε στην ενοχική υποχρέωση του δωρεοδόχου προς απόδοση του χωρίς αιτία κατεχομένου πράγματος.

Ζ. Αν ανακληθεί νόμιμα η δωρεά για λόγους αχαριστίας ή παραβίασης του τρόπου, ο δωρητής δικαιούται ενοχικώς σε αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος πράγματος, ο τρόπος δε της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε ο λήπτης.

Η. Έτσι, αν το δωρηθέν είναι πράγμα ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η αναμεταβίβαση της κυριότητας, μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς, γίνεται, εφ όσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, είτε με τη διεκδικητική αγωγή, είτε με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως (949 ΚΠολΔ) και μεταγραφή, αφ ενός της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και αφ ετέρου της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμβολαιογράφου περί αποδοχής της απόφασης αυτής. Εφόσον πραγματοποιηθούν τα ανωτέρω νομικά γεγονότα, μετατίθεται η κυριότητα του δωρηθέντος στον δωρητή (ΑΠ 1257/2020).

Θ. Για να είναι ορισμένη η αγωγή με την οποία ζητείται ανάκληση γονικής παροχής ως δωρεάς, λόγω αχαριστίας, που έγινε προς τέκνο για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειάς του κατά την έννοια του άρθρου 1509 του ΑΚ, πρέπει να εκτίθενται σ' αυτήν σαφώς τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ότι η γονική παροχή είναι δωρεά στο σύνολό της ή μερικώς, δηλαδή ότι υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, το οποίο κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, τον αριθμό των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ (ΑΠ 654/2011, ΑΠ 491/2009, ΑΠ 1257/2020).

Ι. Αίτημα της αγωγής είναι να αναγνωρισθεί το κύρος της γενόμενης ανάκλησης της δωρεάς και να υποχρεωθεί ο εναγόμενης στην αναμεταβίβαση του δικαιώματος της κυριότητας και σε περίπτωση δε άρνησής του να καταδικαστεί στη σχετική δήλωση βούλησης.

Σημ Συντ. (βλέπε και ανάρτηση «Ανάκληση δωρεάς λόγω  αχαριστίας).

Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 507 ΑΚ, ο δωρητής, ή ο κληρονόμος του, έχει δικαίωμα να ανακαλέσει την δωρεά, αν ο δωρεοδόχος παραλείπει υπαίτια να εκτελέσει τον τρόπο υπό τον οποίο έγινε η δωρεά.

Τρόπος, κατά την έννοια του άρθρου 503 ΑΚ, είναι ο όρος υπό τον οποίο παρέχεται η δωρεά, με τον οποίο ο δωρητής επιβάλλει στο δωρεοδόχο υποχρέωση προς παροχή (πράξη ή παράλειψη). Ο τρόπος δεν είναι απαραίτητο να έχει περιουσιακή αξία, πρέπει όμως να μην αντιτίθεται προς το νόμο ή τα χρηστά ήθη.

Στην περίπτωση αυτή απόκειται στο δωρεοδόχο να επικαλεσθεί και να αποδείξει προς απαλλαγή του, είτε ότι εξεπλήρωσε τον τρόπο, είτε ότι η μη εκπλήρωση οφείλεται σε γεγονός για το οποίο δεν υπέχει ευθύνη (ΑΠ 1914/2017).

Επί ανακλήσεως της συμφωνηθείσης δωρεάς υπό τρόπο και, ειδικότερα, υπό τον όρο διατροφής, φροντίδας, περιποιήσεως και περιθάλψεως του δωρητή, απόκειται στον δωρεοδόχο να επικαλεσθεί και αποδείξει, προς απαλλαγή του, είτε ότι εξεπλήρωσε τον τρόπο, είτε ότι η μη εκπλήρωση οφείλεται σε γεγονός για το οποίο δεν υπέχει αυτός (δωρεοδόχος) ευθύνη.

Σημείωση                                

Σύμφωνα με τα άρθρα 336 και 342 του ΑΚ, τεκμαίρεται το πταίσμα της μη εκπληρώσεως λόγω του συμβατικού χαρακτήρος της εκ του τρόπου ενοχής και γι' αυτό το βάρος της αποδείξεως της ανυπαιτίου μη εκπληρώσεως φέρει ο δωρεοδόχος (ΠΠρΠειρ 1140/2020).

Σημ Συντ. (αναλυτικότερα βλ. ανάρτηση «Ανάκληση δωρεάς λόγω  αχαριστίας).

Α. Κατά το άρθρο 505 ΑΚ, ο δωρητής έχει δικαίωμα να ανακαλέσει την δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή στο σύζυγο, ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή.

Β. Ως αχαριστία, που δικαιολογεί την ανάκληση της δωρεάς, νοείται η έλλειψη συναισθήματος ευγνωμοσύνης του δωρεοδόχου προς το δωρητή, που εκδηλώνεται με βαριά υπαίτια και δυνάμενη να καταλογισθεί αντικοινωνική συμπεριφορά ή διαγωγή του δωρεοδόχου προς το δωρητή, ή το σύζυγο, ή στενό συγγενή του και αντιβαίνει σε κανόνες δικαίου ή σε κρατούσες στην κοινωνία αντιλήψεις περί ηθικής και ευπρέπειας.

Γ. Πρέπει, δηλαδή, ο δωρεοδόχος να εξέλθει από την παθητική απλώς κατάσταση της αγνωμοσύνης και να προβεί έναντι του δωρητή σε ενέργειες ένοχες, που συνιστούν βαρύ παράπτωμα έναντι αυτού και των λοιπών ως άνω προσώπων, η αντικοινωνική δε συμπεριφορά ή διαγωγή του να προσβάλλει άμεσα αγαθά αυτών, ώστε να μαρτυρεί έναντι αυτού αχαριστία.

Δ. Έτσι, αχαριστία μπορεί, κατά τις περιστάσεις, να αποτελεί και η χωρίς σοβαρό λόγο αδιαφορία του δωρεοδόχου γενικώς για την τύχη του δωρητή, όταν ο τελευταίος έχει ανάγκη περίθαλψης και οικονομικής ενίσχυσης, έστω και αν η δωρεά δεν συμφωνήθηκε υπό τον όρο της διατροφής του, όπως και η καταφρόνησή του με λόγο και έργο.

Ε. Κριτήρια της βαρύτητας του παραπτώματος, από αντικειμενική άποψη, είναι ο δεσμός δωρητή και δωρεοδόχου, τα ελατήρια της δωρεάς και η αξία του αντικειμένου της, όπως και ο τρόπος ενέργειας και ο χαρακτήρας του δωρεοδόχου και το τυχόν συντρέχον πταίσμα του δωρητή, της συζύγου του ή στενού συγγενούς του, ενώ από υποκειμενική άποψη πρέπει να αποτελεί εκδήλωση αξιόμεμπτης συμπεριφοράς, ενδεικτική της έλλειψης ευγνωμοσύνης στην αφιλοκερδή χειρονομία του δωρητή.

ΣΤ. Το ζήτημα αν η καταδεικνύουσα την αχαριστία συμπεριφορά ή διαγωγή του δωρεοδόχου συνιστά ή όχι βαρύ παράπτωμα αυτού, κρίνεται από το δικαστή, ο οποίος, για τη μόρφωση της κρίσεως του, εκτιμά τη συμπεριφορά αυτή με βάση αντικειμενικά κριτήρια, λαμβάνοντας υπόψη και το βαθμό της υπαιτιότητας του δωρεοδόχου και τυχόν συντρέχον πταίσμα του δωρητή, ή του συζύγου, ή στενού συγγενούς του και αποφαίνεται, αν η υπ' αυτού γενόμενη δεκτή, ως εμπίπτουσα, κατά αντικειμενική κρίση στις νομικές έννοιες του βαρέος παραπτώματος και της αχαριστίας, συμπεριφορά του δωρεοδόχου συνιστά, στην συγκεκριμένη περίπτωση, βαρύ παράπτωμα και αχαριστία.

Ζ. Το δικαίωμα ανάκλησης της δωρεάς, σύμφωνα με το άρθρο 509 ΑΚ, ασκείται με μονομερή δήλωση του δωρητή απευθυντέα προς το δωρεοδόχο, η οποία είναι άτυπη, ακόμη και αν αφορά ακίνητο, πρέπει δε να αναφέρεται σε αυτή και ο λόγος της ανακλήσεως της δωρεάς για τη συγκεκριμένη αιτία, δηλαδή τα πραγματικά γεγονότα, που συνιστούν το βαρύ παράπτωμα του δωρεοδόχου, τα οποία, βεβαίως, δύναται να αμφισβητήσει ο δωρεοδόχος ενώπιον του δικαστηρίου, οπότε και θα αποτελέσουν το αντικείμενο της αποδείξεως, ενώ η μη αναφορά στη δήλωση του λόγου ανάκλησης, καθιστά ανίσχυρη την ανάκληση, αφού στερείται ο δωρεοδόχος του δικαιώματος άμυνας εναντίον της ανάκλησης ( ΑΠ 35/2020).

Η. Η δήλωση περί ανακλήσεως της δωρεάς επιφέρει τα νόμιμα αποτελέσματά της από το χρόνο που περιέρχεται στο δωρεοδόχο, υπό την προϋπόθεση της αποδείξεως της αληθείας του επικαλούμενου στη δήλωση από το δωρητή ως άνω λόγου ανακλήσεως (ΑΠ 1375/2014, ΑΠ 1832/2011, ΑΠ 35/2020).

Θ. Αν το δωρηθέν είναι πράγμα ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η επαναμεταβίβαση της κυριότητας μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς γίνεται, εφ όσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως, μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμβολαιογράφου περί αποδοχής της απόφασης αυτής (άρθρα 949 ΚΠολΔ, 1192 και 1198 ΑΚ - ΑΠ 840/1994, ΑΠ 85/2020).

Ι. Από την περιέλευση στο δωρεοδόχο της δήλωσης του δωρητή για ανάκληση της δωρεάς η εμπράγματη κατάσταση που υπάρχει κατά το χρόνο της ανάκλησης δεν μεταβάλλεται, δηλαδή ο δωρητής δεν αποκτά την κυριότητα του αντικειμένου της δωρεάς, αλλά ανατρέπονται αυτοδικαίως για το μέλλον τα αποτελέσματα της ενοχικής συμβάσεως της δωρεάς και ο δωρητής δικαιούται να ζητήσει το αντικείμενο αυτής κατά τις διατάξεις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού (άρθρο 904 επ. ΑΚ) και ειδικότερα, λόγω λήξεως της αιτίας, για την οποία δόθηκε το πράγμα ( ΠολΠρΑθ 1013/2016).

ΙΑ. Η αγωγή είναι προσωπική (ενοχική) και όχι εμπράγματη, στηρίζεται δε στην ενοχική υποχρέωση του δωρεοδόχου προς απόδοση του, που το κατέχει χωρίς αιτία μετά την ανάκληση. Ο δωρητής συνεπώς δικαιούται ενοχικώς σε αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος πράγματος, ο τρόπος δε της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε ο λήπτης. Έτσι, αν το δωρηθέν είναι πράγμα ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η αναμεταβίβαση της κυριότητας μετά την νόμιμη ανάκληση της δωρεάς γίνεται, εφ όσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως και μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμ/φου περί αποδοχής της απόφασης αυτής (άρθρα 949 ΚΠολΔ, 1192 και 1198 ΑΚ, ΑΠ 840/1994,  ΠολΠρΑθ 1013/2016).

ΙΒ. Αίτημα της αγωγής είναι, α) να αναγνωριστεί ότι η εν λόγω δωρεά έχει νομίμως και βασίμως ανακληθεί για τους λόγους που αναφέρονται στην δήλωση ανάκληση, β) να υποχρεωθεί ο εναγόμενος, κατ' άρθρο 949 ΚΠολΔ, με την απόφαση που θα εκδοθεί, σε δήλωση βουλήσεως αναμεταβίβασης στον ενάγοντα της πλήρους κυριότητας του δωρηθέντος.

ΙΓ. Για το ορισμένο της αγωγής πρέπει ο ενάγων να αναφέρει α) την σύσταση έγκυρης δωρεάς, β) την γενόμενη ανάκληση της δωρεάς από το δωρητή, γ) περιστατικά τα οποία δικαιολογούν, σύμφωνα με το νόμο, την ανάκληση και δ) αίτημα να αναγνωρισθεί η γενόμενη ανάκληση της δωρεάς (ΑΠ 1439/2017, ΑΠ 655/2014, ΑΠ 35/2020, ΠολΠρΑθ 1013/2016).

ΙΔ. Για το παραδεκτό της αγωγής δεν απαιτείται η εγγραφή της στα βιβλία διεκδικήσεων (άρθρο 220 ΚΠολΔ) λόγω του ενοχικού της χαρακτήρα, και για το καταψηφιστικό της αντικείμενο πρέπει να καταβληθεί το απαιτούμενο τέλος δικαστικού ενσήμου ΠολΠρΑθ 1013/2016

Σημείωση

Από τη στιγμή, που ο δωρεοδόχος λάβει γνώση της ανακλήσεως, ευθύνεται σαν να του είχε επιδοθεί η από το άρθρο 904 ΑΚ αγωγή ( ΕΑ 4778/1998, ΠΠρΠειρ 1140/2020).  

Σημείωση

Η παραπάνω αγωγή δεν υπόκειται σε εγγραφή στα βιβλία διεκδικήσεων ακόμη και όταν σε αυτήν σωρεύεται εκτός από την καταδίκη του εναγόμενου σε δήλωση βουλήσεως και (συμβατική) αξίωση για την παράδοση του ακινήτου στο οποίο αναφέρεται η οφειλομένη δήλωση, γιατί αντικείμενο της δίκης και στην περίπτωση αυτή δεν είναι το ακίνητο του οποίου η παράδοση ζητείται, αλλά μόνο η αξίωση του ενάγοντος (ενοχικό δικαίωμα) να απαιτήσει από τον εναγόμενο την παράδοση του πράγματος (ΕφΑΘ.   3478/1985, ΠολΠρΑθ 1013/2016).

Σημείωση

Ο δωρητής και ο δωρεοδόχος μπορούν να εγείρουν αναγνωριστική αγωγή με αίτημα την διαπίστωση της υπάρξεως ή της μη υπάρξεως παραπτώματος του δωρεοδόχου που να δικαιολογεί την ανάκληση της δωρεάς. Η εν λόγω διαφορά δεν έχει περιουσιακό χαρακτήρα και δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα, δεδομένου ότι αντικείμενο της δεν είναι το ακίνητο που δωρήθηκε, αλλά η δικαστική αναγνώριση της βασιμότητας των λόγων ανάκλησης της δωρεάς. Επομένως, η αγωγή με την οποία επιδιώκεται η αναγνώριση ότι συντρέχουν οι λόγοι ανάκλησης δωρεάς ακινήτου υπάγεται στην καθ' ύλη αρμοδιότητα του Πολυμελούς Πρωτοδικείου κατ άρθρο  18 ΚΠολΔ (Εφ Αθ 9815/2002, ΠΠρΠειρ 1140/2020).

Σημείωση

Κατά το άρθρο 505 ΑΚ, η ανάκληση αποκλείεται αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο, ή αν πέρασε ένα έτος, αφ ότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης.

Η ετήσια αποσβεστική προθεσμία προς ανάκληση της δωρεάς δεν αρχίζει, εφ όσον τα πραγματικά περιστατικά που συνιστούν το λόγο της αχαριστίας είναι εξακολουθητικά και φθάνουν μέχρι την πράξη ανάκλησης της δωρεάς, η οποία μπορεί να λήγει και με την άσκηση της αγωγής ανάκλησης. Η προθεσμία προς ανάκληση αρχίζει από την τέλεση και του τελευταίου παραπτώματος (917/2015 ΑΠ).

Σημείωση

Η κρίση του δικαστή της ουσίας ελέγχεται αναιρετικώς, όχι ως προς το αν έλαβαν χώρα τα συνιστώντα το βαρύ παράπτωμα και την αχαριστία πραγματικά περιστατικά, ούτε ως προς την εκτίμηση του αν τα περιστατικά αυτά, ενόψει του χαρακτήρα των συγκεκριμένων διαδίκων, του τρόπου και των συνθηκών, υπό τις οποίες τελέστηκαν, συνιστούν ή όχι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, βαρύ παράπτωμα και αχαριστία, αφού και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για εκτίμηση πραγμάτων, αλλά ως προς την περαιτέρω αξιολόγηση, αν τα περιστατικά, όπως τα δέχθηκε ο δικαστής της ουσίας ότι αποδείχθηκαν, πληρούν ή όχι το πραγματικό των νομικών εννοιών του βαρέος παραπτώματος και της αχαριστίας και κατά συνέπεια δικαιολογούν ή αποκλείουν γενικώς την εφαρμογή του άρθρου 505 ΑΚ (ΑΠ 1439/2017, ΑΠ 726/2017, ΑΠ 781/2012). 

Α. Ο πραγματικός κληρονόμος ή ο εκτελεστής της διαθήκης μπορεί να απαιτήσει από εκείνον που κατέχει ανακριβές κληρονομητήριο, να το παραδώσει στο δικαστήριο της κληρονομίας.

Β. Όποιος έχει πάρει ανακριβές κληρονομητήριο οφείλει να δώσει στον πραγματικό κληρονόμο πληροφορίες για την κατάσταση της κληρονομίας και για την τύχη των αντικειμένων της (ΑΚ 1964).

Γ. Το δικαστήριο της κληρονομίας έχει δικαίωμα να ερευνήσει αυτεπαγγέλτως αν είναι ακριβές το κληρονομητήριο που χορηγήθηκε και να το ανακαλέσει ή να το τροποποιήσει (ΑΚ 1966).

Δ. Αν το κληρονομητήριο που χορηγήθηκε είναι ανακριβές, το δικαστήριο της κληρονομίας διατάζει να αφαιρεθεί. Με την αφαίρεση το κληρονομητήριο παύει να ισχύει.

Ε. Αν η αφαίρεση του κληρονομητηρίου δεν είναι αμέσως δυνατή, το δικαστήριο το κηρύσσει με απόφασή του ανίσχυρο. Περίληψη της απόφασης δημοσιεύεται στον τύπο σύμφωνα με όσα καθορίζονται στην απόφαση. Η περίληψη καταχωρίζεται σε κάθε περίπτωση σε εφημερίδα της τελευταίας κατοικίας ή διαμονής του κληρονομουμένου. Όταν περάσει ένας μήνας από την τελευταία καταχώριση, η απόφαση που κηρύσσει το κληρονομητήριο ανίσχυρο ισχύει για όλους( ΑΚ 1965).

ΣΤ. Η απόφαση που διατάζει την παροχή κληρονομητηρίου είναι δυνατό να προσβληθεί με έφεση, μέσα σε προθεσμία είκοσι ημερών από τη δημοσίευσή της. Η προθεσμία της έφεσης και η άσκησή της αναστέλλουν την ισχύ της απόφασης και την έκδοση του πιστοποιητικού (ΚΠολΔ 824).

Ζ. Η απόφαση που διατάζει την παροχή κληρονομητηρίου δεν προσβάλλεται με αναψηλάφηση, αναίρεση ή τριτανακοπή (ΚΠολΔ 824).

Η. Η απόφαση που διατάζει την αφαίρεση του κληρονομητηρίου, ή το κηρύσσει ανίσχυρο, ή εκείνη που το τροποποιεί, ή το ανακαλεί, μπορεί να προσβληθεί μόνο με τριτανακοπή μέσα σε ένα μήνα από την τελευταία καταχώριση σε εφημερίδα της τελευταίας κατοικίας ή διαμονής του κληρονομουμένου (ΑΚ 1965).

Θ. Αρμόδιο να διατάξει, με αίτηση οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον ή και αυτεπαγγέλτως, να αφαιρεθεί, να κηρυχθεί ανίσχυρο, να τροποποιηθεί ή να ανακληθεί το κληρονομητήριο, είναι το δικαστήριο της κληρονομίας (ΚΠολΔ 823).

Α. Ο ειρηνοδίκης του δικαστηρίου της κληρονομίας με αίτηση του κληρονόμου, ή του καταπιστευματοδόχου, ή του κληροδόχου, ή του εκτελεστή διαθήκης, η οποία αναρτάται για δέκα (10) ημέρες σε ειδικό χώρο του καταστήματος του Ειρηνοδικείου, χορηγεί πιστοποιητικό για το κληρονομικό δικαίωμά του και την μερίδα που του αναλογεί (κληρονομητήριο).

Β. Αν ασκηθεί μέσα στην παραπάνω προθεσμία παρέμβαση τρίτου, ο ειρηνοδίκης προσδιορίζει δικάσιμο για τηΝ συζήτησή τους προκειμένου να εκδοθεί απόφαση επ' αυτών.

Γ. Εκείνος που ζητεί κληρονομητήριο οφείλει να αναφέρει στην αίτηση

1) τη χρονολογία του θανάτου του κληρονομουμένου.

2) τη διαθήκη και το περιεχόμενό της ή τη συγγενική σχέση στην οποία στηρίζει το κληρονομικό του δικαίωμα.

3) ότι δεν υπάρχουν άλλα πρόσωπα που να αποκλείουν ή να περιορίζουν το κληρονομικό του δικαίωμα, ή ότι εκείνα που υπήρχαν εξέπεσαν, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο εξέπεσαν.

4) αν υπάρχουν άλλες διαθήκες, το περιεχόμενό τους.

5) αν εκκρεμεί δίκη για το κληρονομικό δικαίωμα (1957 ΑΚ)

Γ. Η αίτηση αποδεικνύεται με δημόσια έγγραφα. Αν είναι αδύνατον ή ιδιαίτερα δύσκολο να προσαχθεί δημόσιο έγγραφο, ο ειρηνοδίκης μπορεί να επιτρέπει άλλα αποδεικτικά μέσα, υποχρεώνοντας συγχρόνως αυτόν που υπέβαλε την αίτηση να βεβαιώσει ενόρκως ότι δεν γνωρίζει κανένα γεγονός αντίθετο με τις δηλώσεις του.

Δ. Συνήθως αποδεικνύεται με

1) Πιστοποιητικό μη δημοσίευσης διαθήκης από Ειρηνοδικείο (Απαιτείται και από το Πρωτοδικείο αν ο θάνατος είναι πριν τη 01-03-2013)

2) Πιστοποιητικό μη αποποίησης του επίδικου δικαιώματος από Ειρηνοδικείο (Απαιτείται και από το Πρωτοδικείο αν ο θάνατος είναι πριν τη 01-03-2013)

3) Πιστοποιητικό μη δημοσίευσης διαθήκης από το Πρωτοδικείο Αθηνών

4) Πιστοποιητικό περί μη προσβολής του κληρονομικού δικαιώματος από Πρωτοδικείο

5) Ληξιαρχική πράξη θανάτου

6) Πιστοποιητικό πλησιέστερων συγγενών

7) Πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης (όπου είναι απαραίτητο)

Ε. Διαδικασία

Κατάθεση της αίτησης στο Ειρηνοδικείο (πρωτότυπο και ένα αντίγραφο). Δεν προσδιορίζεται δικάσιμος, αλλά εκδίδεται διάταξη του Ειρηνοδίκη. Ανάρτηση της αίτησης στο κατάστημα του Ειρηνοδικείου με ευθύνη της Γραμματείας για 10 ημέρες. Μετά την παρέλευση του δεκαημέρου, πρέπει να εκδοθούν τα παραπάνω πιστοποιητικά, τα οποία πρέπει να καλύπτουν και την τελευταία ημέρα του δεκαημέρου και να κατατεθούν στο ειρηνοδικείο.

ΣΤ. Ο ειρηνοδίκης έχει δικαίωμα να ερευνήσει αυτεπαγγέλτως με κάθε τρόπο για να εξακριβώσει τις δηλώσεις εκείνου που ζητεί το κληρονομητήριο και ιδίως να διατάξει να δημοσιευθεί η αίτηση, καθορίζοντας και τον τρόπο δημοσίευσής της. Έχει επίσης δικαίωμα να διατάξει να κλητευθούν και να ακουστούν πρόσωπα που είναι πιθανό να αξιώνουν κληρονομικά δικαιώματα και ιδίως πρόσωπα τα οποία θα ήταν κληρονόμοι αν τυχόν ήταν άκυρη η διάταξη της τελευταίας βούλησης, ή πρόσωπα τα οποία έχουν δίκη που εκκρεμεί για το ίδιο κληρονομικό δικαίωμα.

Ε. Το κληρονομητήριο περιέχει, α) το ονοματεπώνυμο του κληρονομουμένου, β) τα ονοματεπώνυμα των κληρονόμων ή καταπιστευματοδόχων ή κληροδόχων στους οποίους παρέχεται, γ) τις κληρονομικές μερίδες του καθενός ή τα αντικείμενα τα οποία περιέρχονται στον καθένα, δ) τους όρους ή τους περιορισμούς με τους οποίους η κληρονομία, το καταπίστευμα ή η κληροδοσία περιέρχεται στον καθένα και, ιδιαίτερα αν πρόκειται για κληρονόμο, τα καταπιστεύματα και τα κληροδοτήματα που βαρύνουν την κληρονομία και ε) τα ονοματεπώνυμα των εκτελεστών διαθήκης και τις εξουσίες που η διαθήκη τους παρέχει.

Το κληρονομητήριο εκδίδεται από το γραμματέα του δικαστηρίου και παραδίδεται με απόδειξη παραλαβής του η οποία φυλάγεται στο αρχείο του δικαστηρίου.

Σημείωση

Αν το πιστοποιητικό χορηγείται σε εκτελεστή διαθήκης η πράξη του ειρηνοδίκη ή η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει να περιέχει μόνο, α) το ονοματεπώνυμο του κληρονομουμένου και β) το ονοματεπώνυμο του εκτελεστή διαθήκης και τις εξουσίες που του παρέχει η διαθήκη.

Σημείωση

Αν την έκδοση του πιστοποιητικού τη διατάζει το δικαστήριο που δίκασε ύστερα από έφεση, το πιστοποιητικό το εκδίδει ο γραμματέας του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου στον οποίο αποστέλλεται χωρίς υπαίτια καθυστέρηση αντίγραφο της απόφασης.

Ζ. Αυτός που στο κληρονομητήριο κατονομάζεται κληρονόμος τεκμαίρεται ότι έχει το κληρονομικό δικαίωμα που αναφέρεται σ' αυτό και ότι δεν περιορίζεται από άλλες διατάξεις εκτός από εκείνες που αναγράφονται στο κληρονομητήριο.

Σύμφωνα με τον ν.  4958/2022, άρθρο 19, σε περίπτωση διενέργειας ιατρικών πράξεων ή θεραπειών σε ανήλικο ίντερσεχ άτομο, οι οποίες έχουν επιφέρει ασυμφωνία με το καταχωρισμένο φύλο του, το καταχωρισμένο φύλο διορθώνεται από το αρμόδιο δικαστήριο.

Με τον ν. 4958/2022 «Μεταρρυθμίσεις στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» τροποποιήθηκε ο ν. 3305/2005 και οι διατάξεις των άρθρων 1455, 1456, 1459, 1460 του Αστικού Κώδικα, εκσυγχρονίζοντας το νομοθετικό πλαίσιο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, παρέχοντας στις γυναίκες την δυνατότητα, να τεκνοποιήσουν σε μεγαλύτερη ηλικία, να κρυοσυντηρήσουν τα ωάρια των χωρίς να απαιτείται η συναίνεση του συζύγου, ή συντρόφου, να καταψύξουν τα ωάρια και την ελεύθερη χρήση των σε περίπτωση διαζυγίου.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ  

1) Το ηλικιακό όριο των γυναικών, που δύνανται να προσφύγουν σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, ανέρχεται μέχρι το πεντηκοστό τέταρτο έτος της ηλικίας τους.

Σε γυναίκες ηλικίας πενήντα ετών και μίας ημέρας (50 έτη και 1 ημέρα) μέχρι πενήντα τεσσάρων ετών (54 έτη και 0 ημέρες) δύναται να εφαρμοσθεί μέθοδος ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής μόνο μετά από σχετική άδεια της Αρχής.

Η εφαρμογή τους σε ανήλικα πρόσωπα επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση λόγω σοβαρού νοσήματος που επισύρει κίνδυνο στειρότητας, για να εξασφαλιστεί η δυνατότητα τεκνοποίησης.

2) Παρέχεται η δυνατότητα κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού, ζυγωτών και γονιμοποιημένων ωαρίων και για κοινωνικούς λόγους, και καταργείται το ανώτατο όριο των είκοσι (20) ετών όσον αφορά την διάρκειά της.

Έτσι, η κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού, ζυγωτών και γονιμοποιημένων ωαρίων εφαρμόζεται, είτε για τη διαφύλαξη και τη μελλοντική χρήση τους σε μεθόδους Ι.Υ.Α, είτε για τη διατήρηση της γονιμότητας («κρυοσυντήρηση για κοινωνικούς λόγους»), είτε για ερευνητικούς και θεραπευτικούς σκοπούς.

Η διάρκεια της κρυοσυντήρησης καθορίζεται ως εξής, α) Σπέρμα και ορχικός ιστός: αν το σπέρμα έχει κατατεθεί από τρίτο δότη, μέχρι δέκα (10) έτη, ενώ αν το σπέρμα ή ο ορχικός ιστός έχει κατατεθεί μόνο για μελλοντική προσωπική χρήση στο πλαίσιο εφαρμογής μεθόδων Ι.Υ.Α., μέχρι πέντε (5) έτη, β) Ωάρια και ωοθηκικός ιστός: πέντε (5) έτη, γ) Ζυγώτες και γονιμοποιημένα ωάρια: πέντε (5) έτη. Στις ανωτέρω περιπτώσεις, η διάρκεια της κρυοσυντήρησης μπορεί να παρατείνεται για πέντε (5) έτη κάθε φορά με έγγραφη αίτηση των δικαιούμενων, χωρίς ανώτατο όριο παράτασης.

3) Παρέχεται το δικαίωμα για κατάθεση μη γονιμοποιημένου γεννητικού υλικού για κρυοσυντήρηση χωρίς τη συναίνεση του ή της συζύγου, ή του προσώπου με το οποίο έχει συναφθεί σύμφωνο συμβίωσης, ή του ή της συντρόφου, καθώς και για ελεύθερη χρήση του σε περίπτωση διαζυγίου, ακύρωσης του γάμου, διάστασης, λήξης ή καταγγελίας του συμφώνου συμβίωσης, ή λήξης της ελεύθερης ένωσής του.

Έτσι η κρυοσυντήρηση μη γονιμοποιημένου γεννητικού υλικού (γαμετών) πραγματοποιείται κατόπιν έγγραφης συναίνεσης του προσώπου που το καταθέτει, σύμφωνα με το άρθρο 1456 Α.Κ. Αν πρόκειται για ζεύγος, δεν απαιτείται η συναίνεση του ή της συζύγου ή του προσώπου με το οποίο έχει συναφθεί σύμφωνο συμβίωσης ή του ή της συντρόφου, παρά μόνο έγγραφη ενημέρωση από τη Μ.Ι.Υ.Α. ή την Τράπεζα Κρυοσυντήρησης.

Η κρυοσυντήρηση ζυγωτών και γονιμοποιημένων ωαρίων πραγματοποιείται κατόπιν έγγραφης συναίνεσης των προσώπων που τα καταθέτουν, σύμφωνα με το άρθρο 1456 Α.Κ. Αν πρόκειται για ζεύγος, απαιτείται η συναίνεση και των δύο συζύγων ή συμβαλλόμενων σε σύμφωνο συμβίωσης ή συντρόφων. Αν τα πρόσωπα είναι ανήλικα συναινούν και οι δύο γονείς, έστω και αν μόνον ο ένας έχει την επιμέλεια του ανηλίκου. Αν δεν υπάρχουν γονείς ή έχουν εκπέσει και οι δύο από τη γονική μέριμνα, η συναίνεση παρέχεται από τον επίτροπο, ύστερα από άδεια του εποπτικού συμβουλίου. Ο ανήλικος που έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας του συναινεί και ο ίδιος στην κρυοσυντήρηση. Η συναίνεση δίδεται ύστερα από λεπτομερή ενημέρωση και οπωσδήποτε πριν από την έναρξη του κύκλου θεραπείας. Με το ίδιο έγγραφο, τα εν λόγω πρόσωπα οφείλουν να δηλώσουν τη βούλησή τους για την τύχη του κρυοσυντηρημένου γεννητικού υλικού, των ζυγωτών και των γονιμοποιημένων ωαρίων κατ’ εφαρμογή του άρθρου 1459 Α.Κ. Η δήλωση για την τύχη του κρυοσυντηρημένου γεννητικού υλικού, των ζυγωτών και των γονιμοποιημένων ωαρίων τροποποιείται με τον ίδιο τύπο.

4) Προβλέπεται ότι, δεν αποτελεί απαγορευμένη διάθεση, η διάθεση γεννητικού υλικού για τη δημιουργία Τραπεζών Κρυοσυντήρησης ανεξάρτητα από την ύπαρξη ληπτών κατά τον χρόνο της διάθεσης.

5) Παρέχεται η δυνατότητα λήψης και κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού δότη ή δότριας από Τράπεζα Κρυοσυντήρησης, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ληπτών την δεδομένη χρονική περίοδο.

6) Απαγορεύεται η διάθεση γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων με οποιοδήποτε αντάλλαγμα προς τον δότη. Η απαγόρευση διάθεσης με αντάλλαγμα γεννητικού υλικού δεν αφορά στις νόμιμες διαδικασίες που αναφέρονται στη δωρεά, στην προμήθεια, στον έλεγχο, στην επεξεργασία, στη συντήρηση, στην αποθήκευση, στη διανομή, στην εισαγωγή και την εξαγωγή ανθρώπινων ιστών και κυττάρων, για τις οποίες οι Μονάδες Ι.Υ.Α. ή Τράπεζες Κρυοσυντήρησης έχουν λάβει ειδική άδεια από την Aρχή και την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα λήψης και κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού δότη ή δότριας από Τράπεζα Κρυοσυντήρησης, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ληπτών τη δεδομένη χρονική περίοδο.

7) Δεν συνιστά αντάλλαγμα η καταβολή των δαπανών που είναι απαραίτητες για τη λήψη και την κρυοσυντήρηση των γαμετών. Στις παραπάνω δαπάνες περιλαμβάνονται, α) οι ιατρικές, εργαστηριακές, φαρμακευτικές και νοσηλευτικές δαπάνες πριν, κατά και μετά τη λήψη των γαμετών, β) τα έξοδα της μετακίνησης και διαμονής του δότη, γ) κάθε θετική ζημία του δότη εξαιτίας αποχής από την εργασία του, καθώς και οι αμοιβές για εξαρτημένη εργασία που ο υποψήφιος δότης στερήθηκε εξαιτίας της απουσίας του για την προετοιμασία και πραγματοποίηση της λήψης των γαμετών, καθώς και αποζημίωση για τη βιολογική καταπόνησή του. Το ύψος των καλυπτόμενων δαπανών και της αποζημιώσεως καθορίζεται με απόφαση της Αρχής. Η καταβολή των παραπάνω δαπανών, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι φαρμακευτικές, καθώς και των αποζημιώσεων γίνεται προς τους δότες από τους ιατρούς ή τους νόμιμους εκπροσώπους της Μονάδας Ι.Υ.Α ή της Τράπεζας Κρυοσυντήρησης, στους οποίους τα εν λόγω ποσά καταβάλλονται στη συνέχεια από τους λήπτες, επί τη βάσει αντίστοιχων αποδείξεων (παραστατικών), που εκδίδονται από τους ιατρούς ή νόμιμους εκπροσώπους, χωρίς οποιαδήποτε δική τους φορολογική υποχρέωση. Οι ως άνω αποδείξεις (παραστατικά) παραμένουν υποχρεωτικά στο αρχείο των ιατρών ή των Μονάδων Ι.Υ.Α. ή Τραπεζών Κρυοσυντήρησης και γνωστοποιούνται μόνο στις αρμόδιες φορολογικές και ελεγκτικές αρχές και στους ανακριτικούς υπαλλήλους, εφόσον ενεργείται ένορκη διοικητική εξέταση ή προκαταρκτική εξέταση ή αστυνομική προανάκριση ή προανάκριση ή κύρια ανάκριση.»

8) Οι ιατρικές πληροφορίες, που αφορούν τον τρίτο δότη σύμφωνα με το άρθρο 1460 παράγραφος 1 εδ. β΄ ΑΚ, φυλάσσονται με απόλυτη μυστικότητα και σε κωδικοποιημένη μορφή στην Τράπεζα Κρυοσυντήρησης και στο εθνικό αρχείο δοτών και ληπτών. Πληροφορίες που αφορούν στην ταυτότητα του τρίτου δότη δύνανται κατ’ επιλογή του να είναι ανώνυμες, ή να είναι επώνυμες, ή να γνωστοποιούνται μόνο στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί.

9) Τα τροποποιηθέντα άρθρα του Αστικού Κώδικα έχουν ως εξής

α) Άρθρο 1455 ΑΚ

«Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση) επιτρέπεται μόνο για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας ή για να διατηρείται η γονιμότητα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ιατρικής αναγκαιότητας. Η υποβοήθηση αυτή επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου. Η ανθρώπινη αναπαραγωγή με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται. Επιλογή του φύλου του τέκνου δεν είναι επιτρεπτή, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο. Δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών είναι επιτρεπτή μόνο μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή.».

β) Άρθρο 1456 ΑΚ

«Κάθε ιατρική πράξη που αποβλέπει στην υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, σύμφωνα με τους όρους του προηγούμενου άρθρου, διενεργείται με την έγγραφη συναίνεση των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Αν η υποβοήθηση αφορά άγαμη γυναίκα, η συναίνεση αυτής και, εφόσον συντρέχει περίπτωση ελεύθερης ένωσης, του άνδρα με τον οποίο συζεί παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Ειδικά η κρυοσυντήρηση μη γονιμοποιημένου γεννητικού υλικού (γαμετών) πραγματοποιείται κατόπιν έγγραφης συναίνεσης του προσώπου που το καταθέτει. Αν πρόκειται για ζεύγος, δεν απαιτείται η συναίνεση του ή της συζύγου ή του προσώπου με το οποίο έχει συναφθεί σύμφωνο συμβίωσης ή του ή της συντρόφου, παρά μόνο έγγραφη ενημέρωση του προσώπου αυτού από τη Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ή την Τράπεζα Κρυοσυντήρησης. Η κρυοσυντήρηση ζυγωτών και γονιμοποιημένων ωαρίων πραγματοποιείται 10 κατόπιν έγγραφης συναίνεσης των προσώπων που τα καταθέτουν. Αν πρόκειται για ζεύγος, απαιτείται η συναίνεση και των δύο συζύγων ή συμβαλλόμενων σε σύμφωνο συμβίωσης ή συντρόφων. Με το ίδιο έγγραφο, τα εν λόγω πρόσωπα οφείλουν να δηλώσουν τη βούλησή τους για την τύχη του κρυοσυντηρημένου γεννητικού υλικού, των ζυγωτών και των γονιμοποιημένων ωαρίων κατ’ εφαρμογή του άρθρου 1459. Η συναίνεση ανακαλείται με τον ίδιο τύπο μέχρι τη μεταφορά των γαμετών ή των γονιμοποιημένων ωαρίων στο γυναικείο σώμα. Με την επιφύλαξη του άρθρου 1457, η συναίνεση θεωρείται ότι ανακλήθηκε, αν ένα από τα πρόσωπα που είχαν συναινέσει πέθανε πριν από τη μεταφορά.».

γ) Άρθρο 1459 ΑΚ

«Τα πρόσωπα που προσφεύγουν σε τεχνητή γονιμοποίηση αποφασίζουν με ατομική έγγραφη δήλωσή τους προς τον ιατρό ή τον υπεύθυνο του ιατρικού κέντρου, που γίνεται πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας, ότι οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες που τους ανήκουν αλλά δε θα τους χρειασθούν για να τεκνοποιήσουν: α) θα διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα, κατά προτεραιότητα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο ιατρός ή το ιατρικό κέντρο, β) θα χρησιμοποιηθούν χωρίς αντάλλαγμα για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, γ) θα καταστραφούν. Προκειμένου για κρυοσυντηρημένα γονιμοποιημένα ωάρια, τα πρόσωπα που προσφεύγουν σε τεχνητή γονιμοποίηση αποφασίζουν με κοινή έγγραφη δήλωσή τους προς τον ιατρό ή τον υπεύθυνο του ιατρικού κέντρου, που γίνεται πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας. Η δήλωση για την τύχη του κρυοσυντηρημένου γεννητικού υλικού, των ζυγωτών και των γονιμοποιημένων ωαρίων τροποποιείται με τον ίδιο τύπο. Αν δεν υπάρχει κοινή δήλωση των ενδιαφερόμενων προσώπων τα γονιμοποιημένα ωάρια διατηρούνται για χρονικό διάστημα πέντε ετών από τη δημιουργία τους και μετά την πάροδο του χρόνου αυτού είτε χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς είτε καταστρέφονται. Τα μη κρυοσυντηρημένα γονιμοποιημένα ωάρια καταστρέφονται μετά τη συμπλήρωση δεκατεσσάρων ημερών από τη γονιμοποίηση. Ο τυχόν ενδιάμεσος χρόνος κρυοσυντήρησής τους δεν υπολογίζεται.».

δ) Άρθρο 1460 ΑΚ

«Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δύναται, κατ’ επιλογή των προσώπων αυτών, να είναι ανώνυμη ή να είναι επώνυμη, ή να γνωστοποιείται στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί. Αν το τρίτο πρόσωπο επιλέξει η ταυτότητά του να είναι ανώνυμη, οι ιατρικές πληροφορίες που το αφορούν τηρούνται σε απόρρητο αρχείο χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς του. Πρόσβαση στο αρχείο αυτό επιτρέπεται μόνο στο τέκνο και για λόγους σχετικούς με την υγεία του. Δεν είναι δυνατή η ίδρυση πατρότητας ή μητρότητας με τον τρίτο δότη ή την τρίτη δότρια, ούτε η γένεση στο πρόσωπό τους των σχετικών υποχρεώσεων. Η επιλογή ανώνυμου ή επώνυμου τρίτου δότη ή τρίτης δότριας γίνεται από το υποβοηθούμενο πρόσωπο και σε περίπτωση γάμου, συμφώνου συμβίωσης ή ελεύθερης ένωσης από αμφότερους τους συζύγους ή συντρόφους. Η ταυτότητα του τέκνου, καθώς και των γονέων του δε γνωστοποιείται στους τρίτους δότες ή στις τρίτες δότριες γαμετών ή γονιμοποιημένων ωαρίων.».

10) Σύμφωνα με το ΦΕΚ 2589/29.9.2014, ο αριθμός των μεταφερομένων ωαρίων σε επί μέρους ομάδες υποβοηθούμενων προσώπων, ανάλογα µε την ηλικία και τις ιατρικές ενδείξεις έχει ως εξής: 1.α Σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 35 ετών, επιτρέπεται να μεταφέρονται ένα ή δύο έμβρυα από δικά τους ωάρια. 1.β Σε γυναίκες ηλικίας άνω των 35 ετών και κάτω των 40, επιτρέπεται να μεταφέρονται δύο έμβρυα από δικά τους ωάρια στον πρώτο και τον δεύτερο κύκλο, και τρία στον τρίτο και κάθε επόμενο κύκλο. 1.γ Σε γυναίκες ηλικίας 40 ετών επιτρέπεται να μεταφέρονται τρία έμβρυα από δικά τους ωάρια. 1.δ Σε γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών επιτρέπεται να μεταφέρονται τέσσερα έμβρυα από τα δικά τους ωάρια. 1.ε Στην περίπτωση που τα έμβρυα προέρχονται από δωρεά ωαρίων, επιτρέπεται να μεταφέρονται μέχρι δύο έμβρυα. 1.στ. Για τον αριθμό των εμβρύων που μεταφέρονται απαιτείται έγγραφη συναίνεση των υπό θεραπεία ζευγαριών, αφού προηγουμένως έχουν ενημερωθεί από την Μ.Ι.Υ.Α. 2.α Στην περίπτωση της μεταφοράς ζυγωτών ή ωαρίων και σπέρματος στις σάλπιγγες ισχύουν όσα ανωτέρω στην παρ. 1 ορίζονται. 2.β Η μεταφορά ζυγωτών ή γαμετών στις σάλπιγγες λαπαροσκοπικά δεν επιτρέπεται να γίνεται στις Μ.Ι.Υ.Α., οι οποίες δεν ευρίσκονται εντός νοσοκομείων ή κλινικών. 3.α Για τις περιπτώσεις τεχνικής σπερματέγχυσης, οι οποίες συνοδεύονται από πρόκληση πολλαπλής παραγωγής ωαρίων µε εξωγενή χορήγηση ωορρηκτικών φαρμάκων σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 35 ετών η Μ.Ι.Υ.Α. δεν επιτρέπεται να προχωρήσει σε ολοκλήρωση του κύκλου στην περίπτωση που υπερηχογραφικά φαίνεται ότι το σύνολο των ώριμων ωοθυλακίων είναι περισσότερα των τριών και η οιστραδιόλη αίματος την ημέρα της πρόκλησης ωορρηξίας υπερβαίνει τα 800− 900 pg/ml. 3.β Σε γυναίκες ηλικίας 36−39 ετών που κάνουν την παραπάνω θεραπεία ο κύκλος δεν επιτρέπεται να ολοκληρώνεται όταν το σύνολο των ώριμων ωοθυλακίων είναι περισσότερα των πέντε και η οιστραδιόλη αίματος κατά την ημέρα της πρόκλησης ωορρηξίας υπερβαίνει τα 1200−1500 pg/ml. Σε γυναίκες ηλικίας άνω των 40 η απόφαση για τη τύχη του κύκλου θεραπείας λαμβάνεται από την Μ.Ι.Υ.Α. 3.γ Η γυναίκα στις ανωτέρω περιπτώσεις ενημερώνεται για την πιθανότητα πολύδυµης κύησης και τοκετού και τους περιγεννητικούς κινδύνους που αυτοί ενέχουν. Η φόρμα πληροφορημένης συγκατάθεσης και τα αποδεικτικά έγγραφα της υπερηχογραφικής και ορμονικής κατάστασης των ωοθηκών κατά την ημέρα πρόκλησης ωορρηξίας παραμένουν στον ιατρικό φάκελο της ασθενούς.

Κατά το άρθρο 928 εδ. β ΑΚ σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου οφείλεται από τον υπόχρεο αποζημίωση σε εκείνον που κατά το νόμο είχε δικαίωμα να απαιτήσει από το θύμα διατροφή, ή παροχή υπηρεσιών.

Α. Η αποζημίωση του γονέα δικαιούχου λόγω στέρησης υπηρεσιών τέκνου, όταν πρόκειται για θανάτωση τέκνου από αδικοπραξία, καθορίζεται από την διάταξη του άρθρου 1508 ΑΚ. 

Β. Οι γονείς του θανατωθέντος τέκνου, για να αξιώσουν αποζημίωση για την στέρηση με βάση την ΑΚ 1508 των προς αυτούς υπηρεσιών του τέκνου τους, πρέπει,

α) το τέκνο, να αποτελούσε μέλος του οίκου των γονέων του,

β) διατρεφόταν από αυτούς, εφ όσον ήταν ενήλικο. Προϋποθέτεται, δηλαδή, ευπορία των γονέων που παρέχουν διατροφή προς το τέκνο τους, ώστε να μπορούν να αξιώσουν από αυτό την παροχή υπηρεσιών και

γ) να προσδιορίζεται το είδος και η έκταση των υπηρεσιών που προσέφερε το τέκνο, ώστε να καθίσταται δυνατόν να κριθεί αν αυτές ήταν ανάλογες με τις δυνάμεις και τις βιοτικές του συνθήκες και να αποτιμηθεί η αξία τους (ΕφΑθ 10116/1998, ΑΠ 303/2005, ΕφΠατρ 41/2010)

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1390 εδ. α, 1485, 1486,1489 παρ. 2 και 1493 ΑΚ προκύπτει ότι και οι δύο γονείς του ανηλίκου τέκνου, που δεν μπορεί να διατραφεί από τους δικούς του πόρους, είναι υποχρεωμένοι να διατρέφουν αυτό, καθένας ανάλογα με την οικονομική του δυνατότητα.

Α. Το μέτρο της διατροφής του ανηλίκου τέκνου καθορίζεται από τις ανάγκες του, όπως αυτές προσδιορίζονται από την διάταξη του άρθρου 1493 ΑΚ. Για τον καθορισμό των αναγκών του δικαιούχου της διατροφής λαμβάνεται υπ όψιν η ηλικία, η υγεία, το επάγγελμα, τυχόν ειδικές ανάγκες λόγω εκπαίδευσης, ή από άλλη αιτία, οι κοινωνικές υποχρεώσεις και οι συνθήκες της οικογενειακής ζωής, με την έννοια ότι το υπερβολικό ή το κανονικό ορισμένων δαπανών θα κριθεί από την οικονομική κατάσταση και την κοινωνική θέση των υποχρέων για διατροφή.

Β. Αν το τέκνο που δικαιούται σε διατροφή στραφεί μόνο κατά του ενός γονέα του, δικαιούται ο τελευταίος να επικαλεστεί ότι και ο άλλος έχει την οικονομική δυνατότητα να καλύψει μέρος της ανάλογης διατροφής του τέκνου. Ο ισχυρισμός αυτός αποτελεί ένσταση (1489 παρ. 2 ΑΚ) καταλυτική εν μέρει της αγωγής του τέκνου και, αν αποδειχθεί, περιορίζεται η υποχρέωση του εναγομένου γονέα κατά το ποσό που αντιστοιχεί στην οικονομική δυνατότητα του άλλου.

Γ. Κατά την διάταξη του άρθρου 1487 ΑΚ ο γονέας δεν μπορεί να προτείνει κατά του ανηλίκου τέκνου την ένσταση διακινδυνεύσεως της δικής του διατροφής, εκτός αν ισχυρίζεται ταυτόχρονα ότι ο ανήλικος μπορεί να στραφεί εναντίον άλλου υποχρέου σε διατροφή του, ή ότι μπορεί να διατραφεί από την περιουσία του. Αν όμως πρόκειται για τον άλλο γονέα δεν προβάλλεται η ένσταση αυτή αλλά η παραπάνω από το άρθρο 1489 παρ. 2 ΑΚ.

Σημείωση 1

Ως οικονομικές δυνατότητες των γονέων νοούνται όχι μόνο εκείνες που πηγάζουν από την περιουσία, έστω κι αν είναι απρόσοδες, ή τους πόρους τους, αλλά οι εν γένει δυνάμεις τους και προφανώς η ικανότητα για την δημιουργία πόρων με την ανάλογη εργασία.

Σημείωση 2

Εκείνος από τους γονείς που έχει την επιμέλεια του τέκνου μπορεί να συνυπολογίσει καθετί που συνδέεται με πραγματική διάθεση χρημάτων για τις ανάγκες των τέκνων, αλλά και άλλες παροχές σε είδος που απορρέουν από την συνοίκηση, η αποτίμηση των οποίων θα συνυπολογιστεί στην υποχρέωσή του για διατροφή (ΜονΠρΠειρ  55/2016).

Σημείωση 3

Εναντίον της καλής πίστεως του άρθρου 281 ΑΚ, ενεργεί ο γονέας όταν με το σκοπό ματαιώσεως, ολικά ή μερικά, της υποχρεώσεώς του για την καταβολή διατροφής στο ανήλικο τέκνο του αποφεύγει να εκμεταλλευτεί την περιουσία του. Στις περιπτώσεις αυτές, το εισόδημα που εναντίον της καλής πίστεως απέφυγε να αποκτήσει ο γονέας συνυπολογίζεται για τον προσδιορισμό του ποσού της διατροφής του τέκνου του, γιατί στις οικονομικές δυνάμεις του γονέα, κατ` αναλογία των οποίων αυτός υποχρεούται σε διατροφή, περιλαμβάνονται και τα εισοδήματα που απέφυγε να αποκτήσει (ΑΠ 1507/2001, ΕφΠειρ 951/2004, ΜονΠρΠειρ  55/2016).

Α. Υποχρέωση διατροφής πρώην συζύγου

Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1442 ΑΚ, εφ όσον ο ένας από τους πρώην συζύγους δεν μπορεί να εξασφαλίσει την διατροφή του από τα εισοδήματά του, ή από την περιουσία του, δικαιούται να ζητήσει διατροφή από τον άλλον,  

α) Αν κατά την έκδοση του διαζυγίου βρίσκεται σε ηλικία, ή σε κατάσταση υγείας που δεν επιτρέπει να αναγκαστεί να αρχίσει ή να συνεχίσει την άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος, ώστε να εξασφαλίζει απ' αυτό την διατροφή του.

β) Αν έχει την επιμέλεια ανήλικου τέκνου και για αυτό το λόγο εμποδίζεται στην άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος.

γ) Αν δεν βρίσκει σταθερή κατάλληλη εργασία, ή χρειάζεται κάποια επαγγελματική εκπαίδευση, και στις δύο όμως περιπτώσεις για ένα διάστημα που δεν μπορεί να ξεπεράσει τα τρία χρόνια από την έκδοση του διαζυγίου.

δ) Σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου η επιδίκαση διατροφής κατά την έκδοση του διαζυγίου επιβάλλεται από λόγους επιείκειας.

Β. Προσδιορισμός της διατροφής

Σύμφωνα με τα άρθρα 1487, 1493 1494 1498, που εφαρμόζονται κατ επιταγή του άρθρου 1443 ΑΚ

α) η διατροφή του πρώην συζύγου οφείλεται για το μέλλον,

β) το μέτρο της διατροφής του προσδιορίζεται με βάση τις ανάγκες του, όπως αυτές προκύπτουν από τις συνθήκες της ζωής του (ανάλογη διατροφή), περιλαμβάνει δε όλα όσα είναι αναγκαία για τη συντήρησή του και επί πλέον τα έξοδα για τυχόν επαγγελματική  εκπαίδευσή του,

γ) δεν έχει δικαίωμα διατροφής, αν διακινδυνεύει η διατροφή του υποχρέου πρώην συζύγου και

δ) αν μεταβλήθηκαν οι όροι της διατροφής, το δικαστήριο μπορεί να μεταρρυθμίσει την απόφασή του, ή και να διατάξει την παύση της διατροφής.

Γ. Αποκλεισμός – Περιορισμός διατροφής 

α) Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1444 ΑΚ η διατροφή μπορεί να αποκλειστεί, ή να περιοριστεί, αν αυτό επιβάλλεται από σπουδαίους λόγους, ιδίως αν ο γάμος είχε μικρή χρονική διάρκεια, ή αν ο δικαιούχος είναι υπαίτιος του διαζυγίου του, ή προκάλεσε εκούσια την απορία του.

β) Το δικαίωμα διατροφής παύει, αν ο δικαιούχος ξαναπαντρευτεί, ή αν συζεί μόνιμα με κάποιον άλλο σε ελεύθερη ένωση.

γ) Το δικαίωμα διατροφής δεν παύει με το θάνατο του υποχρέου, παύει όμως με το θάνατο του δικαιούχου, εκτός αν αφορά παρελθόντα χρόνο ή δόσεις απαιτητές κατά το χρόνο του θανάτου.

Σημείωση 1

Γενική προϋπόθεση για την γένεση αξίωσης διατροφής πρώην συζύγου, είναι η απορία του πρώην συζύγου και η ευπορία του υπόχρεου, επιπλέον δε, από την πλευρά του δικαιούχου, πρέπει να συντρέχει και μία από τις ειδικότερες προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο 1442 ΑΚ.

Σημείωση 2

Ως απορία του δικαιούχου θεωρείται η αδυναμία του πρώην συζύγου να εξασφαλίσει την διατροφή του από τα εισοδήματα και την περιουσία του, ευπορία δε του υπόχρεου σημαίνει την δυνατότητα αυτού να παράσχει στο δικαιούχο διατροφή χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την δική του διατροφή (ΜονΕφΠειρ 499/2020).

Σημείωση 3

Είναι δυνατό, εν όψει όλων των συνθηκών ηλικίας, υγείας, ικανότητας ή δυνατότητας προς εργασία, εισοδημάτων, περιουσίας και γενικώς της ζωής του πρώην συζύγου, συγκριτικώς πάντοτε προς την ευπορία του υπόχρεου, να γεννηθεί δικαίωμα πλήρους, ή συμπληρωματικής, διατροφής και όταν ο πρώτος έχει μικρής έκτασης απρόσοδο περιουσία, της οποίας, είτε είναι δυσχερής η εκποίηση, είτε επιβάλλεται η διατήρηση για λόγους πρόνοιας προς εξασφάλισή του στο μέλλον για την αντιμετώπιση έκτακτης οικονομικής ανάγκης (ΑΠ 1389/2012, ΑΠ 1427/2012, ΑΠ 294/2010, ΑΠ 2142/2007, ΜονΕφΠειρ 499/2020).

Σημείωση 4

Ο πρώην σύζυγος δικαιούται διατροφής, αν διακοπή της έγγαμης συμβίωσης οφείλεται σε εύλογη αιτία, δηλαδή σε οποιοδήποτε γεγονός που μπορεί να δικαιολογήσει την διάσπαση της συμβίωσης. Ο τρόπος με τον οποίο επέρχεται η διάσπαση (εγκατάλειψη ή αποπομπή) δεν ενδιαφέρει. Η εύλογη αιτία μπορεί να οφείλεται σε υπαιτιότητα του ενός από τους συζύγους, ή και σε κοινή υπαιτιότητα (ΑΠ 1031/1993

Σημείωση 5

Ο υπόχρεος σύζυγος απαλλάσσεται από την υποχρέωση διατροφής του πρώην συζύγου, μόνο όταν η διάσπαση επήλθε για λόγους που ανάγονται αποκλειστικά στο πρόσωπο του πρώην συζύγου, ο οποίος διακόπτει την συμβίωση από ίδια πρωτοβουλία και υπαιτιότητα παρά την αντίθετη θέληση του υπόχρεου, που επιθυμεί την εξακολούθηση της (ΜονΕφΠειρ 509/2012).

Σημείωση 6

Ο υπόχρεος σύζυγος δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωση διατροφής του πρώην συζύγου, όταν η διακοπή της συμβίωσης έγινε κατόπιν συμφωνίας των διαδίκων, είτε με την πρόθεση αυτών να λύσουν συναινετικά το γάμο, είτε για άλλη αιτία, γιατί η ευθύνη της εν λόγω διακοπής βαρύνει και τον ίδιο τον υπόχρεο, που επιθυμεί την διακοπή, για την οποία υπάρχει πλέον εύλογος αιτία στο πρόσωπο του άλλου συζύγου, χωρίς την συνδρομή περίστασης που να επιβάλλει την παύση, ή τη μείωση της διατροφής αυτού (ΜονΠρΠειρ 55/2016).

Σημείωση 7

Ο σύζυγος που διέκοψε την έγγαμη συμβίωση για εύλογη αιτία δικαιούται ελαττωμένη διατροφή, αν υπέπεσε σε παράπτωμα που συνιστά βάσιμο λόγο διαζυγίου και υπάρχει υπαιτιότητά του. Χρειάζεται, πάντως, σχετική ένσταση, για την οποία απαιτείται, αφ ενός η παράθεση των παραπτωμάτων του δικαιούχου συζύγου, αφ ετέρου δε αντίστοιχο αίτημα και επί πλέον προσδιορισμός από τον ενιστάμενο σύζυγο του ποσού της κατ αυτόν οφειλόμενης διατροφής (ΑΠ 551/2011, ΜονΠρΠειρ 55/2016).

Σημείωση 8

Ο υπόχρεος σύζυγος δεν μπορεί να προτείνει την ένσταση ότι δεν μπορεί να δώσει την διατροφή, χωρίς να διακινδυνεύσει η δική του διατροφή (ΑΠ 132/2003, ΕφΑθ 1151/2008, ΜονΠρΠειρ 55/2016).

Σημείωση 9

Η υποχρέωση διατροφής του πρώην συζύγου παύει, ή το ποσό της αυξάνεται ή μειώνεται όταν το επιβάλλουν οι περιστάσεις (άρθρο 1391 παρ. 2 ΑΚ). Η διάταξη αυτή λειτουργεί ως ρήτρα επιείκειας και αναφέρεται σε κάθε είδους γεγονότα ή περιστατικά και έχουν σχέση με το πρόσωπο του δικαιούχου, ή του υποχρέου. Τέτοια περίσταση αποτελεί και η εις το πρόσωπο του συζύγου ύπαρξη περιουσίας, έστω και απροσόδου, δυναμένης πάντως να ρευστοποιηθεί και ικανοποιήσει έστω και κατ αυτόν τον τρόπο τις περί διατροφής ανάγκες αυτού (ΑΠ 1206/2008, ΜονΠρΠειρ 55/2016).

Από τις διατάξεις των άρθρων 1485, 1486 παρ.1 και 1489 παρ. 2 ΑΚ προκύπτει ότι δικαίωμα διατροφής έχει έναντι των γονέων του και το ενήλικο τέκνο, εφ όσον δεν μπορεί να αυτοδιατραφεί από την περιουσία του, ή από εργασία κατάλληλη για την ηλικία του, την κατάσταση της υγείας του και τις λοιπές βιοτικές του συνθήκες, ενόψει των τυχόν αναγκών της εκπαιδεύσεώς του.

Η διατροφή του ενηλίκου τέκνου περιλαμβάνει, σύμφωνα με το άρθρο 1493 ΑΚ, όλα όσα είναι αναγκαία για την συντήρηση του δικαιούχου και επί πλέον τα έξοδα για την ανατροφή καθώς και την επαγγελματική και την εν γένει εκπαίδευσή του.

Σημείωση 1

Προϋπόθεση για να αξιώσει διατροφή από τους γονείς του το ενήλικο τέκνο είναι η απορία του και συγκεκριμένα η έλλειψη επαρκών περιουσιακών στοιχείων, ή η αδυναμία του να μετέλθει κατάλληλη εργασία.

Σημείωση 2

Δικαιούχος διατροφής είναι και εκείνος που, εν όψει των αναγκών της εκπαιδεύσεώς του, δεν μπορεί να μετέλθει κατάλληλη εργασία που να επιτρέπει την απρόσκοπτη συνέχιση των σπουδών του. Οι ανάγκες της εκπαιδεύσεως εξαρτώνται από τις λοιπές βιοτικές συνθήκες του δικαιούχου. Ως εκπαίδευση νοείται και η επαγγελματική, θεωρητική, τεχνική οποιασδήποτε βαθμίδας, άρα και η ανώτερη ή ανώτατη. Λαμβάνονται δε προς τούτο υπόψη οι επιδόσεις του δικαιούχου, ήτοι η ικανότητά του να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ορισμένου βαθμού και επιπέδου σπουδών (ΑΠ 117/2008, ΑΠ 953/2015).

Σημείωση 3

Ο εναγόμενος γονέας προς καταβολή ολόκληρου του ποσού της διατροφής δύναται να επικαλεσθεί, κατ' ένσταση (άρθρο 262 ΚΠολΔ), ότι και ο άλλος γονέας έχει την οικονομική δυνατότητα να καλύψει μέρος της διατροφής του τέκνου. Την ένσταση αυτή το δικαστήριο δεν δύναται να ερευνήσει αυτεπαγγέλτως, αλλά πρέπει να προταθεί  (ΑΠ 1322/2013, ΑΠ 204/2010, ΑΠ 1388/2009).

Σημείωση 4

Γίνεται δεκτό ότι, το ενήλικο τέκνο που τελείωσε έναν κύκλο σπουδών δεν έχει κατ’ αρχήν δικαίωμα να ζητήσει διατροφή από τους γονείς του και για δεύτερο κύκλο σπουδών (όπως δεύτερο πτυχίο, διδακτορικό δίπλωμα, μετεκπαίδευση στο εξωτερικό). Τέτοια υποχρέωση μπορεί να επιβληθεί στους γονείς μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως όταν πρόκειται για ενήλικο τέκνο που επέδειξε εξαιρετικές επιδόσεις στον πρώτο κύκλο σπουδών του, εφ όσον ληφθεί υπ όψιν και η οικονομική κατάσταση των γονέων, καθώς και η δυνατότητα του τέκνου για την εξεύρεση άλλων μέσων, όπως υποτροφίας (ΜονΠρΘεσ 23103/13).

Από τις διατάξεις των άρθρων 1485, 1486, 1489, 1493 ΑΚ προκύπτει ότι οι γονείς, είτε υπάρχει μεταξύ τους γάμος και συμβιώνουν, είτε έχει διακοπεί η συμβίωση, είτε έχει εκδοθεί διαζύγιο, έχουν κοινή και ανάλογη με τις δυνάμεις τους υποχρέωση να διατρέφουν το ανήλικο τέκνο τους, ακόμη και εάν αυτό έχει περιουσία, της οποίας όμως τα εισοδήματα, ή το προϊόν της εργασίας του, ή άλλα τυχόν εισοδήματά του, δεν αρκούν για την διατροφή του.

Α. Οι διατάξεις περί διατροφής μεταξύ ανιόντων και κατιόντων, κατ' άρθρο 1485 επ. ΑΚ, αποτελούν κανόνες αναγκαστικού δικαίου δεν αποκλείουν όμως να ρυθμιστεί η διατροφή με σύμβαση (άρθρο 361 ΑΚ), η οποία υπογράφεται μεταξύ των ενδιαφερομένων στο πλαίσιο συναινετικού διαζυγίου, με την οποία ρυθμίζονται ζητήματα επιμέλειας και επικοινωνίας τέκνων με τους γονείς τους (σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1441 παρ. 3 ΑΚ), ή να καταρτισθεί μεταξύ αυτών συμβιβασμός για την διατροφή.

Β. Η συμφωνία καθορισμού διατροφής τέκων τελεί υπό τον  περιορισμό του άρθρου 1499 ΑΚ,  είναι, δηλαδή, έγκυρη υπό την προϋπόθεση  ότι δεν θα περιληφθεί όρος που περιέχει παραίτηση από την διατροφή για το μέλλον (ΑΠ 782/2003, ΜονΕφΠειρ  348/2019).

Σημείωση 1

Με το τελευταίο εδάφιο της ΑΚ 1441, η απόφαση του μονομελούς πρωτοδικείου στα πλαίσια της συναινετικής λύσης του γάμου μπορεί να αφορά και στη διατροφή των ανήλικων τέκνων κι επ` αυτού η απόφαση αποτελεί εκτελεστό τίτλο.

Σημείωση 2

Η συμφω­νία περί διατροφής έχει προσω­ρινό χαρακτήρα και δεν εμποδίζει την άσκηση σχετικής αγωγής διατροφής από τον δικαιούχο αυτής στο μέλλον (ΜονΕφΠειρ  348/2019).

Σημείωση 3

Αν στη συμφωνία δεν προσδιορίστηκε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, η διατροφή οφείλεται χωρίς χρονικό περιορισμό μέχρι την ενηλικίωση του τέκνου, χωρίς να απαιτείται όχληση για την επιδίκασή της. Πάντως η ρύθμιση του δικαιώματος διατροφής με σύμβαση δεν μεταβάλλει την υποχρέωση διατροφής σε ενοχική υποχρέωση από σύμβαση και ως εκ τούτου μπορεί να τροποποιηθεί, ή και να καταργηθεί, με νεότερη συμφωνία των συμβαλλομένων, ή να μεταρρυθμισθεί από το δικαστήριο, αν μεταβλήθηκαν ουσιωδώς οι όροι της διατροφής (ΑΠ 402/2020).

Από τις διατάξεις των άρθρων 1485, 1486, 1487 και 1491 ΑΚ προκύπτει ότι ο ανιών έναντι του κατιόντος έχει δικαίωμα διατροφής μόνο επί απορίας του, δηλαδή όταν δεν μπορεί να διατρέφει τον εαυτό του από την περιουσία, την εργασία, ή από τα εν γένει εισοδήματα του και συγχρόνως ο υπόχρεος κατιών είναι σε θέση να την δώσει χωρίς να διακινδυνεύσει η δική του διατροφή, εν όψει και των λοιπών υποχρεώσεων του, εκτός αν ο δικαιούχος ανιών είναι έγγαμος, οπότε η υποχρέωση του κατιόντος για διατροφή του υπάρχει μόνο αν ο σύζυγος του δικαιούχου δεν είναι σε θέση να του παρέχει την οφειλόμενη διατροφή χωρίς να διακινδυνεύσει η δική του.

Προϋποθέσεις της διατροφής του γονέα από το ενήλικο τέκνο του είναι

α) η απορία του γονέα. Πρέπει να εξαντληθούν προηγουμένως όλες οι οικονομικές δυνατότητες που του παρέχονται από τα εισοδήματα ή την περιουσία του, υπό την έννοια ότι υποχρεούται να καταναλώσει και από τα κεφάλαια της περιουσίας του. Εφ όσον πρόκειται για μεγάλη απρόσοδη περιουσία και όχι μικρή, που η διατήρηση της επιβάλλεται για εξασφάλιση εισοδήματος και λόγους προνοίας και μόνο αν και τότε δεν δύναται να εξασφαλίσει τη διατροφή του μπορεί να στραφεί κατά του τέκνου του και να ζητήσει διατροφή. 

β) η ευπορία του υπόχρεου τέκνου, που νοείται, όχι κάποιος ιδιαίτερος πλούτος, αλλά η δυνατότητα να παράσχει αυτή, χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τη δική του διατροφή (ΑΠ 228/2000, ΕφΑθ 11488/1988, ΜονΠρΘεσ 779/2013, ΜΠρΑθ 3177/2010).

Σημείωση

Αν ο δικαιούχος γονέας είναι έγγαμος, η υποχρέωση του κατιόντος για διατροφή του υπάρχει μόνο αν ο σύζυγος του γονέα δεν είναι σε θέση να του παρέχει την οφειλόμενη διατροφή χωρίς να διακινδυνεύσει η δική του διατροφή.

Κατά το άρθρο 928 εδ. β ΑΚ σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου οφείλεται από τον υπόχρεο αποζημίωση σε εκείνον που κατά το νόμο είχε δικαίωμα να απαιτήσει από το θύμα διατροφή, ή παροχή υπηρεσιών.

Η αποζημίωση του γονέα δικαιούχου λόγω στέρησης διατροφής, όταν πρόκειται για θανάτωση τέκνου, καθορίζεται από τις διατάξεις των άρθρων 1485 επ. ΑΚ.

Απαιτείται το δικαίωμα διατροφής του δικαιούχου γονέα να αποτελούσε αντίστοιχη νομική υποχρέωση του θανατωθέντος τέκνου.

Βασική προϋπόθεση για την θεμελίωση της σχετικής αξίωσης αποζημίωσης αποτελούν,

α) η αδυναμία του γονέα να διατρέφει εαυτόν, γιατί δεν έχει εισοδήματα ή πόρους, ούτε περιουσία, καθώς και ότι δεν είναι ικανός για βιοποριστική εργασία κατάλληλη για την ηλικία, την κατάσταση της υγείας του και τις λοιπές βιοτικές συνθήκες και

β) η δυνατότητα του θανόντος τέκνου να διαθρέψει τον γονέα του. 

Κρίσιμος χρόνος είναι ο χρόνος θανάτου του τέκνου.

Δεν θεμελιώνεται το δικαίωμα της αποζημίωσης του γονέα, όταν η παροχή διατροφής σε αυτόν από το θανατωθέν τέκνο γινόταν από απλή ελευθεριότητα (ΕφΠατρ 41/2010).

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματος, «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες. Τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι λιγότερα από εννέα».

Β. Υποχρεωτική εκπαίδευση στα 9 έτη

Συνεπώς το Σύνταγμα ορίζει την ελάχιστη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης τα (9) έτη. 

Ομοίως στο άρθρο 2 παρ. 3 εδ. α  του ν. 1566/1985 για την δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ορίζεται ότι, η φοίτηση είναι υποχρεωτική στο νηπιαγωγείο, στο δημοτικό σχολείο και στο γυμνάσιο, εφ όσον ο μαθητής δεν έχει υπερβεί το 16ο έτος της ηλικίας του, στο δε άρθρο 1 του π.δ. 161/2000, για τους γονείς και κηδεμόνες που δεν εγγράφουν τα παιδιά τους στο σχολείο και αμελούν για την τακτική φοίτησή τους επιβάλλονται κυρώσεις.

Γ. Αναζήτηση του μαθητή, λόγω αδικαιολόγητης απουσίας

Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 13 του π.δ  79/2017, όταν ένας μαθητής απουσιάζει συστηματικά και αδικαιολόγητα από το σχολείο ο εκπαιδευτικός της τάξης επικοινωνεί άμεσα με τους γονείς/κηδεμόνες και ενημερώνει τον Διευθυντή, ή τον Προϊστάμενο του σχολείου.

Εφόσον δεν επιλύεται το πρόβλημα της συστηματικής και αδικαιολόγητης απουσίας αναζητείται ο μαθητής και η οικογένεια του μαθητή μέσω της αστυνομικής και της δημοτικής αρχής καθώς και της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας.

Στις περιπτώσεις που η αναζήτηση δεν φέρει αποτέλεσμα, αναφέρεται η συστηματική και αδικαιολόγητη απουσία του μαθητή στον αρμόδιο Διευθυντή Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και οι ενέργειες που έχουν γίνει. Ο αρμόδιος Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης αναζητεί τον μαθητή σε όλα τα σχολεία της οικείας Διεύθυνσης.

Όταν και αυτή η ενέργεια δεν φέρει αποτέλεσμα ο αρμόδιος Διευθυντής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης υποβάλλει σχετική αναφορά στον αρμόδιο Περιφερειακό Διευθυντή Εκπαίδευσης ο οποίος αναζητεί τον μαθητή σε όλα τα σχολεία της οικείας περιφέρειας.

Όταν και αυτή η ενέργεια δεν φέρει αποτέλεσμα ο Περιφερειακός Διευθυντής Εκπαίδευσης υποβάλλει σχετική αναφορά στη Διεύθυνση Σπουδών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων που συνοδεύεται από έκθεση, η οποία περιέχει τα στοιχεία της έρευνας που έγινε. Η αναζήτηση σε όλα τα σχολεία της χώρας γίνεται από τη Διεύθυνση Σπουδών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας.

Στην συνέχεια, εφ όσον ο ανήλικος δεν βρεθεί σε κανένα σχολείο, ο φάκελος με όλα τα στοιχεία της έρευνας διαβιβάζεται στον αρμόδιο εισαγγελέα.

Δ. Ποινικές κυρώσεις

Επειδή τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην παιδεία, στην μόρφωση, στην πρόσβαση στα σχολεία και στην κοινωνικοποίησή τους μέσω της ένταξής τους στη σχολική μονάδα, εύλογο είναι η πολιτεία, να διαφυλάξει το δικαίωμα των παιδιών στην υποχρεωτική εννεαετή φοίτηση (νηπιαγωγείο, δημοτικό και γυμνάσιο, εφ όσον ο μαθητής δεν έχει υπερβεί το 16ο έτος της ηλικίας του).

Σύμφωνα με το δεύτερο εδάφιο της παρ. 3 του άρθρου 2 του ν. 1566/1985, ως ισχύει με την πρόσφατη τροποποίησή του με τον ν.  όποιος έχει την επιμέλεια, ή την πραγματική φροντίδα, του ανηλίκου και παραλείπει την εγγραφή του και φοίτησή του στο νηπιαγωγείο, δημοτικό και γυμνάσιο, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρι (2)  έτη και χρηματική ποινή.

Ε. Λοιπές κυρώσεις

Περαιτέρω ο αρμόδιος εισαγγελέας, σε ειδικές περιπτώσεις, όπως κατ επανάληψη αποφυγή εγγραφής, ή μη φοίτησης, του παιδιού στο σχολείο, δύναται να διερευνήσει, αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής

α) Του άρθρου 1532 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 του ν. 4800/2021.

Αν η μη φοίτηση στο σχολείο οφείλεται στο γεγονός, ότι ο γονέας παραβαίνει τα καθήκοντα που του επιβάλλει το λειτούργημά του για άσκηση της γονικής μέριμνας, ή/και της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου, ή τα ασκεί καταχρηστικά, ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε αυτά, είναι δυνατή η προσωρινή (και οριστική από το δικαστήριο) αφαίρεση της επιμέλειας, ή/και της γονικής μέριμνας, ολικά ή μερικά και ανάθεσή της αποκλειστικά σε άλλον. 

β) Της παραμέλησης της εποπτείας ανηλίκου του άρθρου 360 ΠΚ

Αν ο γονέας, ενώ έχει υποχρέωση εποπτείας του ανηλίκου, παραλείπει να παρεμποδίσει τον ανήλικο από την τέλεση της αξιόποινης πράξης της μη φοίτησής του στο σχολείο, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος, και

γ) Των αδικημάτων από τον γονέα του άρθρου 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) ή του άρθρου 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης) όταν, ενώ το παιδί θέλει να φοιτήσει στο σχολείο, αυτός το παρεμποδίζει, ή του το απαγορεύει.

Σύμφωνα με το άρθρο 360 παρ. 1 ΠΚ, « Όποιος, ενώ έχει υποχρέωση εποπτείας ανηλίκου νεότερου από δεκαπέντε έτη παραλείπει να το παρεμποδίσει από την τέλεση αξιόποινης πράξης, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος, αν δεν συντρέχει περίπτωση να τιμωρηθεί αυστηρότερα με άλλη διάταξη».

Α. Επομένως ο γονέας, που παραλείπει από αμέλειά του, να παρεμποδίσει ανήλικο ηλικίας μέχρι (15) ετών (συμπληρωμένου) από την τέλεση αξιόποινης πράξης τιμωρείται με φυλάκιση έως (1) έτος (αν δεν συντρέχει περίπτωση να τιμωρηθεί αυστηρότερα με άλλη διάταξη), αρκεί μεταξύ της παράλειψης  και της πράξης του ανηλίκου να υπάρχει αιτιώδης συνάφεια.   

Β. Από αμέλεια πράττει ο γονέας, όταν από έλλειψη της προσοχής την οποία όφειλε κατά τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει, είτε δεν προέβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα το οποίο προκάλεσε η πράξη του ανηλίκου (μη συνειδητή αμέλεια) είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δεν θα επερχόταν (συνειδητή αμέλεια) (άρθρο 28 ΠΚ).

Σημείωση 1

Σύμφωνα με τον ποινικό νόμο ανήλικοι νοούνται αυτοί που κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης έχουν ηλικία μεταξύ του δωδέκατου και του δέκατου όγδοου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων (άρθρο 121 ΠΚ).

Σημείωση 2

Αξιόποινες πράξεις, που τελούνται από ανηλίκους κάτω των 12 ετών, παραμένουν ατιμώρητες.

Σημείωση 3

Σε ανηλίκους μεταξύ 12-15 ετών επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά, ή θεραπευτικά μέτρα. Σε  ανηλίκους μεταξύ 15-18 ετών επιβάλλονται εκτός από αναμορφωτικά, ή θεραπευτικά μέτρα και εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων.

Σημείωση 4

Αν στον γονέα έχει ανατεθεί η επιμέλεια του ανηλίκου, σύμφωνα με τα άρθρα 122 και 123 ΠΚ, του επιβάλλεται φυλάκιση έως δύο έτη, ή χρηματική ποινή (άρθρο 360 παρ. 2 ΠΚ).

Α. Από τις διατάξεις των άρθρων 1871, 1872, 1882 ΑΚ, προκύπτει ότι ο κληρονόμος δικαιούται με την περί κλήρου αγωγή να απαιτήσει από εκείνον που κατακρατεί ως κληρονόμος αντικείμενα της κληρονομίας, την αναγνώριση του κληρονομικού του δικαιώματος και την απόδοση της κληρονομίας, ή κάποιου αντικειμένου της.

Σημείωση 1

Ως αντικείμενα της κληρονομιάς, των οποίων την απόδοση δικαιούται να απαιτήσει ο κληρονόμος με την περί κλήρου αγωγή, θεωρούνται και α) εκείνα επί των οποίων ο κληρονομούμενος, κατά το χρόνο του θανάτου του, είχε δικαίωμα νομής ή κατοχής, ακόμη και αν είχε αποβληθεί όταν ζούσε, β) καθετί που ο νομέας κληρονομίας αποκτά με δικαιοπραξία χρησιμοποιώντας κληρονομιαία μέσα.

Σημείωση 2

Με την περί κλήρου αγωγή εναγόμενος είναι μόνο εκείνος που κατακρατεί ως κληρονόμος αντικείμενο της κληρονομίας (νομέας της κληρονομίας).

Β. Στοιχεία της περί κλήρου αγωγής είναι, α) ο θάνατος του κληρονομουμένου, β) το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος λόγω της συγγενικής του σχέσης με τον κληρονομούμενο ή από διαθήκη, γ) ότι ο κληρονομούμενος είχε στην κυριότητα ή και μόνο στη νομή ή κατοχή του κατά το χρόνο του θανάτου του τα κληρονομιαία πράγματα και δ) ότι ο εναγόμενος κατακρατεί τα κληρονομιαία αντικείμενα, ως κληρονόμος, αντιποιούμενος κληρονομικό δικαίωμα (ΑΠ 400/2009, ΑΠ 856/2018).

Γ. Δεν αποτελούν στοιχείο της βάσης της περί κλήρου αγωγής, α) η αποδοχή και η μεταγραφή της κληρονομιάς και β) η κυριότητα του ενάγοντος στα αντικείμενα της κληρονομιάς, εφ όσον η αγωγή δεν περιέχει διεκδίκηση, έστω και εάν ζητείται η απόδοση αυτών στον ενάγοντα (ΑΠ 75/2018).

Σημείωση 3

Η περί κλήρου αγωγή υπόκειται στη συνήθη εικοσαετή παραγραφή του άρθρου 249 ΑΚ. Αφετήριο χρονικό σημείο της οποίας είναι εκείνο κατά το οποίο ο εναγόμενος κατέλαβε έστω και μερικά από τα αντικείμενα της κληρονομιάς (ΑΠ 1822/2014,  2028/2009, ΜονΕφΠειρ 744/2019). Προκειμένου περί διαδοχής, εκ διαθήκης, είναι δυνατόν η έναρξη της παραγραφής να προηγηθεί της δημοσιεύσεως της διαθήκης, δεδομένου ότι η επαγωγή της κληρονομιάς επέρχεται ανεξαρτήτως της δημοσιεύσεως αυτής, (άρθρο 1710 ΑΚ). Όμως, στην περίπτωση αυτή, η παραγραφή που άρχισε δεν μπορεί να συμπληρωθεί παρά μόνο όταν δημοσιευθεί η διαθήκη, γίνει αποδοχή της κληρονομιάς εντός της νόμιμης προθεσμίας, ή σιωπηρή αποποίηση, και παρέλθει τουλάχιστον ένα εξάμηνο (άρθρο 259 ΑΚ, ΑΠ 1822/2014, ΜονΕφΠειρ 744/2019)

Σημείωση 4

Κατά το άρθρο 1879 ΑΚ, εφ' όσον δεν έχει παραγραφεί η περί κλήρου αγωγή, ο νομέας της κληρονομίας δεν μπορεί να επικαλεσθεί κατά του κληρονόμου την χρησικτησία, τακτική ή έκτακτη, πράγματος που νέμεται ως ανήκον στην κληρονομία κατ' αντιποίηση κληρονομικού δικαιώματος.

Σημείωση 5

Η αγωγή περί κλήρου διακρίνεται από την αναγνωριστική περί κλήρου αγωγή (άρθρο 70 ΚΠολΔ), με την οποία ο κληρονόμος ζητεί μόνο την αναγνώριση του κληρονομικού του δικαιώματος και στρέφεται κατά του εναγομένου, ο οποίος αρκεί να αμφισβητεί το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος, χωρίς αντιποίηση του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος. Για την θεμελίωση της αγωγής αυτής, ο ενάγων κληρονόμος αρκεί να επικαλεσθεί και αποδείξει το θάνατο του κληρονομουμένου, την συγγενική του σχέση προς αυτόν, εφ όσον το κληρονομικό του δικαίωμα το στηρίζει στην εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή, ή την εγκατάστασή του ως κληρονόμου με διαθήκη, το δικαίωμα του κληρονομουμένου στο επίδικο πράγμα, το οποίο μπορεί να συνίσταται όχι μόνο σε κυριότητα, αλλά και σε νομή (ή απλή κατοχή) αυτού, κατά το χρόνο του θανάτου του, που περιέρχεται αυτοδικαίως στους κληρονόμους του, καθώς και την εκ μέρους του εναγομένου αδικαιολόγητη κατοχή του ακινήτου, ή και απλή αμφισβήτηση του κληρονομικού δικαιώματος του ενάγοντος (ΑΠ 729/2011, ΑΠ 538/2016, ΑΠ 856/2018).

Δ. Στην περί κλήρου αγωγή, ως προς την ευθύνη, η διάταξη του άρθρου 1877 ΑΚ διακρίνει μεταξύ καλής και κακής πίσρτης νομέα. Νοείται ότι το αντικείμενο της καλής ή της κακής πίστεως του νομέα είναι το κληρονομικό δικαίωμα, το οποίο αυτός αντιποιείται. Καλόπιστος θεωρείται ο νομέας της κληρονομίας, όταν πιστεύει, χωρίς βαρειά του αμέλεια, ότι είναι κληρονόμος. Κακής πίστεως είναι, αντιθέτως, ο νομέας που, όταν αποκτά τη νομή της κληρονομίας, γνωρίζει ή αγνοεί από βαρειά του αμέλεια ότι δεν είναι κληρονόμος (ΜονΕφΠειρ 744/2019).

α) Ο καλόπιστος νομέας της κληρονομίας έχει υποχρέωση να αποδώσει τα ωφελήματα που εξήγαγε πριν από την επίδοση της αγωγής και κάθε άλλη επαύξηση των κληρονομιαίων, αλλά μόνο στο μέτρο που έγινε απ' αυτά πλουσιότερος. Η υποχρέωση εκτείνεται και στους καρπούς που ο νομέας απέκτησε κατά κυριότητα.

β) Ο καλόπιστος νομέας της κληρονομίας έχει δικαίωμα να απαιτήσει κάθε δαπάνη που έγινε υπέρ της κληρονομίας, ή υπέρ των κληρονομιαίων αντικειμένων, εφ όσον η δαπάνη αυτή δεν καλύπτεται κατά τον υπολογισμό του αδικαιολόγητου πλουτισμού σύμφωνα με το άρθρο 1873. Στις δαπάνες ανήκει και οτιδήποτε ο νομέας κατέβαλε για να αποσβέσει βάρη ή χρέη της κληρονομίας.

γ) Αν ο νομέας της κληρονομίας ήταν κακόπιστος όταν απέκτησε τη νομή, ή αργότερα έμαθε ότι δεν είναι κληρονόμος, ευθύνεται από το χρόνο αυτό κατά τις διατάξεις που ρυθμίζουν την ευθύνη του νομέα πράγματος μετά την επίδοση της διεκδικητικής αγωγής. Δεν αποκλείεται και περαιτέρω ευθύνη του από υπερημερία.

δ) Αν ο νομέας της κληρονομίας απέκτησε τη νομή κάποιου αντικειμένου της με κολάσιμη πράξη, ευθύνεται κατά τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες.

ε) Αν ο νομέας της κληρονομίας δεν είναι σε θέση να την αποδώσει αυτουσίως, ευθύνεται κατά τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (ΑΚ 1873).

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1711, 1846, 1847, 1848, 1849, 1850, 1851 και 1856 ΑΚ συνάγεται ότι ο κληρονόμος, είτε καλείται από διαθήκη, είτε εξ αδιαθέτου, αποκτά αυτοδίκαια την κληρονομία με μόνο το θάνατο του κληρονομουμένου, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε ενέργεια από μέρους του, ακόμα και χωρίς την γνώση ή θέλησή του. Το δικαίωμα της αυτοδίκαιης κτήσης της κληρονομίας είναι προσωρινό και μετακλητό, γιατί τελεί υπό την τιθέμενη από το νόμο διαλυτική αίρεση της εμπρόθεσμης αποποίησης της κληρονομίας (άρθρο 1847 ΑΚ), δηλαδή δικαιούται ο κληρονόμος να αποποιηθεί, κατά βούληση, την κληρονομία που έχει επαχθεί σ’ αυτόν από διαθήκη, ή εξ αδιαθέτου, οπότε η κτήση αναιρείται εξαρχής και θεωρείται σαν να μην έγινε.

Α. Η αποποίηση της κληρονομίας είναι δήλωση του προσωρινού κληρονόμου ότι αποκρούει, δεν δέχεται δηλαδή, την κληρονομία που έχει επαχθεί σ’ αυτόν από διαθήκη, ή εξ αδιαθέτου. Η αποποίηση υπόκειται σε συστατικό τύπο και είναι ανεπίδεκτη οποιασδήποτε αίρεσης ή προθεσμίας (άρθρο 1851 εδ.β ΑΚ).

Β. Η σχετική δήλωση αποποίησης γίνεται ενώπιον του γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας, μέσα σε προθεσμία (4) μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της. Στην επαγωγή από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από την δημοσίευση της διαθήκης. Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό, ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό, η προθεσμία είναι (1) έτους.

Σημείωση 1

Η αποδοχή, ή η αποποίηση, της κληρονομίας είναι αμετάκλητη

Σημείωση 2

Από την άπρακτη πάροδο της προθεσμίας αποποίησης τεκμαίρεται αμαχήτως από το νόμο η αποδοχή της κληρονομίας (άρθρο 1850 εδ. β ΑΚ).

Σημείωση 3

Με την αποποίηση της κληρονομίας, η κληρονομία επάγεται σε εκείνον που θα είχε κληθεί, αν εκείνος που αποποιήθηκε δεν ζούσε κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου (άρθρο 1856 ΑΚ).

Σημείωση 4

Αποποίηση που γίνεται, ενώ έχει επέλθει πλασματική αποδοχή, δεν επιφέρει τις έννομες συνέπειές της, μη ανατρέπουσα από μόνη της τις συνέπειες της πλασματικής αποδοχής (άρθρο 1857 παρ. 1 ΑΚ.

Σημείωση 5

Παρ ότι η διάταξη του άρθρου 1857 παρ. 1 ΑΚ καθιερώνει το αμετάκλητο της αποδοχής, ή της αποποίησης, αν η αποδοχή, ή η αποποίηση, είναι συνέπεια πλάνης που δεν αναφέρεται στο λόγο της επαγωγής, ή είναι αποτέλεσμα απάτης ή απειλής, ο κληρονόμος μπορεί να προσβάλει την επαγωγή, ή μη, της κληρονομίας, λόγω της πλάνης, απειλής,  ή απάτης.  πλάνη πρέπει να είναι ουσιώδης, δηλαδή να οφείλεται σε άγνοια, ή εσφαλμένη γνώση, των νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομίας, όπως ότι η επαγωγή στην κληρονομία επέρχεται αμέσως με τον θάνατο του κληρονομουμένου, ή ότι υπάρχει προθεσμία αποποίησης, οπότε στην περίπτωση αυτή η προθεσμία της τετράμηνης αποποίησης δεν αρχίζει, όσο κρατεί η άγνοια. Η πλάνη σχετικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομίας δεν θεωρείται ουσιώδης.

Σημείωση 6

Εάν έχει χωρήσει πλασματική αποδοχή της κληρονομίας, λόγω της πλάνης, απάτης, ή απειλής, η έναρξη της προθεσμίας αποποιήσεως προϋποθέτει την ακύρωση με αγωγή, ή αντίστοιχη ένσταση της ΑΚ 1857 παρ. 2, της πλασματικής αποδοχής τελεσιδίκως, ώστε η εν συνεχεία αποποίηση να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της. Η αγωγή για την ακύρωση παραγράφεται μετά ένα εξάμηνο (ΑΠ 572/2016 ).

Α. Δημοσίευση ιδιόγραφης διαθήκης

Η δημοσίευση γίνεται στο ακροατήριο του Ειρηνοδικείου, είτε της τελευταίας κατοικίας, ή διαμονής του διαθέτη, είτε της διαμονής του  αιτούντος (1774 ΑΚ).

Απαιτούνται τα ακόλουθα δικαιολογητικά

1) Αίτηση. Την αίτηση μπορεί να την καταθέσει ο αιτών αυτοπροσώπως, ή με πληρεξούσιο δικηγόρο.  

2) Απόσπασμα ληξιαρχικής πράξης θανάτου του αποβιώσαντα.

3) Η πρωτότυπη διαθήκη. Μπορεί να προσκομισθεί την ημέρα της δικασίμου.

Β. Δημοσίευση ιδιόγραφης Διαθήκης και κήρυξη κυρίας

Η δημοσίευση ιδιόγραφης Διαθήκης και κήρυξη κυρίας γίνεται στο ακροατήριο του Ειρηνοδικείου, είτε της τελευταίας κατοικίας, ή διαμονής του διαθέτη, είτε της διαμονής του  αιτούντος (1774 ΑΚ).

Απαιτούνται τα ακόλουθα δικαιολογητικά

1) Αίτηση. Στην αίτηση πρέπει να αναφέρονται τα πλήρη στοιχεία των 2 μαρτύρων.

2) Απόσπασμα ληξιαρχικής πράξης θανάτου του αποβιώσαντα.
3) Πιστοποιητικό πλησιέστερων συγγενών ή Οικογενειακής Κατάστασης του αποβιώσαντα.

4) Κατά την ημερομηνία δημοσίευσης προσκομίζεται στο ακροατήριο η πρωτότυπη διαθήκη και εξετάζονται οι 2 μάρτυρες στο ακροατήριο.

Σημείωση                             

Η κήρυξη ιδιόγραφης διαθήκης ως κυρίας γίνεται, εφ όσον πιθανολογηθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη.

Σημείωση

Ιδιόγραφη διαθήκη που δημοσιεύτηκε και κηρύχθηκε κύρια τεκμαίρεται γνήσια, αν επί πέντε χρόνια από την δημοσίευσή της δεν αμφισβητήθηκε η γνησιότητά της σε δίκη ανάμεσα σε κάποιον απ' αυτούς που αντλούν δικαιώματα απ' αυτήν και κάποιον απ' αυτούς που βλάπτονται από την ύπαρξή της.

Γ. Κήρυξη ιδιόγραφης Διαθήκης κυρίας μετά την δημοσίευσή της

Η κήρυξη της ιδιόγραφης διαθήκης, που έχει απλώς δημοσιευθεί,                                 κηρύσσεται κυρία σε άλλη δικάσιμο στο ακροατήριο του Ειρηνοδικείου.

Απαιτείται κατάθεση σχετικής αίτησης και προσδιορισμός δικασίμου για συζήτησή της.

Δ. Ιδιόγραφη διαθήκη σε μη συγγενή

Όταν με ιδιόγραφη διαθήκη ορίζεται αποκλειστικά κληρονόμος πρόσωπο που δεν είναι σύζυγος του διαθέτη, ή δεν έχει με τον διαθέτη συγγενική σχέση τουλάχιστον τέταρτου βαθμού, διατάσσεται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη προκειμένου να αποδειχθεί η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη.

Σημείωση

Στην περίπτωση αυτή καλείται υποχρεωτικά 60 τουλάχιστον ημέρες πριν από την συνεδρίαση το Ελληνικό Δημόσιο.

Σημείωση                                

Η υπόθεση αναβάλλεται, ορκίζεται ο πραγματογνώμονας, διενεργεί την γραφολογική πραγματογνωμοσύνη και ορίζεται νέα δικάσιμος για έκδοση διάταξης.

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 140 – 143, 150, 151, 1782 παρ. 1 και 2 και 1784 ΑΚ, η διαθήκη μπορεί να ακυρωθεί, αν είναι προϊόν απειλής, πλάνης, ή απάτης. 

Α. Ακύρωση διαθήκης, λόγω απειλής

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 150, 151 και 1782 παρ.1 ΑΚ για την ακύρωση της διαθήκης που συντάχθηκε υπό το κράτος απειλής, απαιτείται η απειλή να ασκήθηκε παράνομα ή αντίθετα προς τα χρηστά ήθη και στις συγκεκριμένες συνθήκες, με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο, και σε οποιοδήποτε χρόνο, να προξενεί φόβο σε γνωστικό άνθρωπο και επιπλέον να εκθέτει σε σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα, την ελευθερία, την τιμή, την περιουσία αυτού που απειλήθηκε, ή των προσώπων που συνδέονται μαζί του στενότατα, να ήταν δε τέτοια ώστε συνεπεία της απειλής προέβη ο διαθέτης στη σύνταξη της διαθήκης, και να υφίσταται εξακολουθητικά και μετά τη σύνταξη της διαθήκης, μέχρι το θάνατο του διαθέτη, ώστε να μην μπορεί αυτός να την ανακαλέσει ((ΑΠ 784/2016, ΑΠ 731/2014ΑΠ 784/2016).

Σημείωση 1

Η απειλή πρέπει να υφίσταται εξακολουθητικά και μετά τη σύνταξη της διαθήκης, μέχρι το θάνατο του διαθέτη, ώστε να μην μπορεί αυτός να την ανακαλέσει

Σημείωση 2

Δεν υφίσταται απειλή, αν ο διαθέτης φοβήθηκε αυθόρμητα,  ή συνετάγη κατόπιν πειθούς, προτροπή, ή πιέσης (ΑΠ 2189/2013, ΑΠ 2189/2013, ΑΠ 1058/2020)

Β. Ακύρωση λόγω πλάνης

Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 140 - 143 και 1784 ΑΚ για την ακύρωση της διαθήκης που συντάχθηκε υπό το κράτος πλάνης, απαιτείται η πλάνη να αφορά τα παραγωγικά αίτια της βούλησης του διαθέτη. Παραγωγικό αίτιο της βούλησης είναι η πραγματική κατάσταση, που ανάγεται στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, υπήρχε κατά την κατάρτιση της διαθήκης και επέδρασε στον προσδιορισμό της βούλησης.

Σημείωση 1

Τα παραγωγικά αίτια της βούλησης πρέπει, να μνημονεύονται στη διαθήκη και ανάγονταν στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, χωρίς τα οποία ο διαθέτης δε θα διατύπωνε τη διάταξη.

Σημείωση 2

Πρέπει η πραγματική  κατάσταση να μην ανταποκρίνεται στην αλήθεια και επί πλέον να επέδρασε στη διαμόρφωση της τελευταίας βούλησης, επειδή ο διαθέτης αγνοούσε την αλήθεια ή είχε εσφαλμένη γνώση για αυτήν.

Σημείωση 3

Αν τα αίτια που αναφέρονται στη διαθήκη είναι μεν ψευδή, αλλά ο διαθέτης γνώριζε την αλήθεια, δεν υπάρχει πλάνη στα παραγωγικά αίτια και τα σχετικά γεγονότα δεν έχουν επίδραση στο κύρος της διαθήκης,

Σημείωση 4

Αποτέλεσμα της ακύρωσης είναι κατ' αρχήν η ακύρωση της διάταξης της διαθήκης, στην οποία εμφιλοχωρεί ο σχετικός λόγος ακύρωσης και αφήνει ανέπαφη την υπόλοιπη διαθήκη.

Σημείωση 5

Γίνεται δεκτό, ότι αν υπάρχει ακυρότητα μιας από τις διατάξεις της διαθήκης, είναι δυνατόν η μερική αυτή ακυρότητα να επιφέρει την ακυρότητα όλης της διαθήκης κατ' άρθρο 181 ΑΚ, αν συνάγεται ότι ο διαθέτης αγνοούσε την μερική ακυρότητα και ότι αν την γνώριζε κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δεν θα ήθελε να ισχύσει ούτε ως προς το υπόλοιπο έγκυρο μέρος αυτής (ΑΠ 1350/20140.

Γ. Ακύρωση λόγω απάτης 

Από την διάταξη του άρθρου 1782 παρ. 2 ΑΚ για την ακύρωση της διαθήκης που συντάχθηκε υπό το κράτος απάτης, απαιτείται η εκ προθέσεως συμπεριφορά του απατώντος να τείνει να δημιουργήσει, ή να διατηρήσει, μια εσφαλμένη εντύπωση, συνιστάμενη, είτε σε παράσταση ψευδών γεγονότων ως αληθινών, είτε σε απόκρυψη, αποσιώπηση, ή ατελή ανακοίνωση αληθινών γεγονότων, τα οποία παρασύρουν και πείθουν τον διαθέτη στην τελευταία διάταξη, στην οποία αυτός δεν θα προέβαινε κατά την συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων και με πιθανότητα, αν δεν πειθόταν από τις απατηλές ενέργειες, ή παραστάσεις του απατώντος.

Σημείωση 1

Η πλάνη που προκλήθηκε δεν είναι αναγκαίο να μνημονεύεται στη διαθήκη.

Σημείωση 2

Μεταξύ των απατηλών ενεργειών, ή παραστάσεων και περιεχομένου της διαθήκης απαιτείται αιτιώδης σύνδεσμος, ο οποίος συναρτάται με την διαπίστωση ότι ο διαθέτης, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, αν δεν παραπειθόταν από αυτές, δεν θα συνέτασσε τη συγκεκριμένη διαθήκη.

Δ. Και στις τρεις περιπτώσεις ακύρωσης της διαθήκης (λόγω απειλής, πλάνης απάτης)  την ακύρωση μπορούν να ζητήσουν μόνο εκείνοι που ωφελούνται άμεσα από την ακύρωσή της και τέτοιοι μπορεί να είναι εκείνοι που πρόκειται να αποκτήσουν ευθέως κληρονομικό δικαίωμα σε περίπτωση ακύρωσης της διαθήκης, είτε ως άμεσοι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη, είτε και ως εγκατάστατοι με προηγούμενη διαθήκη, που αναβιώνει μετά την ακύρωση (άρθρο 1787 ΑΚ).

Σημείωση

Το δικαίωμα για την ακύρωση της διαθήκης παραγράφεται δυο χρόνια από την δημοσίευση της διαθήκης (άρθρο 1788 ΑΚ).

Α. Η ιδιόγραφη διαθήκη είναι άκυρη, αν λείπει κάποιο από τα αναγκαία στοιχεία της (άρθρο 1718 ΑΚ). Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1721 ΑΚ η ιδιόγραφη διαθήκη, α) γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, β) χρονολογείται από αυτόν, με αναγραφή ημέρας, μήνα και έτος και γ) υπογράφεται από αυτόν

Σημείωση 1

Στην περίπτωση που λείπει παντελώς η χρονολογία της, η ακυρότητα δεν επέρχεται στην περίπτωση που υπάρχει μέσα στην διαθήκη χρονολογία έστω ελλιπής ως προς ένα ή περισσότερα στοιχεία της, γιατί η έλλειψη αυτή μπορεί να αναπληρωθεί από το περιεχόμενο της διαθήκης, αφού ληφθούν υπ όψιν και στοιχεία που βρίσκονται εκτός του περιεχομένου της διαθήκης, προς το σκοπό αποσαφήνισης των όσων περιέχονται στη διαθήκη και από τα οποία πιθανολογείται η χρονολογία σύνταξης της (ΑΠ 511/2000).

Σημείωση 2

Αντίθετα, στην περίπτωση που υπάρχει χρονολογία στην ιδιόγραφη διαθήκη, όμως αυτή είναι ψευδής ή εσφαλμένη, από σκοπού ή εκ πλάνης του διαθέτη, η ακυρότητα της διαθήκης θα επέλθει όχι από αυτήν και μόνον της έλλειψης της χρονολογίας (άρθρο 1721 παρ. 3 ΑΚ), αλλά μόνον αν διαπιστωθεί, μετά από έρευνα σχετικού ισχυρισμού του ενδιαφερομένου ότι με την αδύνατη αυτή χρονολογία καλύπτεται ελάττωμα της διαθήκης (π.χ. έλλειψη ικανότητας του διαθέτη), που επάγεται αυτό πλέον ακυρότητα αυτής (ΑΠ 986/1990).

Β. Η ιδιόγραφη διαθήκη είναι άκυρη, όταν συνετάγη από ανίκανο να συντάξει διαθήκη. Ανίκανοι να συντάσσουν διαθήκη είναι (άρθρο 1719 ΑΚ), 1) οι ανήλικοι, 2) όσοι βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση με πλήρη στέρηση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας, ή με ρητή στέρηση της ικανότητας να συντάσσουν διαθήκη, 3) όσοι κατά το χρόνο της σύνταξης της διαθήκης δεν έχουν συνείδηση των πράξεών τους, ή βρίσκονται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά την λειτουργία της βούλησής τους.

Γ.  Η ακύρωση της ιδιόγραφης διαθήκης, για τους παραπάνω λόγους,  γίνεται με την άσκηση της, κατ' άρθρο 70 ΚΠολΔ, αναγνωριστικής αγωγής. Την ακύρωση μπορεί να προτείνει όποιος έχει έννομο συμφέρον, και όχι μόνον ο κληρονόμος, γιατί η αγωγή δεν είναι προσωποπαγής (όπως είναι η αγωγή του άρθρου 1787 ΑΚ περί ακυρώσεως ακυρώσιμου διαθήκης για κάποιον από τους λόγους των άρθρων 1782 - 1786 Α.Κ., δηλ. απειλή, δόλος, πλάνη) (ΑΠ 1409/2003). Αυτός που ζητά την δικαστική αναγνώριση της ακυρότητας της ιδιόγραφης διαθήκης, αρκεί να επικαλεσθεί την έλλειψη κάποιου από τα παραπάνω ουσιώδη στοιχεία του κύρους εκείνης, οπότε ο εναγόμενος, που έχει τιμηθεί με την διαθήκη, ως μαχόμενος υπέρ του κύρους αυτής, οφείλει να αποδείξει ότι το όλο περιεχόμενο της διαθήκης εγράφη εξ ολοκλήρου ιδιοχείρως από το διαθέτη που την χρονολόγησε και την υπέγραψε ( ΑΠ 380/1989, ΑΠ 750/2000).

Σημείωση 3

Προσβολή συγχρόνως της διαθήκης ως πλαστής δεν είναι αναγκαία, αφού αυτή είναι εξίσου άκυρη και όταν δεν είναι πλαστή, όπως συμβαίνει όταν εγράφη από τρίτο με υπαγόρευση του διαθέτη, οπότε χωρίς να είναι πλαστή, είναι άκυρη, δεν αποκλείεται όμως και τέτοιος αυτοτελής περί πλαστότητας αγωγικός ισχυρισμός).

Σημείωση 4

Για την αναγνωριστική αγωγή, που ασκείται κατ' άρθρο 70 ΚΠολΔ, για την ακύρωση της διαθήκης δεν ορίζεται ειδική παραγραφή και επομένως έχει εφαρμογή η γενική διάταξη του άρθρου 249 ΑΚ. 

Γ. Η ιδιόγραφη διαθήκη είναι ακυρώσιμη, 1) αν είναι προϊόν απειλής, που ασκήθηκε παράνομα ή αντίθετα προς τα χρηστά ήθη (άρθρο 1782 παρ. 1 ΑΚ), 2) αν είναι προϊόν πλάνης, από αίτια που μνημονεύονται στην διαθήκη και ανάγονται στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον, χωρίς τα οποία ο διαθέτης δεν θα διατύπωνε την βούλησή του (άρθρο 1784 ΑΚ), 3) αν είναι προϊόν απάτης, χωρίς την οποία ο διαθέτης δεν θα διατύπωνε την βούλησή του (άρθρο 1782 παρ. 2), 4) αν ο διαθέτης παρέλειψε το μεριδούχο, που υπήρχε κατά το θάνατό του και η ύπαρξή του κατά την σύνταξη της διαθήκης δεν του ήταν γνωστή, ή που γεννήθηκε, ή έγινε μεριδούχος, μετά τη σύνταξή της (άρθρο 1786 ΑΚ), 5) Αν σε διαθήκη του κληρονομουμένου υπέρ του συζύγου του, σε περίπτωση αμφιβολίας, ο μεταξύ τους γάμος είναι άκυρος, ή λύθηκε όσο ζούσε ο διαθέτης, ή αν ο διαθέτης, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του (άρθρο 1785 ΑΚ).

Σημείωση 5

Η ακυρώσιμη διαθήκη, μετά την ακύρωσή της, εξομοιώνεται με την εξ αρχής άκυρη (άρθρα 180, 184 ΑΚ).

Σημείωση 6

Μετά την ακύρωσή της δεν είναι επιτρεπτό να αντικατασταθεί με την εικαζόμενη βούληση του διαθέτη, και επέρχεται είτε η εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή, είτε αναβιώνει η διαθήκη που είχε ανακληθεί με την διάταξη που ακυρώθηκε, δηλαδή η τυχόν υπάρχουσα προγενέστερη διαθήκη (ΠολΠρΑθ 5391/2004)

Σημείωση 7

Το δικαίωμα για ακύρωση της διαθήκης, για τους παραπάνω λόγους, παραγράφεται, όταν περάσουν δύο χρόνια από την δημοσίευση της διαθήκης (άρθρο 1888 ΑΚ).

Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1763, 1764, 1765 ΑΚ, η ιδιόγραφη διαθήκη ανακαλείται με σχετική δήλωση σε μεταγενέστερη διαθήκη. Αν η μεταγενέστερη ανακληθεί, η προηγούμενη διαθήκη ενεργεί σαν να μην είχε καταργηθεί.

Σημείωση 1

Η μεταγενέστερη διαθήκη καταργεί με το περιεχόμενό της την προηγούμενη, μόνο κατά το μέρος που εναντιώνεται σ' αυτήν. Εναντίωση υπάρχει, α) όταν οι διατάξεις των διαθηκών είναι μεταξύ τους ασυμβίβαστες, νομικά ή ουσιαστικά, δηλαδή πρακτικά δεν είναι δυνατή η εκτέλεση και των δύο παράλληλα. Στην περίπτωση αυτή, η μεταγενέστερη διαθήκη καταργεί την προηγούμενη, κατά το μέρος που εναντιώνεται προς αυτήν, ή β) όταν οι διαθήκες έχουν αντίθετο περιεχόμενο, οπότε είναι λογικά δυνατή η παράλληλη εκτέλεση και των δύο διαθηκών, οι οποίες αλληλοσυμπληρώνονται (ΑΠ 465/2015). β) αν ο διαθέτης με πρόθεση ανάκλησης καταστρέψει το έγγραφό της ή επιχειρήσει σ' αυτό μεταβολές, με τις οποίες συνήθως εκφράζεται η βούληση για ανάκληση έγγραφης δήλωσης.

Σημείωση 2

Αν ο διαθέτης κατέστρεψε το έγγραφο της διαθήκης, ή το μετέβαλε με τον τρόπο που σημειώθηκε, τεκμαίρεται ότι είχε σκοπό να ανακαλέσει τη διαθήκη (ΑΠ  484/2013, ΑΠ 828/2017).

Α. Αν δεν υπάρχει το πρωτότυπο της ιδιόγραφης διαθήκης (γιατί π.χ χάθηκε) δεν δημοσιεύεται αντίγραφό της, έστω και αν αυτό είναι φωτογραφία, ή φωτοτυπία του πρωτοτύπου της, της οποίας η ακρίβεια βεβαιώνεται από πρόσωπο αρμόδιο κατά τον νόμο για έκδοση αντιγράφων (άρθρο 449 παρ. 2 ΚΠολΔ).

Σημείωση 1

Δεν μπορεί να γίνει λόγος για δημοσίευση ιδιόγραφης διαθήκης, όταν δημοσιεύθηκε φωτοτυπία της, είτε φέρει βεβαίωση της ακρίβειάς της από πρόσωπο αρμόδιο κατά το νόμο για έκδοση αντιγράφων, είτε όχι.

Σημείωση 2

Εάν έχει γίνει τέτοια δημοσίευση, αυτός που έχει έννομο συμφέρον, μπορεί να ζητήσει με αναγνωριστική αγωγή να αναγνωρισθεί ότι η φωτοτυπία, που δημοσιεύθηκε, είναι άκυρη ως ιδιόγραφη διαθήκη.

Β. Αν η διαθήκη χαθεί, ο ενδιαφερόμενος έχει την δυνατότητα, κατά το άρθρο 71 ΚΠολΔ, να ασκήσει αναγνωριστική αγωγή και να ζητήσει δικαστική βεβαίωση ότι υπήρχε διαθήκη, που καταρτίσθηκε νόμιμα και χάθηκε, είχε  δε ορισμένο περιεχόμενο (ΤρΕφΠειρ 196/2019).

Σημείωση 3

Από την διάταξη του άρθρου 435 ΚΠολΔ, που ορίζει ότι, αν ένα έγγραφο χαθεί, ή γίνει δυσανάγνωστο, ή άχρηστο, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 1721 και 1718 ΑΚ, συνάγεται ότι, σε περίπτωση απώλειας διαθήκης, επιτρέπεται και η δια μαρτύρων απόδειξη της υπάρξεως αυτής, νομίμως συντεταγμένης και του περιεχομένου της, δηλαδή ότι, α) συντάχθη σύμφωνα με τις νόμιμες διατυπώσεις, β) το ακριβές περιεχόμενό της, και γ) ότι η απώλειά της, ή η τυχαία καταστροφή της, δεν έχει την έννοια της ανάκλησης (ΟλΑΠ 1234/1982, ΑΠ 484/ 2013, ΤρΕφΠειρ 196/2019).

Σημείωση 4

Ο ισχυρισμός του εναγομένου ότι υπάρχει ιδιόγραφη διαθήκη με το περιεχόμενο της φωτοτυπίας, η οποία χάθηκε, δεν ασκεί επιρροή στην έκβαση της δίκης και για αυτό δεν είναι ουσιώδης, αφού η ακυρότητα της φωτοτυπίας, που δημοσιεύθηκε, δεν αποκλείει την ύπαρξη διαθήκης με το περιεχόμενο αυτό (ΑΠ 320/2002).

Σημείωση 5

Η αγωγή, με την οποία ο ενάγων ζητεί να βεβαιωθεί δικαστικά, λόγω απωλείας, η ύπαρξη νομοτύπως καταρτισθείσας ιδιόγραφης διαθήκης, να αναγνωρισθεί το εξ αυτής κληρονομικό του δικαίωμα επί κληρονομιαίου ακινήτου και να υποχρεωθούν οι κατέχοντες αυτό, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη να του παράσχουν πληροφορίες για τα εντός αυτού ευρισκόμενα κινητά πράγματα, στηρίζεται στις διατάξεις των άρθρων 1718, 1721, 1871, 1880 ΑΚ και 435 ΚΠολΔ και είναι δυνατόν να στραφεί, είτε εναντίον όλων των κατεχόντων, είτε και κατά μερικών εξ αυτών, δοθέντος ότι, επί πλειόνων εναγόντων, ή εναγομένων, δεν συντρέχει μεταξύ τους δεσμός αναγκαστικής ομοδικίας (ΑΠ 275/2014) ΑΠ 828/2017).

Η ανάκληση της διαθήκης μπορεί να γίνει, μεταξύ άλλων, με νέα διαθήκη, είτε ρητά κατ' άρθρο 1763 παρ.1 ΑΚ, όταν ο διαθέτης εκφράζει σαφώς και ευθέως με μεταγενέστερη διαθήκη την βούληση του να ανακαλέσει μερικά ή ολικά την προηγούμενη, είτε σιωπηρά κατ' άρθρο 1764 παρ.1 ΑΚ, όταν, χωρίς τη χρήση πανηγυρικών εκφράσεων περί ανακλήσεως, το περιεχόμενο της μεταγενέστερης διαθήκης εναντιώνεται στην προηγούμενη.

Εναντίωση υπάρχει

α) όταν οι διατάξεις των διαθηκών είναι μεταξύ τους ασυμβίβαστες, νομικά ή ουσιαστικά, δηλαδή πρακτικά δεν είναι δυνατή η εκτέλεση και των δύο παράλληλα. Στην περίπτωση αυτή, η μεταγενέστερη διαθήκη καταργεί την προηγούμενη, κατά το μέρος που εναντιώνεται προς αυτήν, ή

β) όταν οι διαθήκες έχουν αντίθετο περιεχόμενο, οπότε είναι λογικά δυνατή η παράλληλη εκτέλεση και των δύο διαθηκών, οι οποίες αλληλοσυμπληρώνονται.

Σημείωση

Σε περίπτωση που οι διατάξεις της νέας διαθήκης είναι όμοιες κατά τα ουσιώδη στοιχεία τους με εκείνες της παλαιότερης, χωρίς να συνάγεται βούληση του διαθέτη για ανάκληση, δεν θίγεται το κύρος της παλαιότερης, αφού η ουδόλως εναντιούμενη προς αυτή νεώτερη έχει την πρόδηλη έννοια της επιβεβαίωσης της επικύρωσης της.

Η κρίση του δικαστηρίου της ουσίας για την ύπαρξη δήλωσης βούλησης του διαθέτη να προβεί σε ρητή ή σιωπηρή ανάκληση προγενέστερης διαθήκης με νεώτερη διαθήκη, ή η ερμηνεία αυτής, δεν υπόκειται σε αναιρετικό έλεγχο, ως αναγόμενη στην εκτίμηση πραγματικών γεγονότων, εν όψει του ότι δεν χωρεί αναζήτηση της βούλησης του διαθέτη με ερμηνεία, όταν το κείμενο της διαθήκης, κατά την ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου είναι σαφές και πλήρες, αποδίδοντας πέρα από κάθε αμφιβολία αυτό που θέλησε ο διαθέτης (ΑΠ 465/2015).

Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1724, 1730, 1732 και 1733 παρ. 2γ ΑΚ η δημόσια διαθήκη συντάσσεται με δήλωση από τον διαθέτη της τελευταίας του βούλησης ενώπιον συμβολαιογράφου, ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες, ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας, σύμφωνα με όσα διαλαμβάνονται ειδικότερα στις διατάξεις των άρθρων 1725-1737 ΑΚ.

Α. Ο διαθέτης δηλώνει προφορικώς την τελευταία του βούληση ενώπιον του συμβολαιογράφου και των λοιπών προσώπων, τα οποία συμπράττουν και τα οποία πρέπει να είναι παρόντα σε όλη τη διάρκεια της πράξης, η οποία συντάσσεται κατά τους ορισμούς του άρθρου 1732 ΑΚ και υπογράφεται από το διαθέτη και από τα πρόσωπα τα οποία συμπράττουν.

Β. Αν ο διαθέτης δηλώσει ότι δεν μπορεί να υπογράψει η υπογραφή του αναπληρώνεται από την βεβαίωση της δήλωσης αυτής στην παραπάνω πράξη του συμβολαιογράφου.

Γ. Κατά την διάταξη του άρθρου 1730 παρ. 3 ΑΚ, απαγορεύεται, κατά τη σύνταξη της διαθήκης, η παρουσία οποιουδήποτε άλλου, εκτός από τον διαθέτη και τα συμπράττοντα πρόσωπα, ενώ κατά τη διάταξη του άρθρου 1732 παρ.2 εδ. α ΑΚ, για την διαθήκη συντάσσεται πράξη, που πρέπει να περιέχει την μνεία ότι τηρήθηκαν οι διατάξεις των άρθρων 1729 μέχρι 1731, η οποία κατ' άρθρο 1733 παρ.1 ΑΚ πρέπει να διαβαστεί στο διαθέτη, ενώ ακούουν τα πρόσωπα που συμπράττουν και  βεβαιωθεί τούτο σε αυτήν ότι έγινε.

Σημείωση

Η δημόσια διαθήκη έχει την αυξημένη αποδεικτική δύναμη δημόσιου εγγράφου των άρθρων 438, 440 και 441 ΚΠολΔ. Ως έχουσα την αυξημένη αποδεικτική δύναμη δημόσιου εγγράφου, τα γεγονότα που βεβαιώνονται στο έγγραφο της δημόσιας διαθήκης, είτε ως γενόμενα από το συμβολαιογράφο που συνέταξε την διαθήκη, είτε ενώπιόν του, ανταπόδειξη μπορεί να γίνει μόνο με προσβολή αυτής ως πλαστής (ΑΠ 150/2016).

Από τις διατάξεις των άρθρων 1738, 1741, 1742 και 1730 παρ. 2 ΑΚ προκύπτει, ότι για την κατάρτιση μυστικής διαθήκης, ο διαθέτης παραδίδει αυτοπροσώπως στο συμβολαιογράφο, ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες, ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας, έγγραφο δηλώνοντας προφορικά ότι περιέχει την τελευταία του βούληση. Το έγγραφο που εγχειρίζεται, ή το περικάλυμμά του, αν δεν είναι σφραγισμένο έτσι που να μην μπορεί να ανοιχτεί χωρίς ρήξη ή βλάβη του σφραγίσματος, πρέπει να σφραγιστεί με τέτοιο τρόπο μπροστά στο διαθέτη και στα πρόσωπα που συμπράττουν. Επί του σφραγισμένου εγγράφου, ή του περικαλύμματός του, ο συμβολαιογράφος σημειώνει το όνομα και το επώνυμο του διαθέτη και την χρονολογία παραδόσεώς του, η σημείωση αυτή υπογράφεται από τον διαθέτη και τα πρόσωπα που συμπράττουν, τα οποία είναι παρόντα καθ' όλη τη διάρκεια των παραπάνω διατυπώσεων. Στην συνέχεια συντάσσεται από τον συμβολαιογράφο πράξη, η οποία περιέχει την ημεροχρονολογία κατάθεσής της, τα στοιχεία του διαθέτη, του συμβολαιογράφου και των λοιπών προσώπων που συμπράττουν, βεβαιώνεται σε αυτήν ότι τηρήθηκαν τα περί παραδόσεως του εγγράφου και προφορικής δηλώσεως του διαθέτη, τα περί σφραγίσεως του εγγράφου ή του περικαλύμματός του και της επ' αυτού σημειώσεως του συμβολαιογράφου ότι τα συμπράττοντα πρόσωπα ήταν παρόντα καθ' όλη τη διάρκεια της πράξης, διαβάζεται στο διαθέτη, ενώ ακούουν τα πρόσωπα που συμπράττουν. Τέλος η πράξη υπογράφεται από τον διαθέτη και τα πρόσωπα που συμπράττουν. Αν δεν τηρηθούν οι παραπάνω διατυπώσεις η μυστική διαθήκη είναι, κατ' άρθρο 1718 ΑΚ, άκυρη(ΑΠ 1527/2010, ΑΠ 412/2013).

Σημείωση

Προς σύνταξη έγκυρης διαθήκης, ο διαθέτης πρέπει να έχει ικανότητα προς τούτο, που πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο κατάρτισής της με την  σύνταξη της πράξης εγχείρισης του συμβολαιογράφου και μέχρι πέρατος αυτής (ΑΠ 1360/2002).

Από τις διατάξεις των άρθρων 1718, 1721 παρ. 1 εδ. α και 180 ΑΚ προκύπτει ότι, για το κύρος της ιδιόγραφης διαθήκης είναι υποχρεωτική η τήρηση συγκεκριμένου τύπου, δηλαδή να γραφεί ολόκληρη, χρονολογηθεί και υπογραφεί με το χέρι του διαθέτη. Διαφορετικά, δηλαδή με άλλο χέρι, είναι άκυρη. Ως άκυρη η ιδιόγραφη διαθήκη δεν παράγει κανένα αποτέλεσμα. Την ακυρότητα μπορεί να προτείνει καθένας που έχει έννομο συμφέρον.  

Α. Η υπογραφή τίθεται με ποινή ακυρότητας στο τέλος της διαθήκης. Η υπογραφή, που τίθεται στην αρχή, ή στο μέσο του περιεχόμενου της, δεν είναι σύμφωνη προς τους όρους του νόμου και έχει ως συνέπεια να είναι άκυρη ολόκληρη η διαθήκη. Αν η διαθήκη είναι πολυσέλιδη αρκεί η υπογραφή του τελευταίου φύλου, εφ όσον βέβαια το κείμενο είναι ενιαίο (ΑΠ 405/2018).

Β. Ψευδής, ή εσφαλμένη, χρονολογία δεν επάγεται μόνη της ακυρότητα της διαθήκης. Απλές προσθήκες σε περιθώριο, ή σε υστερόγραφο, υπογράφονται από τον διαθέτη, διαφορετικά θεωρούνται σαν να μην έχουν γραφεί. Διαγραφές, παρεγγραφές, ξύσματα, ή άλλα τέτοια εξωτερικά ελαττώματα, βεβαιώνονται από το δικαστήριο που δημοσίευσε την διαθήκη και μπορούν, κατά την κρίση του δικαστηρίου, να επιφέρουν ολικά ή μερικά την ακυρότητα της διαθήκης.

Γ. Ο επικαλούμενος την διαθήκη δεν αρκεί να αποδείξει την γνησιότητα της υπογραφής σε αυτή, αλλά πρέπει να αποδείξει ότι και όλο το περιεχόμενο γράφτηκε ιδιοχείρως από το διαθέτη. Τα ίδια ισχύουν και στην περίπτωση της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής για ακυρότητα της διαθήκης, λόγω της μη ιδιόχειρης γραφής και υπογραφής αυτής, όπου αρκεί μόνο η με την αγωγή αντιτασσόμενη γενική άρνηση του ενάγοντος κατά του προβαλλόμενου, από την διαθήκη, δικαιώματος του εναγομένου. Στην περίπτωση, δηλαδή, αυτή δεν είναι υποχρεωμένος ο ενάγων να αποδείξει την αναλήθεια των πραγματικών περιστατικών που στηρίζουν το δικαίωμα του εναγομένου, αλλά ο τελευταίος είναι υποχρεωμένος να αποδείξει την αλήθεια των περιστατικών αυτών, δηλαδή την ιδιόχειρη από το διαθέτη γραφή και υπογραφή της διαθήκης (ΑΠ 453/2017). Αυτός που ζητά την δικαστική αναγνώριση της ακυρότητας της ιδιόγραφης διαθήκης, αρκεί να επικαλεστεί την έλλειψη κάποιου από τα παραπάνω ουσιώδη στοιχεία του κύρους της. Προσβολή της διαθήκης ως πλαστής δεν είναι αναγκαία, αφού αυτή είναι εξίσου άκυρη και όταν δεν είναι πλαστή, όπως συμβαίνει όταν γράφηκε από τρίτο με υπαγόρευση του διαθέτη, οπότε χωρίς να είναι πλαστή, είναι άκυρη.

Δ. Εφ όσον τρίτος δεν έγινε κληρονόμος με την άκυρη διαθήκη λείπει το αναγκαίο, κατ' άρθρο 70 ΚΠολΔ, έννομο συμφέρον για την αναγνώριση της ακυρότητας και η αγωγή είναι απορριπτέα ως απαράδεκτη (ΑΠ 93/2011).

Ε. Η διαθήκη α) δημοσιεύεται, β) δημοσιεύεται και κηρύσσεται κυρία κατά την ίδια ημέρα, ή γ) κηρύσσεται κυρία σε άλλη ημέρα μετά την δημοσίευσή της.

Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1511 παρ. 4 ΑΚ και 681Γ παρ. 3 εδ. α και 4 εδ. α, δ και ε ΚΠολΔ προκύπτει, ότι, το δικαστήριο προκειμένου επί διακοπής της συμβίωσης των συζύγων, να ρυθμίσει τη γονική μέριμνα - επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου, πρέπει να ζητά και να συνεκτιμά και την γνώμη του τέκνου, εφ όσον κρίνει ότι έχει την απαιτούμενη ωριμότητα, ότι δηλαδή έχει την ικανότητα να αντιληφθεί το συμφέρον του.

Α. Μόνη η ηλικία του τέκνου δεν αποδεικνύει την ωριμότητα, ή ανωριμότητα του. Η κρίση του δικαστηρίου για την ύπαρξη ή μη τέτοιας ωριμότητας σχηματίζεται από την ελεύθερη εκτίμηση των αποδείξεων και δεν απαιτείται ειδική αιτιολογία, ούτε αναιρετικός έλεγχος επιτρέπεται, αφού αυτή αποτελεί εκτίμηση πραγματικού γεγονότος κατά άρθρον 561 ΚΠολΔ.

Β. Η συνεκτίμηση από το δικαστήριο της γνώμης του τέκνου δεν αποτελεί ίδιο αποδεικτικό μέσο, αλλά πρέπει να διαλαμβάνεται στην απόφαση, γιατί συνιστά μέρος της αιτιολογίας, χωρίς να είναι απαραίτητο να αναφέρεται στην απόφαση του δικαστηρίου η γνώμη του ανηλίκου, στην οποία άλλωστε το δικαστήριο δεν είναι υποχρεωμένο να συμμορφωθεί.

Γ. Υποχρέωση παράθεσης της γνώμης του ανηλίκου στην απόφαση δεν προκύπτει από την διάταξη του άρθρου 1511 παρ. 3 ΑΚ, πράγμα άλλωστε εύλογο, δεδομένου ότι η παράθεση αυτή είναι βέβαιο ότι θα οξύνει έτι περαιτέρω τις ούτως ή άλλως τεταμένες σχέσεις των διαδίκων γονέων, προκαλώντας εξ αντανακλάσεως βλάβη στο συμφέρον του ίδιου του τέκνου (ΑΠ 1316/2009, ΑΠ 824/2018).

Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021 το συναινετικό διαζύγιο εκδίδεται με κοινή δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου, ή με ηλεκτρονική κοινή δήλωση.

Η κοινή δήλωση λύσης του γάμου υποβάλλεται ηλεκτρονικά με την παρου­σία, ή με ψηφιακή σύμπραξη, πληρεξούσιου δικηγόρου για καθέναν από τους συζύγους.

Η πλατφόρμα αναμένεται να τεθεί σε πιλοτική λειτουργία τον Ιούλιο 2021 από το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής.

Σημείωση 

Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα πρέπει με την κοινή ψηφιακή δήλωση να ρυθμίζεται η κατανομή της γονικής μέριμνας και ιδίως η επιμέλεια των τέκνων, ο τόπος διαμονής τους, ο γονέ­ας με τον οποίο διαμένουν, η επικοινωνία τους με τον άλλο γονέα και η διατροφή τους, η οποία (ψηφιακή δήλωση ) για την κατανομή της γονικής μέριμνας θα ισχύει για τουλά­χιστον (2) έτη και θα παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν την λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

Πνευματική λύση θρησκευτικού γάμου

Σύμφωνα  με το άρθρο 97 ν. 4689/2020, σε περίπτωση θρησκευτικού γάμου, η πνευματική λύση του γάμου είναι υποχρεωτική. Ο αιτών ζητά την πνευματική λύση του γάμου του από την Ιερά Μητρόπολη, στην οποία ανήκει ο Ιερός Ναός όπου τελέστηκε ο γάμος, υποβάλλοντας αντίγραφο της συμβολαιογραφικής πράξης που βεβαιώνει την λύση του γάμου. Δεν απαιτείται εισαγγελική παραγγελία για την πνευματική λύση του γάμου.

Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021 το συναινετικό διαζύγιο εκδίδεται με κοινή δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου, ή με ηλεκτρονική κοινή δήλωση.

Για την ενώπιον Συμβολαιογράφου διαδικασία, με την συμμετοχή και παρουσία δικηγόρου από κάθε μέρος, απαιτείται  

1. Συμφωνία των συζύγων για συναινετική λύση του γάμου

α) Στην σύνταξη της συμφωνίας συναινετικής λύσης του γάμου συμμετέχει δικηγόρος από κάθε μέρος.

β) Η συμφωνία υπογράφεται α) από τους συζύγους και τους πληρεξούσιους δικηγόρους, ή β) μόνο από τους πληρεξούσιους δικηγόρους, εφ όσον έχουν ειδικό πληρεξού­σιο. Το ειδικό πληρεξούσιο πρέπει να συνταχθεί εντός μηνός με την υπογραφή της συμφωνίας.

γ) Στην συμφωνία τίθεται βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των υπογραψάντων για να λάβει βέβαιη ημερομηνία. Δεν απαιτείται βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής από Ειρηνοδίκη.

2. Ρύθμιση για τα ανήλικα τέκνα

α) Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, πρέπει, ή με την ίδια την συμφωνία, ή με άλλη ξεχωριστή συμφωνία, να ρυθμισθεί

1) η κατανομή της γονικής μέριμνας,

2) η επιμέλεια των τέκνων,

3) ο τόπος διαμονής των τέκνων,  

4) ο γονέ­ας με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα,

5) η επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα και

6) η διατροφή των τέκνων

β) Η συμφωνία για τα ανήλικα τέκνα ισχύει για τουλά­χιστον (2) έτη. Μετά την παρέλευση της διετίας παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

γ) Στη συμφωνία για τα ανήλικα τέκνα μπορεί να συμπεριληφθούν οι ρυθμίσεις των άρθρων 950 και 951 ΚΠολΔ, περί αναγκαστικής εκτέλεσης παράδοσης/απόδοσης τέκνου και χρηματικών αξιώσεων.

3. Κατάρτιση της συμβολαιογραφικής πράξης λύσης γάμου

α) Η συμφωνία για την συναινετική λύση του γάμου και η ρύθμιση για τα ανήλικα τέκνα υποβάλλονται από τους πληρεξουσίους δικηγόρους κάθε συζύγου, μαζί με τα τυχόν ειδικά πληρεξούσια σε συμβολαιογράφο.

β) Ο συμβολαιογράφος μετά την παρέλευση τουλάχιστον (10) ημερών από την έγγραφη συμφωνία των συζύγων καταρτίζει συμβολαιογραφική πράξη λύσης γάμου.

γ) Ο συμβολαιογράφος βεβαιώνει την λύση του γάμου, επικυρώνει τις συμφωνίες των συζύγων και τις ενσωματώνει στην πράξη του. Την συμβολαι­ογραφική πράξη υπογράφουν οι σύζυγοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους, ή μόνο οι πληρεξούσιοι δικηγόροι, εφ όσον έχουν ειδικό πληρεξούσιο. (Η πληρεξουσιότητα δίδεται εντός μηνός πριν την υπογραφή της πράξης).

 δ) Αν στην συμβολαι­ογραφική πράξη συμπεριληφθούν οι ρυθμίσεις των άρθρων 950 και 951 ΚΠολΔ για τα ανήλικα τέκνα, η συμβολαιογραφική πράξη αποτελεί εκτελεστό τίτλο.

4. Κατάθεση της συμβολαι­ογραφικής πράξης στο Ληξιαρχείο

Αντίγραφο της συμβολαι­ογραφικής πράξης κατατίθεται στο ληξιαρχείο όπου έχει κατατεθεί η σύσταση του γάμου (ή ενημερώνεται το ληξιαρχείο με χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών).

5. Πνευματική λύση θρησκευτικού γάμου

Σύμφωνα  με το άρθρο 97 ν. 4689/2020, σε περίπτωση θρησκευτικού γάμου, η πνευματική λύση του γάμου είναι υποχρεωτική. Ο αιτών ζητά την πνευματική λύση του γάμου του από την Ιερά Μητρόπολη, στην οποία ανήκει ο Ιερός Ναός όπου τελέστηκε ο γάμος, υποβάλλοντας αντίγραφο της συμβολαιογραφικής πράξης που βεβαιώνει την λύση του γάμου. Δεν απαιτείται εισαγγελική παραγγελία για την πνευματική λύση του γάμου.

Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 6 του ν. 4356/2015, στην περίπτωση ελεύθερης συμβίωσης, χωρίς σύμφωνο συμβίωσης, η τύχη των περιουσιακών στοιχείων που έχουν αποκτηθεί μετά την έναρξη της συμβίωσης (αποκτήματα) κρίνεται κατά τις γενικές διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Από την διάταξη αυτή προκύπτει, ευθεία εφαρμογή των διατάξεων για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό, αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής τους. Σύμφωνα δε με το άρθρο 904 παρ. 1 ΑΚ, περί αδικαιολόγητου πλουτισμού, όποιος έγινε πλουσιότερος χωρίς νόμιμη αιτία από την περιουσία ή με ζημία άλλου έχει υποχρέωση να αποδώσει την ωφέλεια. Η υποχρέωση αυτή υπάρχει ιδίως σε περίπτωση παροχής αχρεώστητης, ή για αιτία μη επακολουθήσασα, ή λήξασα, ή παράνομη, ή ανήθικη.

Α. Κατά εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων προκύπτει ότι, στα πλαίσια της ελεύθερης συμβίωσης προσώπων οι καθημερινές παροχές του ενός προς τον άλλον, που γίνονται από ελευθεριότητα και χωρίς πρόθεση λήψεως ανταλλάγματος, δεν γεννάται αξίωση προς απόδοση του πλουτισμού του λήπτη για καθημερινές παροχές, γιατί στην περίπτωση αυτή ο πλουτισμός και η μείωση, ή η μη επαύξηση, της περιουσίας του δόντος δεν είναι αδικαιολόγητη, δηλαδή χωρίς νόμιμη αιτία, γιατί υπάρχει η νόμιμη αιτία της χωρίς αντάλλαγμα παροχής (ΑΠ 1751/2014).

Β. Αντίθετα, όταν πρόκειται για παροχές μεγάλης αξίας περιουσιακών στοιχείων, οι οποίες ευλόγως προϋποθέτουν και έχουν ως βάση και θεμέλιο την συμβιωτική σχέση των ατόμων που συζούν, η βελτίωση της περιουσίας του ενός, είτε με την προοπτική κάποιου μελλοντικού γάμου, είτε στο πλαίσια της κοινωνίας βίου, συνιστά αδικαιολόγητο πλουτισμό, γιατί στην περίπτωση αυτή εκλείπει η θεμελιώδης αιτία, χάριν της οποίας έγινε η περιουσιακή μετακίνηση, και συνεπώς μπορεί να αναζητηθεί ο πλουτισμός κατά τις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού διατάξεις (ΑΠ 1377/1989, ΑΠ 50/1995).

Γ. Για το ορισμένο της αγωγής πρέπει, να αναφέρεται και να αποδεικνύεται όχι μόνον η ύπαρξη κοινωνίας βίου, αλλά και η ανταποδοτική βάση των εκατέρωθεν συμβολών, ότι δηλαδή εξ αφορμής αυτής δημιουργήθηκε σύνδεσμος εμπιστοσύνης με ειδικότερο περιεχόμενο την προσφορά υπηρεσιών ή παροχών από τον ενάγοντα σύντροφο στον άλλο και υπό την προϋπόθεση συγκεκριμένου περιουσιακού ανταλλάγματος, ή μελλοντικού γάμου και ότι λόγω περατώσεως του συνδέσμου εμπιστοσύνης (λύσης της συμβίωσης είτε αυθαίρετα εκ μέρους του εναγόμενου, είτε λόγω θανάτου), γεννήθηκε η αξίωση του αδικαιολογήτου πλουτισμού, είτε για αιτία λήξασα (όταν ο σύνδεσμος εμπιστοσύνης είχε στηριχθεί στη μονιμότητά της), είτε για αιτία μη επακολουθήσασα (όταν οι παροχές δίνονταν με την πεποίθηση μελλοντικού οικονομικού ανταλλάγματος) (ΑΠ 1751/2014).

Δ. Αν η λύση της ελεύθερης συμβιώσεως οφείλεται στο θάνατο του πλουτίσαντος προσώπου, η ως άνω αξίωση εκ μέρους του επιζώντος συντρόφου απευθύνεται πλέον κατά των κληρονόμων του άλλου για περιουσιακά στοιχεία που αποκτήθηκαν από την περιουσία του θανόντος, καθ όσον τόσο η απαίτηση όσο και η υποχρέωση από αδικαιολόγητο πλουτισμό είναι κληρονομητές ( ΑΠ 194/1990, ΑΠ 1751/2014).

Α. Κατά την διάταξη του άρθρου 157 ΑΚ, το δικαίωμα για ακύρωση δικαιοπραξίας λόγω πλάνης, απάτης ή απειλής (άρθρα 140 επ ΑΚ) αποσβήνεται με την παρέλευση δύο ετών από την επομένη ημέρα της καταρτίσεως της δικαιοπραξίας (άρθρο 241 παρ.1 ΑΚ).

Β. Στην περίπτωση, όμως που η πλάνη, η απάτη, ή η απειλή, εξακολούθησαν και μετά την δικαιοπραξία, η εν λόγω αποσβεστική προθεσμία των δύο ετών αρχίζει από την επομένη ημέρα αφ ότου πέρασε η κατάσταση που ήταν η δημιουργός της ελαττωματικής βουλήσεως του συμβαλλομένου, δηλαδή από την αποκάλυψη της πλάνης, ή απάτης, ή από την παύση της απειλής.

Γ. Σύμφωνα με το άρθρο 180 ΑΚ το δικαστήριο λαμβάνει υπ όψιν αυτεπαγγέλτως την αποσβεστική προθεσμία που τάσσει ο νόμος, αφού η παραίτηση από αυτήν είναι άκυρη, εφ όσον δε από το περιεχόμενο της αγωγής προκύπτει η πάροδος της τασσομένης από το νόμο προθεσμίας, χωρίς αίτηση ή ένσταση του εναγομένου, απορρίπτει την αγωγή που στηρίζεται στο δικαίωμα που έχει αποσβεστεί (ΑΠ 654/2011).

Κατά την διάταξη του άρθρου 1788 ΑΚ, το δικαίωμα για ακύρωση διάταξης τελευταίας βούλησης (διαθήκης) παραγράφεται μετά δύο έτη από την δημοσίευση της διαθήκης.

Α. Η διετής αυτή προθεσμία αναφέρεται μόνο σε ακύρωση διαθήκης, ή διάταξής της, για κάποιον από τους λόγους που περιλαμβάνονται στα άρθρα 1782-1786 ΑΚ (δηλαδή λόγω πλάνης, απάτης, απειλής κλπ) (ΑΠ 244/2000, ΑΠ 677/2000).

Β. Η προθεσμία αυτή δεν αναφέρεται στο δικαίωμα για επιδίωξη της αναγνώρισης της ακυρότητας μιας άκυρης διαθήκης λόγω μη τήρησης των όρων των άρθρων 1719-1757 ΑΚ, που δεν υπόκειται σε παραγραφή (ΑΠ 1411/1998, ΑΠ 244/2000).

Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1842 ΑΚ, ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον σύζυγό του, να τον αποκλείσει δηλαδή από την εξ αδιαθέτου διαδοχή και από την νόμιμο μοίρα που δικαιούται ως μεριδούχος (με άλλα λόγια να μην κληρονομήσει τίποτα), αν, κατά το χρόνο του θανάτου, είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο αναγόμενο σε υπαιτιότητα του συζύγου του.

Α. Από την διάταξη αυτή, σε συνδυασμό με εκείνη του άρθρου 1439 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία ως λόγος διαζυγίου, που δικαιολογεί την κατά άρθρο 1842 ΑΚ αποκλήρωση είναι μόνο ο ισχυρός κλονισμός του γάμου από λόγο που αφορά το πρόσωπο του εναγομένου, ή και των δύο συζύγων κατά το άρθρο 1439 παρ. 1 ΑΚ, όπως και οι περιπτώσεις που ο κλονισμός του γάμου τεκμαίρεται σε περίπτωση διγαμίας ή μοιχείας του εναγομένου, εγκατάλειψης του ενάγοντος ή επιβουλής της ζωής του από τον εναγόμενο, καθώς και σε περίπτωση άσκησης από τον εναγόμενο ενδοοικογενειακής βίας εναντίον του ενάγοντος, κατά την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, σαφώς συνάγεται ότι ο διαθέτης για να αποκληρώσει τον σύζυγο, πρέπει, κατά τον χρόνο του θανάτου του να είχε βάσιμο και ενεργό λόγο διαζυγίου, που να ανάγεται σε υπαιτιότητα του επιζώντος συζύγου, εφ όσον δεν είχε ασκήσει μέχρι του θανάτου του το δικαίωμα διαζεύξεως.

Β. Η αποκλήρωση του άρθρου 1842 ΑΚ συνιστά την «αποκλήρωση με στενή έννοια», δηλαδή την στέρηση από τον σύζυγο της εξ αδιαθέτου διαδοχής και της νόμιμης μοίρας και διακρίνεται από την «αποκλήρωση με ευρεία έννοια» του άρθρου 1713 ΑΚ, κατά την οποία ο διαθέτης μπορεί με διαθήκη να αποκλείσει από την εξ αδιαθέτου διαδοχή συγγενή ή σύζυγο, χωρίς όμως να στερηθεί την νόμιμη μοίρα.

Η αποκλήρωση με ευρεία έννοια δε χρειάζεται καμία δικαιολογία από τον διαθέτη, ούτε υπόκειται σε τύπο, όπως, όμως, ορίζεται στο άρθρο 1713 ΑΚ με την αποκλήρωση αυτή δεν μπορεί ο αποκληρούμενος,  εφ όσον είναι και μεριδούχος, ως είναι η σύζυγος, να στερηθεί την νόμιμη μοίρα.

Γ. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1843 ΑΚ ο λόγος της αποκλήρωσης του άρθρου 1842 ΑΚ, πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται σε αυτήν, κατά δε το άρθρο 1844 ΑΚ το δικαίωμα της αποκλήρωσης αποσβήνεται με συγγνώμη. Η συγγνώμη που επέρχεται μετά την διάταξη της αποκλήρωσης καθιστά την αποκλήρωση ανίσχυρη.

Δ. Άκυρη αποκλήρωση - Λήψη νόμιμης μοίρας

Αν δεν συντρέχει, α) η προαναφερόμενη προϋπόθεση του βάσιμου λόγου διαζυγίου αναγόμενου σε υπαιτιότητα του συζύγου του διαθέτη, ή β) η αποκλήρωση έγινε χωρίς νόμιμο λόγο, ή γ) έγινε ενώ έχει δοθεί συγγνώμη, η αποκλήρωση είναι άκυρη και ισχύει ως αποκλεισμός του συζύγου από την εξ αδιαθέτου διαδοχή. Ο αποκληρωθείς, στην περίπτωση αυτή, θα λάβει την νόμιμη μοίρα του, που είναι το ήμισυ της εξ αδιαθέτου μερίδας του, αλλά όχι πλέον αυτής, γιατί για το επιπλέον διατηρούνται σε ισχύ οι διατάξεις της διαθήκης (ΑΠ 1349/2005, ΑΠ146/2009, ΕφΑθ 4632/2007, (ΕφΑθ 4000/2008).

Ε. Άσκηση αναγνωριστικής αγωγής

Ο σύζυγος, που ισχυρίζεται ότι αποκληρώθηκε χωρίς νόμιμο και αληθινό λόγο, μπορεί να ασκήσει κατά του τετιμημένου αγωγή για την αναγνώριση της ακυρότητας της διάταξης περί αποκλήρωσης, και μετά την παρέλευση της κατά το άρθρο 1788 ΑΚ διετούς προθεσμίας  και μέχρι του χρόνου παραγραφής της περί κλήρου αγωγής (ΑΠ 768/1988, ΑΠ 244/2000, ΕφΠατρων 407/2003, ΠολΠρΧανιων 142/2005), με σκοπό την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος της νόμιμης μοίρας του. Στην περίπτωση αυτή την ύπαρξη, ή την αλήθεια, του λόγου της αποκλήρωσης οφείλει να αποδείξει ο εναγόμενος, γιατί εκείνος ωφελείται από την διαθήκη, που περιέχει την διάταξη για την αποκλήρωση (ΕφΑθ 4000/2008, ΕφΑθ 97/2000, ΕφΑθ 4518/2011).

Σύμφωνα με το άρθρο 1841 ΑΚ, ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον γονέα του, να τον αποκλείσει δηλαδή από την εξ αδιαθέτου διαδοχή και από την νόμιμο μοίρα που δικαιούται ως μεριδούχος (με άλλα λόγια να μην κληρονομήσει τίποτα) για κάποιον από τους περιοριστικά αναφερόμενους στο άρθρο 1840 αριθ. 1, 3, 4 ΑΚ λόγους.

Α. Οι  λόγοι αυτοί είναι

1) Επιβουλεύθηκε την ζωή του διαθέτη, του συζύγου, ή άλλου κατιόντος του διαθέτη.

2) Έγινε ένοχος κακουργήματος, ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη, ή του συζύγου του.

3) Αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει τον διαθέτη.

Β. Η αποκλήρωση του άρθρου 1841 ΑΚ συνιστά  την «αποκλήρωση με στενή έννοια», δηλαδή την  στέρηση από τον γονέα της εξ αδιαθέτου διαδοχής και της νόμιμης μοίρας και διακρίνεται από την «αποκλήρωση με ευρεία έννοια» του άρθρου 1713 ΑΚ, κατά την οποία ο διαθέτης μπορεί με διαθήκη να αποκλείσει από την εξ αδιαθέτου διαδοχή συγγενή ή σύζυγο, χωρίς όμως να στερηθεί την νόμιμη μοίρα.

Η αποκλήρωση με ευρεία έννοια δε χρειάζεται καμία δικαιολογία από τον διαθέτη, ούτε υπόκειται σε τύπο, όπως, όμως, ορίζεται στο άρθρο 1713 ΑΚ με την αποκλήρωση αυτή δεν μπορεί ο αποκληρούμενος,  εφ όσον είναι και μεριδούχος, όπως είναι ο γονέας, να στερηθεί την νόμιμη μοίρα.

Γ. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1843 ΑΚ ο λόγος της «αποκλήρωσης με στενή έννοια» πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται σε αυτήν, κατά δε το άρθρο 1844 ΑΚ το δικαίωμα της αποκλήρωσης αποσβήνεται με συγγνώμη. Η συγγνώμη που επέρχεται μετά την διάταξη της αποκλήρωσης καθιστά την αποκλήρωση ανίσχυρη.

Δ. Επομένως, για να είναι έγκυρη η «αποκλήρωση με στενή έννοια» πρέπει να συντρέξουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:

α) Βούληση του διαθέτη, με την διαθήκη του, να στερήσει τον γονέα από την κληρονομία και την νόμιμη μοίρα, η οποία μπορεί να είναι ρητή (ο διαθέτης χρησιμοποιεί τον όρο «αποκληρώνω»), ή άλλη παρεμφερή έκφραση, όπως «στερώ από την νόμιμη μοίρα». Ενδέχεται όμως και να προκύπτει ερμηνευτικά από το περιεχόμενο της διαθήκης.

β) Ύπαρξη λόγου από τους περιοριστικά ανωτέρω αναφερθέντες λόγους του άρθρου 1840 ΑΚ, των οποίων αποκλείεται η διεύρυνση, ή η αναλογική εφαρμογή και σε άλλες περιπτώσεις αποδοκιμαστέας συμπεριφοράς του τέκνου προς το διαθέτη και την οικογένεια του.

γ) Αναφορά του λόγου αποκλήρωσης στην διαθήκη, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα δικαστικού ελέγχου, ως προς ποιον από τους προαναφερόμενους λόγους αποκλήρωσης εννοεί ο διαθέτης. Γίνεται δεκτό ότι η σχετική μνεία μπορεί να γίνει, είτε με την χρησιμοποίηση των λεκτικών εκφράσεων του νόμου, ή και με την χρησιμοποίηση λεκτικών όρων ταυτόσημων κατά την έννοια προς τους όρους του νόμου, το οποίο συμβαίνει, όταν οι όροι που χρησιμοποιούνται στη διαθήκη έχουν σαφώς καθορισμένη και κοινώς, ή ευρέως, παραδεδεγμένη σημασία, ταυτιζόμενη με εκείνη των όρων του νόμου, είτε και με την επίκληση στην διαθήκη ορισμένων πραγματικών περιστατικών, που μπορούν να υπαχθούν ανενδοιάστως σε κάποια από τις νόμιμες περιπτώσεις αποκλήρωσης (ΑΠ 1420/1981).

δ) Ύπαρξη του λόγου αποκλήρωσης κατά τον χρόνο σύνταξης της διαθήκης. Πρέπει δηλαδή ο λόγος αποκλήρωσης να υπάρχει κατά τον χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δηλαδή κατά το χρόνο αυτό να υφίσταται και να είναι αληθινός χωρίς να απαιτείται να εξακολουθεί να υπάρχει και μέχρι το θάνατο του διαθέτη και

ε) Ανυπαρξία συγγνώμης εκ μέρους του διαθέτη. Για την συγγνώμη δεν απαιτείται τύπος. Μπορεί να είναι ρητή, ή σιωπηρή.

Ε. Άκυρη αποκλήρωση - Λήψη νόμιμης μοίρας

Αν δεν συντρέχουν οι προαναφερόμενες προϋποθέσεις, όπως συμβαίνει, όταν, α) η αποκλήρωση έγινε χωρίς νόμιμο λόγο, ή β) όταν ο λόγος αποκλήρωσης που αναφέρεται στη διαθήκη δεν είναι αληθινός, ή γ) έγινε για λόγο για τον οποίο έχει δοθεί συγγνώμη, η αποκλήρωση είναι άκυρη και ισχύει ως αποκλεισμός του γονέα από την εξ αδιαθέτου διαδοχή. Ο αποκληρωθείς, στην περίπτωση αυτή, θα λάβει την νόμιμη μοίρα του, που είναι το ήμισυ της εξ αδιαθέτου μερίδας του, αλλά όχι πλέον αυτής, γιατί για το επιπλέον διατηρούνται σε ισχύ οι διατάξεις της διαθήκης (ΑΠ 1349/2005, ΑΠ146/2009, ΕφΑθ 4632/2007, (ΕφΑθ 4000/2008).

ΣΤ. Άσκηση αναγνωριστικής αγωγής

Ο γονέας που ισχυρίζεται ότι αποκληρώθηκε χωρίς νόμιμο και αληθινό λόγο, μπορεί να ασκήσει κατά του τετιμημένου αγωγή για την αναγνώριση της ακυρότητας της διάταξης περί αποκλήρωσης, και μετά την παρέλευση της κατά το άρθρο 1788 ΑΚ διετούς προθεσμίας  και μέχρι του χρόνου παραγραφής της περί κλήρου αγωγής (ΑΠ 768/1988, ΑΠ 244/2000, ΕφΠατρων 407/2003, ΠολΠρΧανιων 142/2005), με σκοπό την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος της νόμιμης μοίρας του. Στην περίπτωση αυτή την ύπαρξη, ή την αλήθεια, του λόγου της αποκλήρωσης οφείλει να αποδείξει ο εναγόμενος, γιατί εκείνος ωφελείται από την διαθήκη, που περιέχει την διάταξη για την αποκλήρωση (ΕφΑθ 4000/2008, ΕφΑθ 97/2000).

Από την διάταξη του άρθρου 1839 ΑΚ, σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 1825, 1840, 1843 ΑΚ, προκύπτει ότι ο διαθέτης, με διάταξη τελευταίας βουλήσεως (διαθήκη) μπορεί να αποκληρώσει το τέκνο του, να το αποκλείσει δηλαδή από την εξ αδιαθέτου διαδοχή και από την νόμιμο μοίρα που δικαιούται ως μεριδούχος (με άλλα λόγια να μην κληρονομήσει τίποτα) για κάποιον από τους περιοριστικά αναφερόμενους στο άρθρο 1840 ΑΚ λόγους.

Α. Οι  λόγοι αυτοί είναι

1) Επιβουλεύθηκε την ζωή του διαθέτη, του συζύγου, ή άλλου κατιόντος του διαθέτη.

2) Προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στον διαθέτη, ή στον σύζυγό του, από τον οποίο κατάγεται ο κατιών.

3) Έγινε ένοχος κακουργήματος, ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη, ή του συζύγου του.

4) Αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει τον διαθέτη.

5) Ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά την θέληση του διαθέτη.

α) Ως πλημμέλημα νοείται αυτό που ορίζεται τον Ποινικό Κώδικα. Δεν απαιτείται και καταδίκη από το ποινικό δικαστήριο, αλλά το δικαστήριο, που εξετάζει τον λόγο της αποκλήρωσης, πρέπει να εξετάσει παρεμπιπτόντως την ύπαρξη των στοιχείων κακουργήματος, ή πλημμελήματος (ΑΠ 22/2019). Το «σοβαρό» πλημμέλημα κρίνεται με βάση την κρατούσα εκάστοτε ηθική και κοινωνική αντίληψη. Ως «σοβαρό» χαρακτηρίζεται και η περίπτωση σκαιούς εξυβρίσεως του διαθέτη από τον κατιόντα, όπως  με τις λέξεις «παλιόγρια, γκαγκαρέτσα, να σε θάψουμε εδώ στην αυλή» (ΑΠ 1281/2007) αλλά και η χειροδικία, ή απειλή χειροδικίας κατ' αυτού (ΑΠ 1406/2012).

β) Ως άτιμος ή ανήθικος βίος νοείται η διαρκώς άτιμη, ή ανήθικη διαγωγή του κατιόντος, εξ αιτίας της οποίας προσάπτεται κατά τις κρατούσες κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις ατιμωτικό όνειδος στην οικογενειακή τάξη και αξιοπρέπεια (όπως η παρατεταμένη συζυγική απιστία του κατιόντος, η κατ' εξακολούθηση τέλεση εγκλημάτων κατά των ηθών). Ο άτιμος ή ανήθικος βίος πρέπει να αποτελεί στάση ζωής, χωρίς να αρκούν μεμονωμένες πράξεις (ΑΠ 1411/98, Εφ Αθ 4632/2007, (ΑΠ146/2009, ΕφΑθ 4632/2007).

Β. Η αποκλήρωση του άρθρου 1839 ΑΚ συνιστά  την «αποκλήρωση με στενή έννοια», δηλαδή την  στέρηση από το τέκνο της εξ αδιαθέτου διαδοχής και της νόμιμης μοίρας και διακρίνεται από την «αποκλήρωση με ευρεία έννοια» του άρθρου 1713 ΑΚ, κατά την οποία ο διαθέτης μπορεί με διαθήκη να αποκλείσει από την εξ αδιαθέτου διαδοχή συγγενή ή σύζυγο, χωρίς όμως να στερηθεί την νόμιμη μοίρα.

Η αποκλήρωση με ευρεία έννοια δε χρειάζεται καμία δικαιολογία από τον διαθέτη, ούτε υπόκειται σε τύπο, όπως, όμως, ορίζεται στο άρθρο 1713 ΑΚ με την αποκλήρωση αυτή δεν μπορεί ο αποκληρούμενος,  εφ όσον είναι και μεριδούχος, όπως είναι το τέκνο, να στερηθεί την νόμιμη μοίρα.

Γ. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1843 ΑΚ ο λόγος της «αποκλήρωσης με στενή έννοια» πρέπει να υπάρχει κατά το χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται σε αυτήν, κατά δε το άρθρο 1844 ΑΚ το δικαίωμα της αποκλήρωσης αποσβήνεται με συγγνώμη. Η συγγνώμη που επέρχεται μετά την διάταξη της αποκλήρωσης καθιστά την αποκλήρωση ανίσχυρη.

Δ. Επομένως, για να είναι έγκυρη η «αποκλήρωση με στενή έννοια» πρέπει να συντρέξουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:

α) Βούληση του διαθέτη, με την διαθήκη του, να στερήσει το τέκνο του από την κληρονομία και την νόμιμη μοίρα, η οποία μπορεί να είναι ρητή (ο διαθέτης χρησιμοποιεί τον όρο «αποκληρώνω»), ή άλλη παρεμφερή έκφραση, όπως «στερώ από την νόμιμη μοίρα». Ενδέχεται όμως και να προκύπτει ερμηνευτικά από το περιεχόμενο της διαθήκης.

β) Ύπαρξη λόγου από τους περιοριστικά ανωτέρω αναφερθέντες λόγους του άρθρου 1840 ΑΚ, των οποίων αποκλείεται η διεύρυνση, ή η αναλογική εφαρμογή και σε άλλες περιπτώσεις αποδοκιμαστέας συμπεριφοράς του τέκνου προς το διαθέτη και την οικογένεια του.

γ) Αναφορά του λόγου αποκλήρωσης στην διαθήκη, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα δικαστικού ελέγχου, ως προς ποιον από τους προαναφερόμενους λόγους αποκλήρωσης εννοεί ο διαθέτης. Γίνεται δεκτό ότι η σχετική μνεία μπορεί να γίνει, είτε με την χρησιμοποίηση των λεκτικών εκφράσεων του νόμου, ή και με την χρησιμοποίηση λεκτικών όρων ταυτόσημων κατά την έννοια προς τους όρους του νόμου, το οποίο συμβαίνει, όταν οι όροι που χρησιμοποιούνται στη διαθήκη έχουν σαφώς καθορισμένη και κοινώς, ή ευρέως, παραδεδεγμένη σημασία, ταυτιζόμενη με εκείνη των όρων του νόμου, είτε και με την επίκληση στην διαθήκη ορισμένων πραγματικών περιστατικών, που μπορούν να υπαχθούν ανενδοιάστως σε κάποια από τις νόμιμες περιπτώσεις αποκλήρωσης (ΑΠ 1420/1981).

δ) Ύπαρξη του λόγου αποκλήρωσης κατά τον χρόνο σύνταξης της διαθήκης. Πρέπει δηλαδή ο λόγος αποκλήρωσης να υπάρχει κατά τον χρόνο σύνταξης της διαθήκης, δηλαδή κατά το χρόνο αυτό να υφίσταται και να είναι αληθινός χωρίς να απαιτείται να εξακολουθεί να υπάρχει και μέχρι το θάνατο του διαθέτη και

ε) Ανυπαρξία συγγνώμης εκ μέρους του διαθέτη. Για την συγγνώμη δεν απαιτείται τύπος. Μπορεί να δοθεί ρητά, ή σιωπηρά. 

Ε. Άκυρη αποκλήρωση - Λήψη νόμιμης μοίρας

Αν δεν συντρέχουν οι προαναφερόμενες προϋποθέσεις, όπως συμβαίνει, όταν, α) η αποκλήρωση έγινε χωρίς νόμιμο λόγο, ή β) όταν ο λόγος αποκλήρωσης που αναφέρεται στη διαθήκη δεν είναι αληθινός, ή γ) έγινε για λόγο για τον οποίο έχει δοθεί συγγνώμη, η αποκλήρωση είναι άκυρη και ισχύει ως αποκλεισμός του τέκνου από την εξ αδιαθέτου διαδοχή. Ο αποκληρωθείς, στην περίπτωση αυτή, θα λάβει την νόμιμη μοίρα του, που είναι το ήμισυ της εξ αδιαθέτου μερίδας του, αλλά όχι πλέον αυτής, γιατί για το επιπλέον διατηρούνται σε ισχύ οι διατάξεις της διαθήκης (ΑΠ 1349/2005, ΑΠ146/2009, ΕφΑθ 4632/2007, (ΕφΑθ 4000/2008).

ΣΤ. Άσκηση αναγνωριστικής αγωγής

Το τέκνο που ισχυρίζεται ότι αποκληρώθηκε χωρίς νόμιμο και αληθινό λόγο, μπορεί να ασκήσει κατά του τετιμημένου αγωγή για την αναγνώριση της ακυρότητας της διάταξης περί αποκλήρωσης, και μετά την παρέλευση της κατά το άρθρο 1788 ΑΚ διετούς προθεσμίας  και μέχρι του χρόνου παραγραφής της περί κλήρου αγωγής (ΑΠ 768/1988, ΑΠ 244/2000, ΕφΠατρων 407/2003, ΠολΠρΧανιων 142/2005), με σκοπό την αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος της νόμιμης μοίρας του. Στην περίπτωση αυτή την ύπαρξη, ή την αλήθεια, του λόγου της αποκλήρωσης οφείλει να αποδείξει ο εναγόμενος, γιατί εκείνος ωφελείται από την διαθήκη, που περιέχει την διάταξη για την αποκλήρωση (ΕφΑθ 4000/2008, ΕφΑθ 97/2000).

1) Σύμφωνα με το ν.δ. 2573/1953 και τις κατ εξουσιοδότηση Υπουργικές Αποφάσεις με αριθμό Φ.91400/2961/2001 και Φ.42301/12167/1995, οι οποίες εξακολουθούν να ισχύουν, σύμφωνα με  άρθρο 282 του ν. 3852/2010, ο δήμαρχος στον δήμο του οποίου είναι γραμμένο το παιδί, που είναι αγνώστων γονέων, μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου προσώπου, δίνει το επώνυμο πατέρα και επώνυμο μητέρας.

2) Η απόφαση του δημάρχου δημοσιεύεται με τοιχοκόλλη­ση επί (8) πλήρεις ημέρες στο συνηθισμένο τόπο δη­μοσιεύσεων του δημαρχιακού καταστήματος, όπου διαμένει το παιδί.

3) Μέσα στην οκταήμερη προθεσμία, όποιος τυχόν φέρει το ίδιο επώνυμο με εκείνο το επώνυ­μο πατέρα, ή μητέρας, που δόθηκε στο παιδί, δι­καιούται να υποβάλει ένσταση στον δήμαρχο, εκθέτοντας τους λόγους για τους οποίους δεν επιθυμεί να φέρει το πρόσωπο αυτό το ίδιο με το δικό του επώνυμο, ως επώνυ­μο πατέρα, ή μητέρας.

4) Μετά την πάροδο άπρακτης της οκταήμερης προθε­σμίας, ή σε περίπτωση απόρριψης των ενστάσεων που τυ­χόν υποβλήθηκαν, ο δήμαρχος εκδίδει αιτιολογημένη απόφαση με την οποία αποδέχεται, ή απορρίπτει, την αίτη­ση. Με την ίδια απόφαση, ο Περιφερειάρχης αποφαίνεται συγ­χρόνως και επί των αντιρρήσεων που τυχόν έχουν υπο­βληθεί κατά της αιτούμενης πρόσληψης, επωνύμου πα­τέρα, ή μητέρας.

5) Η αιτιολογημένη απόφαση αποδοχής του αιτήματος πρόσληψης επωνύμου κοινοποιείται στις αρχές, που τηρούν δημοτολόγιο και μητρώο αρρένων για την προσθήκη σε αυτά των αναφερομένων στην εν λόγω απόφαση συμπληρωματικών στοιχείων, στην εισαγγελία, στο γραφείο ποινικού μητρώου του οικείου Πρωτοδικείου, καθώς και σε αυτόν, που με αίτησή του ζήτησε την προ­σθήκη των ανωτέρω στοιχείων.

6) Σε κάθε περίπτωση επιτρέπεται ενδικοφανής προσφυγή στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας και περαιτέρω αίτηση ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

1) Σύμφωνα με το ν.δ. 2573/1953 και τις κατ εξουσιοδότηση Υπουργικές Αποφάσεις με αριθμό Φ.91400/2961/2001 και Φ.42301/12167/1995, οι οποίες εξακολουθούν να ισχύουν, σύμφωνα με  άρθρο 282 του ν. 3852/2010, ο δήμαρχος στον δήμο του οποίου είναι γραμμένο το παιδί,  που έχει γεννη­θεί χωρίς γάμο των γονέων του, μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου προσώπου, ή αυτού που ασκεί την γονική μέριμνα αυτού, δίνει το επώνυμο πατέρα και επώνυμο μητέρας.

2) Η απόφαση του δημάρχου δημοσιεύεται με τοιχοκόλλη­ση επί (8) πλήρεις ημέρες στο συνηθισμένο τόπο δη­μοσιεύσεων του δημαρχιακού καταστήματος, όπου διαμένει το παιδί.

3) Μέσα στην οκταήμερη προθεσμία, όποιος τυχόν φέρει το ίδιο επώνυμο με εκείνο το επώνυ­μο πατέρα, ή μητέρας, που δόθηκε στο τέκνο, δι­καιούται να υποβάλει ένσταση στον δήμαρχο, εκθέτοντας τους λόγους για τους οποίους δεν επιθυμεί να φέρει το πρόσωπο αυτό το ίδιο με το δικό του επώνυμο, ως επώνυ­μο πατέρα, ή μητέρας.

4) Μετά την πάροδο άπρακτης της οκταήμερης προθε­σμίας, ή σε περίπτωση απόρριψης των ενστάσεων που τυ­χόν υποβλήθηκαν, ο δήμαρχος εκδίδει αιτιολογημένη απόφαση με την οποία αποδέχεται, ή απορρίπτει, την αίτη­ση. Με την ίδια απόφαση, ο Περιφερειάρχης αποφαίνεται συγ­χρόνως και επί των αντιρρήσεων που τυχόν έχουν υπο­βληθεί κατά της αιτούμενης πρόσληψης, επωνύμου πα­τέρα, ή μητέρας.

5) Η αιτιολογημένη απόφαση αποδοχής του αιτήματος πρόσληψης επωνύμου κοινοποιείται στις αρχές, που τηρούν δημοτολόγιο και μητρώο αρρένων για την προσθήκη σε αυτά των αναφερομένων στην εν λόγω απόφαση συμπληρωματικών στοιχείων, στην εισαγγελία, στο γραφείο ποινικού μητρώου του οικείου Πρωτοδικείου, καθώς και σε αυτόν, που με αίτησή του ζήτησε την προ­σθήκη των ανωτέρω στοιχείων.

6) Σε κάθε περίπτωση επιτρέπεται ενδικοφανής προσφυγή στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας και περαιτέρω αίτηση ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 34 του ν. 4674/2020, η διάταξη του άρθρου 1505 ΑΚ δεν εμποδίζει την μεταβολή του επωνύμου του τέκνου κατ’ εφαρμογή της διοικητικής διαδικασίας που προβλέπεται στο ν.δ. 2573/1953, εφ όσον συντρέχουν σοβαροί επιγενόμενοι λόγοι που δικαιολογούν την μεταβολή αυτή.

Β. Επομένως, εφαρμόζοντας την διαδικασία του ειδικού διοικητικού ν.δ. 2573/1953, και τις κατ εξουσιοδότηση Υπουργικές Αποφάσεις με αριθμό Φ. 91400/2961/2001 και Φ. 42301/12167/1995, οι οποίες εξακολουθούν να ισχύουν, σύμφωνα με  άρθρο 282 του ν. 3852/2010, ο δήμαρχος στον δήμο του οποίου είναι γραμμένο το παιδί, οφείλει σε κάθε περίπτωση να εκτιμά τους λόγους που επικαλείται ο αιτών την μεταβολή του επωνύμου του και να αποφαίνεται, εν όψει της σοβαρότητας των λόγων αυτών, εάν ενδείκνυται, ή όχι, να εγκριθεί η ζητούμενη μεταβολή, αιτιολογώντας ειδικά την απόφασή του.

Γ. Με βάση τις διατάξεις αυτές επιτρέπεται η μεταβολή του επωνύμου του τέκνου, με την αντικατάσταση του αρχικού επωνύμου με το επώνυμο του άλλου γονέα, ή με την προσθήκη του επωνύμου και του άλλου γονέα, κατόπιν αιτήσεως του ιδίου του τέκνου, ή, εάν είναι ανήλικο των γονέων του ως ασκούντων τη γονική μέριμνα και εκπροσωπούντων αυτό, εφ όσον συντρέχουν σοβαροί επιγενόμενοι λόγοι που δικαιολογούν την μεταβολή (ΣτΕ  530/2018, ΣτΕ 338/2021).

Δ. Σε απόρριψη του αιτήματος από τον Δήμαρχο επιτρέπεται ενδικοφανής προσφυγή στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας και περαιτέρω αίτηση ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Σύμφωνα με το άρθρο 28 του ν. 4674/2020, που αντικατέστησε το άρθρο 13 του ν. 344/1976

α) Σφάλματα, παρεισφρήσαντα σε ληξιαρχική πράξη, προφανώς εκ παραδρομής, μπορούν να διορθωθούν απ ευθείας από τον αρμόδιο ληξίαρχο (δεν απαιτείται άδεια Εισαγγελέα Πρωτοδικών, ή Ειρηνοδίκη) μετά από προηγούμενη από αυτόν έρευνα και εξακρίβωση των πραγματικών στοιχείων, κατόπιν αιτήσεως παντός έχοντος έννομο συμφέρον.

β) Σφάλματα, παρεισφρήσαντα σε ληξιαρχική πράξη, μη αφορώντα στον τόπο, ημέρα, μήνα, έτος και ώρα τέλεσής τους, εφ όσον δεν αποδίδονται σε δόλο των συμπραξάντων την πράξη, δύνανται να διορθωθούν μετά από άδεια του Εισαγγελέα Πρωτοδικών, ή, όπου δεν εδρεύει Εισαγγελέας του Ειρηνοδίκη, η οποία παρέχεται μετά από έρευνα και εξακρίβωση των πραγματικών στοιχείων, κατόπιν αίτησης παντός έχοντος έννομο συμφέρον.

γ) Σε κάθε άλλη περίπτωση για την διόρθωση ληξιαρχικής πράξης απαιτείται τελεσίδικη δικαστική απόφαση.

Σύμφωνα με το άρθρο 1388 ΑΚ, με το γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων. Στις κοινωνικές σχέσεις ο κάθε σύζυγος μπορεί, εφόσον σ' αυτό συμφωνεί και ο άλλος, να χρησιμοποιεί το επώνυμο του τελευταίου, ή να το προσθέτει στο δικό του. Με συμφωνία των συζύγων ο καθένας από αυτούς μπορεί να προσθέτει στο επώνυμό του το επώνυμο του άλλου.

Α. Ως έχει στο συγκεκριμένο άρθρο δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως, αν μπορεί να αλλάξει μετά τον γάμο ο/η σύζυγος το επώνυμό του και να προσλάβει αποκλειστικά το επώνυμο του συζύγου.

Β. Προκύπτει, όμως, έμμεσα ότι δύναται προς τούτο, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κεφάλαιο Γ΄ του άρθρου μόνου της Φ.42301/12167/28.6.1995 απόφασης του Υφυπουργού Εσωτερικών, εκδοθείσας κατά εξουσιοδότηση της παραγράφου 3 του άρθρου μόνου του ν.δ 2573/1953, σε συνδυασμό με την παράγραφο 6.26 και 6.27 του άρθρου 94 του ν.3852/2010, κατόπιν αίτησης στον αρμόδιο Δήμαρχο, του Δήμου στο Μητρώο Αρρένων, ή στο Δημοτολόγιο, που είναι εγγεγραμμένος, ο/η ενδιαφερόμενος  σύζυγος για την αλλαγή του επωνύμου του, στην οποία πρέπει να ορίζεται λεπτομερώς ο σκοπός για τον οποίο επιδιώκεται η μεταβολή, όπου κύριος λόγος της δικαιολόγησης της μεταβολής πρέπει να είναι ότι, το επώνυμό του είναι, α) κακόηχο β) προκαλεί την θυμηδία, ή την περιφρόνηση, γ) είναι δυσχερές στην προφορά, ή ξενικό, δ) είναι κακής φήμης, συνεπεία πράξεων άλλου προσώπου, ή ε) είναι αντίθετο προς τις αντιλήψεις της κοινωνίας περί ηθικής. Απλή επίκληση κοινωνικών, η επαγγελματικών, λόγων δεν αρκούν.

Γ. Σε απόρριψη του αιτήματος από τον Δήμαρχο επιτρέπεται ενδικοφανής προσφυγή στον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας και περαιτέρω αίτηση ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

1) Σύμφωνα με το άρθρο 1388 ΑΚ, με το γάμο δεν μεταβάλλεται το επώνυμο των συζύγων. Στις κοινωνικές σχέσεις ο κάθε σύζυγος μπορεί, εφόσον σ' αυτό συμφωνεί και ο άλλος, να χρησιμοποιεί το επώνυμο του τελευταίου, ή να το προσθέτει στο δικό του. Με συμφωνία των συζύγων ο καθένας από αυτούς μπορεί να προσθέτει στο επώνυμό του το επώνυμο του άλλου.

2) Η προσθήκη γίνεται με κοινή δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου και ισχύει μέχρι να ανακληθεί ενώπιον του ληξιάρχου με κοινή δήλωση των συζύγων, ή με μονομερή δήλωση οποιουδήποτε των συζύγων, η οποία κοινοποιείται στον άλλο σύζυγο.

3) Αν ο γάμος λυθεί με διαζύγιο, η δήλωση θεωρείται ότι ανακλήθηκε.

4) Αν ο γάμος λυθεί λόγω θανάτου, η προσθήκη εξακολουθεί να ισχύει, εκτός εάν ο επιζών σύζυγος συνάψει νέο γάμο, ή προβεί σε ανακλητική δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου. 

5) Τα ανωτέρω ισχύουν και στην περίπτωση γάμου με υπήκοο τρίτης χώρας, αν κατά το χρόνο τέλεσης του γάμου ήταν εφαρμοστέο το ελληνικό δίκαιο.

6) Δεν παρέχεται η ανωτέρω δυνατότητα στον υπήκοο τρίτης χώρας, αν κατά τον χρόνο τέλεσης του γάμου το επώνυμο των συζύγων ρυθμίστηκε από αλλοδαπό ουσιαστικό δίκαιο, δυνάμει του άρθρου 14 ΑΚ, που ορίζει ότι οι προσωπικές σχέσεις των συζύγων ρυθμίζονται κατά σειρά, από το δίκαιο της τελευταίας κατά την διάρκεια του γάμου κοινής ιθαγένειάς τους, εφόσον ο ένας την διατηρεί, από το δίκαιο της τελευταίας κατά την διάρκεια του γάμου κοινής συνήθους διαμονής τους από το δίκαιο με το οποίο οι σύζυγοι συνδέονται στενότερα.

Σύμφωνα με την  διάταξη του άρθρου 56 παρ. 1 του ν. 1329/1983, σε συνδυασμό με την διάταξη του άρθρου 15 του ιδίου νόμου, καταργήθηκε ο θεσμός της προίκας και οι προίκες, που συστήθηκαν κατά τις διατάξεις των άρθρων 1412 παρ. 2 και 1414 του τότε ισχύοντος ΑΚ και δόθηκαν στον άνδρα κατά κυριότητα και σώζονται στην περιουσία του, θεωρούνται αυτοδικαίως αποδοθείσες στη γυναίκα, η οποία αποκτά αυτοδικαίως το πλήρες δικαίωμα στα προικώα, της απόδοσης μη υποκειμένης σε καμία φορολογία, ή τέλος (ΑΠ 1753 / 2012).  

Σύμφωνα με το άρθρο 1813 ΑΚ « Ως κληρονόμοι εξ αδιαθέτου στην πρώτη τάξη καλούνται οι κατιόντες του κληρονομουμένου. Ο πλησιέστερος απ' αυτούς αποκλείει τον απώτερο της ίδιας ρίζας. Στη θέση κατιόντος που δεν ζει κατά την επαγωγή υπεισέρχονται οι κατιόντες που μέσω αυτού συνδέονται με συγγένεια με τον κληρονομούμενο (διαδοχή κατά ρίζες). Τα τέκνα κληρονομούν κατ' ισομοιρία». Σύμφωνα δε με το άρθρο 1825 ΑΚ «Οι κατιόντες και οι γονείς του κληρονομουμένου, καθώς και ο σύζυγος που επιζεί, οι οποίοι θα είχαν κληθεί ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, έχουν δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομία. Η νόμιμη μοίρα είναι το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας. Ο μεριδούχος κατά το ποσοστό αυτό μετέχει ως κληρονόμος».  

Α. Από τις διατάξεις αυτές σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 1827, 1829, 1830, 1871 και 1872 ΑΚ προκύπτει ότι η νόμιμη μοίρα αναγκαίου κληρονόμου, (δηλαδή κατιόντος, γονέα και συζύγου) του κληρονομουμένου, συνίσταται στο ήμισυ της εξ αδιαθέτου μερίδας του, κατά το ποσοστό που αυτός συντρέχει ως κληρονόμος, έχων εμπράγματο δικαίωμα επί της  κληρονομίας. Αν ο κληρονομούμενος, με διαθήκη,  προσέβαλε την νόμιμο μοίρα, η πράξη αυτή είναι άκυρος αφ' εαυτή κατά το μέρος που προσβάλλει το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας και δεν χρήζει προσβολής, ο δε  μεριδούχος προς προστασία του μετέρχεται, ως και κάθε άλλος κληρονόμος, την περί κλήρου αγωγή, στρεφομένη κατά των νεμομένων τα αντικείμενα της κληρονομίας και δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση τούτων κατά το ανήκον σε αυτόν ποσοστό.

Β. Από δε τον συνδυασμό και των διατάξεων των άρθρων , 1710, 1712, 1831 και 1832 ΑΚ καθώς και της 216 ΚΠολΔ συνάγεται ότι ο μεριδούχος, ενάγων τον συγκληρονόμο του, προς αναγνώριση του κληρονομικού δικαιώματος και την απόδοση του ανήκοντος σε αυτόν μέρους της κληρονομίας, οφείλει να ισχυρισθεί και να αποδείξει το θάνατο του κληρονομούμενου, το κληρονομικό δικαίωμα, ήτοι την συνδέουσα αυτόν μετά του κληρονομουμένου συγγενική σχέση, στην οποία στηρίζει την κλήση του στην κληρονομία ως μεριδούχου, τα περιουσιακά στοιχεία και την αποτίμηση τους σε χρήμα και δη το είδος, την έκταση του καθενός και την ιδιότητα τους ως κληρονομιαίων, την υπό του εναγομένου κατοχή και κατακράτηση αυτών ως κληρονόμου του διαθέτη και την κατά τους νόμιμους τύπους σύσταση διαθήκης, με την οποία προσβλήθηκε η νόμιμη μοίρα του.

Γ. Κατά το άρθρο 1832 παρ. 1 ΑΚ, η αξία της κληρονομίας, εφ όσον είναι αναγκαία, βρίσκεται «με εκτίμηση». Εξεύρεση της αξίας της κληρονομίας «με εκτίμηση» σημαίνει ότι, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας, ως αξία της κληρονομίας δεν νοείται η αγοραία αξία, αλλά η πραγματική αξία αυτής, η οποία εξευρίσκεται με εκτίμηση. Για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας λαμβάνεται ως βάση η κατάσταση και η αξία της κληρονομίας κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, δηλαδή όλα τα δεκτικά κληρονομικής διαδοχής περιουσιακά στοιχεία, που υπάρχουν κατά το χρόνο αυτόν στην κληρονομία, στα οποία προστίθενται και θεωρούνται ότι υπάρχουν στην κληρονομία με την αξία που έχουν κατά το χρόνο της παροχής, οτιδήποτε ο κληρονομούμενος παραχώρησε, όσο ζούσε, χωρίς αντάλλαγμα, σε μεριδούχο, είτε με δωρεά, είτε με άλλο τρόπο, και επίσης οποιαδήποτε δωρεά που ο κληρονομούμενος έκανε στα τελευταία δέκα χρόνια πριν από το θάνατό του, εκτός αν την επέβαλαν λόγοι ευπρέπειας ή ηθικό καθήκον. Μετά τον καθορισμό της αυξημένης (πλασματικής) αυτής κληρονομικής ομάδας θα εξευρεθεί, με βάση αυτή, η νόμιμη μοίρα του μεριδούχου.

Δ. Ειδικότερα, για τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας του μεριδούχου, α) εκτιμάται η αξία όλων των αντικειμένων της κληρονομίας κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου, β) αφαιρούνται από την αξία αυτή της πραγματικής ομάδας της κληρονομίας τα χρέη της και οι δαπάνες κηδείας του κληρονομουμένου και απογραφής της κληρονομιάς, γ) στο ποσό που απομένει μετά την αφαίρεση των παραπάνω χρεών, προστίθενται, με την αξία που είχαν κατά το χρόνο που πραγματοποιήθηκαν οι πιο πάνω παροχές του κληρονομουμένου προς τους μεριδούχους ή τρίτους, δ) με βάση την αυξημένη (πλασματική) κληρονομική ομάδα που προσδιορίστηκε κατά τον προαναφερόμενο τρόπο εξευρίσκεται η νόμιμη μοίρα του κατιόντος, ε) από το ποσό της νόμιμης μοίρας αφαιρείται η αξία των πραγμάτων, στα οποία τυχόν έχει εγκατασταθεί ο μεριδούχος, καθώς και η αξία της παροχής που τυχόν είχε λάβει και υπόκειται σε καταλογισμό και στ) σχηματίζεται ένα κλάσμα, με αριθμητή το ποσό της εξευρισκόμενης με τον πιο πάνω τρόπο νόμιμης μοίρας του κατιόντος και παρανομαστή την αξία εκείνων των στοιχείων της πραγματικής ομάδας της κληρονομίας από τα οποία, χωρίς αφαίρεση χρεών και δαπανών, θα λάβει ο ενάγων μεριδούχος το απαιτούμενο ποσοστό για τη συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας του, αλλά ύστερα από αφαίρεση της αξίας των κληρονομιαίων εκείνων στοιχείων, με τα οποία ο ενάγων και οι άλλοι μεριδούχοι συγκληρονόμοι του λαμβάνουν κληρονομικό μερίδιο που δεν υπερβαίνει την νόμιμη μοίρα τους. Το κλάσμα αυτό ή δεκαδικός αριθμός που προκύπτει από τη διαίρεση του αριθμητή με τον παρανομαστή, παριστά το ποσοστό που πρέπει να πάρει ο μεριδούχος, επιπλέον αυτών που τυχόν του έχουν καταλειφθεί, αυτούσιο σε κάθε αντικείμενο της πραγματικής ομάδας της κληρονομίας, για να λάβει έτσι την νόμιμη μοίρα του (ΑΠ 854/2007, ΑΠ 1176/2002, ΕφΑθ 4181/2008, ΑΠ 207/2008, ΑΠ 854/2007).

Ε. Στην περίπτωση που ουδέν καταλείπεται στον μεριδούχο, δεν γίνεται, εφ όσον δεν προβάλλονται χρέη και δαπάνες κηδείας και απογραφής της κληρονομίας, αποτίμησή της και ως εκ τούτου δεν έχουν θέση τα περί υπολογισμού της νόμιμης  μοίρας της, κατά τα άρθρα 1831, 1833 και 1834 ΑΚ, εξευρισκόμενης αυξημένης πλασματικής κληρονομικής ομάδας, γιατί στις περιπτώσεις αυτές ο μεριδούχος λαμβάνει ποσοστό εξ εκάστου υπαρκτού κληρονομιαίου στοιχείου.

1) Σύμφωνα με το άρθρο 1458 και 1464 ΑΚ, ως ισχύει, παρένθετη μητρότητα θεωρείται η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την ίδια, με σκοπό την μητρότητα, όπου μητέρα του τέκνου τεκμαίρεται ότι είναι η γυναίκα που έδωσε τα γονιμοποιημένα ωάριά της, κατόπιν δικαστικής άδειας.

2) Η δικαστική άδεια παρέχεται, πριν από την μεταφορά των γονιμοποιημένων ωαρίων στην παρένθετη μητέρα, ύστερα από αίτηση της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο, εφ όσον αποδεικνύεται ότι αυτή είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει και ότι η γυναίκα που προσφέρεται να κυοφορήσει είναι, εν όψει της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία. 

3) Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να προηγηθεί έγγραφη, χωρίς αντάλλαγμα, συμφωνία των προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο και της γυναίκας που θα κυοφορήσει, καθώς και του συζύγου της, αν αυτή είναι έγγαμη.

4) Δεν συνιστά αντάλλαγμα, α) η καταβολή των δαπανών που απαιτούνται για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία και β) κάθε θετική ζημία της κυοφόρου, εξ αιτίας αποχής από την εργασία της, καθώς και οι αμοιβές για εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας, με σκοπό την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία. Το ύψος των καλυπτόμενων δαπανών και αποζημιώσεων καθορίζεται με απόφαση της αρμόδιας Αρχής.

5) Σύμφωνα με το άρθρο 13 ν. 3305/2005, τόσο τα προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο, όσο και η γυναίκα που πρόκειται να κυοφορήσει, υποβάλλονται στις ιατρικές εξετάσεις και σε ενδελεχή ψυχολογική αξιολόγηση.

6) Σύμφωνα με το άρθρο 44 ν. 3996/2011, η τεκμαιρόμενη μητέρα έχει την ίδια προστασία μητρότητας με την κυοφόρο γυναίκα. 

7) Αρμόδιο δικαστήριο για την χορήγηση της άδειας είναι το  Μονομελές Πρωτοδικείο στην περιφέρεια του οποίου έχει την συνήθη διαμονή της η αιτούσα, ή εκείνη που θα κυοφορήσει το τέκνο, δικάζοντος κατά την ειδική διαδικασία των διαφορών από την οικογένεια.

8) Το τεκμήριο μητρότητας ανατρέπεται (ΑΚ 1464) με αγωγή προσβολής της μητρότητας που ασκείται μέσα σε προθεσμία (6) μηνών από τον τοκετό, είτε από την τεκμαιρόμενη μητέρα, είτε από την κυοφόρο γυναίκα, εφ όσον αποδειχθεί ότι το τέκνο κατάγεται βιολογικά από την τελευταία. Η προσβολή γίνεται από τη δικαιούμενη γυναίκα αυτοπροσώπως, ή από ειδικό πληρεξούσιό της, ή ύστερα από άδεια του δικαστηρίου από τον νόμιμο αντιπρόσωπό της. Με την αμετάκλητη δικαστική απόφαση που δέχεται την αγωγή το τέκνο έχει αναδρομικά από τη γέννησή του μητέρα την γυναίκα που το κυοφόρησε.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1520 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 13 του ν. 4800/2021, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για την διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών, ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων.

Κατά συνέπεια ο γονέας μετά του οποίου δεν διαμένει για οποιονδήποτε λόγο το ανήλικο τέκνο, (ή και οι απώτεροι ανιόντες του (παππούδες, γιαγιάδες)) διατηρούν το δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας με το ανήλικο, αποκλεισμός δε, ή περιορισμός, της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους.  

Α. Αστικές Κυρώσεις

1) Σύμφωνα με την διάταξη άρθρου 950 παρ. 2 ΚΠολΔ, αν παρεμποδίζεται το δικαίωμα της προσωπικής επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο, η απόφαση που ρυθμίζει την επικοινωνία μπορεί, με αίτημα του αιτούντος, να απειλήσει με χρηματική ποινή έως 100.000 ευρώ και προσωπική κράτηση έως ένα έτος εκείνον που εμποδίζει την επικοινωνία και εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 947. Σύμφωνα δε με το άρθρο 947 ΚΠολΔ, στο οποίο παραπέμπει το άρθρο 950 παρ. 2 ΚΠολΔ, αν η απειλή της χρηματικής ποινής και της προσωπικής κράτησης δεν περιέχεται στην απόφαση που ρυθμίζει το δικαίωμα επικοινωνίας απαγγέλλεται από το μονομελές πρωτοδικείο. Το δικαστήριο αυτό είναι αρμόδιο να βεβαιώσει την παράβαση και να καταδικάσει στη χρηματική ποινή και στην προσωπική κράτηση, δικάζοντας  σύμφωνα με τη διαδικασία των περιουσιακών διαφορών των άρθρων 614 επ. ΚΠολΔ.

2) Κατά συνέπεια, η δικαστική απόφαση, η οποία ρυθμίζει την επικοινωνία γονέα (απώτερου ανιόντα) και τέκνου, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 950 παρ. 2 ΚΠολΔ, έχει την δυνητική ευχέρεια, κατ εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 947 ΚΠολΔ, εφ όσον υποβληθεί σχετικό αίτημα, να απειλήσει κατά του άλλου γονέα για την περίπτωση που ήθελε παρεμποδίσει την επικοινωνία, ή παραβιάσει τους όρους που τέθηκαν, προσωπική κράτηση, ή χρηματική ποινή.

3) Για να εκτελεστεί, όμως, η απόφαση επιβολής προσωπικής κράτησης, ή χρηματικής ποινής, κατά του γονέα που παρεμποδίσει την επικοινωνία, απαιτείται σε δεύτερο στάδιο έκδοση νέας  δικαστικής απόφασης. Με την νέα αυτή απόφαση, που εκδίδεται κατά την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων των άρθρων 670 έως 676 ΚΠολΔ και μετά από προηγούμενη κοινοποίηση της πρώτης απόφασης με επιταγή προς εκτέλεση, γίνεται διάγνωση της παράβασης και καταδικάζεται ο παραβάτης καθ ου η εκτέλεση στην χρηματική ποινή και την προσωπική κράτηση, η οποία έχει καταπέσει.

4) Προϋπόθεση για την βεβαίωση της παράβασης στο δεύτερο στάδιο με την νέα απόφαση και στοιχείο του δικογράφου της αγωγής είναι η αναφορά ότι επιδόθηκε η πρώτη απόφαση, η οποία αποτελεί και τον εκτελεστό τίτλο για την παράλειψη, ή ανοχή, με επιταγή προς εκτέλεση. Θέμα παράβασης του διατακτικού της πρώτης απόφασης ανακύπτει μόνον αν δεν προηγήθηκε κανονική επίδοση της και συγκεκριμένα επίδοση αντιγράφου, από απόγραφο και επιταγής.

5) Η κατά τα ανωτέρω διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης αρχίζει με την επίδοση της επιταγής προς εκτέλεση της πρώτης απόφασης και περατώνεται, είτε με την συμμόρφωση του καθ ου η εκτέλεση, είτε με πλειστηριασμό, που ακολουθεί την καταδίκη με την δεύτερη απόφαση. Πρώτη μετά την επιταγή πράξη εκτέλεσης, από την οποία αφετηριάζεται η προθεσμία του άρθρου 934 παρ. 1 ΚΠολΔ θεωρείται η άσκηση της αγωγής περί καταδίκης στη χρηματική ποινή και την προσωπική κράτηση.

6) Η διάταξη του άρθρου 950 ΚΠολΔ δεν κάνει λόγο για τελεσίδικη απόφαση και, συνεπώς, είναι επιτρεπτή η κήρυξη της οριστικής απόφασης προσωρινώς εκτελεστής  κατά τους όρους των άρθρων 907 και 908 ΚΠολΔ. Όταν η εκτέλεση κατά το άρθρο 950 ΚΠολΔ διέρχεται το δεύτερο στάδιο αυτής, η προϋπόθεση της επίδοσης αντιγράφου από απόγραφο και επιταγής προς εκτέλεση για την βεβαίωση της παράβασης πληρούται, ακόμα και όταν επιδόθηκε μεν αντίγραφο από απόγραφο και επιταγή προς εκτέλεση, πλην όμως η χορήγηση του απογράφου ήταν παράνομη για το λόγο ότι η δικαστική απόφαση δεν ήταν εκτελεστή (γιατί δεν είχε καταστεί ακόμα τελεσίδικη και δεν είχε κηρυχθεί προσωρινά εκτελεστή) κατά το χρόνο χορήγησης του, εφ όσον δεν ασκήθηκε η ανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ κατά της παραπάνω πράξης της προδικασίας της αναγκαστικής εκτέλεσης.

Β. Ποινικές κυρώσεις

Πέραν των ανωτέρω κυρώσεων σε βάρος αυτού που παρεμποδίζει την επικοινωνία με το ανήλικο τέκνο, κυρώσεις σε βάρος του προβλέπονται και από το άρθρο  169Α ΠΚ, σύμφωνα με το οποίο, κατά αυτού που δεν συμμορφώνεται σε προσωρινή διαταγή, ή διάταξη δικαστικής, ή εισαγγελικής, απόφασης, σχετική με την επικοινωνία με το τέκνο, επιβάλλεται φυλάκιση έως τρία έτη, ή χρηματική ποινή.

Γ. Άλλες συνέπειες

1) Επειδή η αδικαιολόγητη παρεμπόδιση της επικοινωνίας συνιστά καταχρηστική άσκηση της γονικής μέριμνας, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να εκτιμηθεί και ως προσβολή της προσωπικότητας του παρεμποδιζόμενου γονέα, κατά την έννοια της διατάξεως του άρθρου 57 παρ. 1 ΑΚ, σύμφωνα με την οποία, όποιος προσβάλλεται παρανόμως στην προσωπικότητα του, έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Για να γεννηθεί, όμως, αξίωση προστασίας από προσβολή της προσωπικότητας θα πρέπει η προσβολή να είναι παράνομη, δηλαδή να αντίκειται σε διάταξη που απαγορεύει συγκεκριμένη πράξη με την οποία προσβάλλεται ορισμένη έκφανση αυτής, ανεξαρτήτως του δικαίου που βρίσκεται η απαγόρευση αυτή, χωρίς να απαιτείται και η ύπαρξη πταίσματος σ' αυτόν που προσβάλλει, αρκεί μόνον η αντικειμενική παρανομία (ΜονΠρΘεσ 8513/2018, ΠΠρΑθ 124/2021)

2) Στην περίπτωση αυτή μπορεί να αξιωθεί σε βάρος του παρεμποδίζοντος την επικοινωνία, α) αξίωση για άρση της προσβολής και παράλειψή της στο μέλλον, β)  αξίωση για αποζημίωση κατά τις διατάξεις των αδικοπραξιών, γ) αξίωση για ικανοποίηση ηθικής βλάβης.

Για την επιστροφή παιδιών νεότερων των 16 ετών, που μετακινήθηκαν, ή κατακρατήθηκαν, παράνομα, προς και από την Ελλάδα, εφαρμογή έχει η Διεθνής Σύμβαση για τα αστικά θέματα της διεθνούς απαγωγής παιδιού, που υπογράφηκε στη Χάγη την 25-10-1980 και έχει κυρωθεί με τον ν. 2102/ 1992, της σύμβασης κυρωθείσας από 92 κράτη συνολικά, μεταξύ των οποίων όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Έτσι, αν ο γονέας πήρε το παιδί, νεότερο των 16 ετών, μαζί του σε άλλη χώρα, ή το έφερε στην Ελλάδα, χωρίς την συγκατάθεση του άλλου γονέα, ακόμη κι αν έχει την πλήρη επιμέλεια του παιδιού, ή παραβιάζοντας δικαστική απόφαση, η πράξη αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως απαγωγή. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να κινηθεί δικαστική διαδικασία για την επιστροφή του παιδιού, μέσω των αρμοδίων αρχών, οι οποίες υποχρεούνται να βοηθήσουν τον άλλον γονέα να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες. Εάν η υπόθεση πληροί τις παρακάτω νομικές προϋποθέσεις, το δικαστήριο της χώρας, στην οποία μεταφέρθηκε το παιδί, θα αποφασίσει αν το παιδί πρέπει να επιστρέψει.

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της διεθνούς αυτής σύμβασης, οι δικαστικές (ή διοικητικές) αρχές των συμβαλλομένων κρατών οφείλουν να εφαρμόζουν τις διαδικασίες επείγοντος χαρακτήρα για την επιστροφή του παιδιού. Οι διαδικασίες αυτές κινούνται από την προβλεπόμενη από την σύμβαση κεντρική Αρχή η οποία, προκειμένου για την Ελλάδα, είναι το Υπουργείο Δικαιοσύνης, ενεργώντας με τα κατά τόπους αρμόδια γραφεία του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.

Β. Η σύμβαση, έχει ως σκοπό, όπως ρητά διαλαμβάνεται στο άρθρο 1 στοιχ. α' αυτής, να διασφαλίσει την άμεση επιστροφή των παιδιών που μετακινήθηκαν ή κατακρατήθηκαν παράνομα σε ένα από τα συμβαλλόμενα κράτη. Ως παράνομες, κατά το άρθρο 3 της σύμβασης αυτής, θεωρούνται η μετακίνηση, ή η παρακράτηση, παιδιού, ηλικίας μέχρι 16 ετών (άρθρα 4), εφ όσον, α) έγιναν κατά παραβίαση δικαιώματος επιμέλειας, το οποίο, κατά το άρθρο 5 στοιχ. α', περιλαμβάνει το δικαίωμα που αφορά στη μέριμνα για το πρόσωπο και ιδίως το δικαίωμα καθορισμού του τόπου διαμονής του και το οποίο είναι αναγνωρισμένο, είτε από το νόμο, είτε από δικαστική ή διοικητική απόφαση, στο φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή άλλη οργάνωση, είτε αποκλειστικά είτε από κοινού με άλλους, από το δίκαιο του Κράτους στο οποίο το παιδί είχε την συνήθη διαμονή του αμέσως πριν από τη μετακίνηση, ή την κατακράτησή του και β) το δικαίωμα αυτό ασκείται πραγματικά, αποκλειστικά ή από κοινού με άλλους, κατά το χρόνο της μετακίνησης, ή της κατακράτησης, ή θα είχε ασκηθεί κατ' αυτόν τον τρόπο εάν δεν είχαν επισυμβεί τα γεγονότα αυτά.

Γ. Κατά το άρθρο 12 παρ. 1 της συμβάσεως, εφ όσον το παιδί μετακινήθηκε ή παρακρατήθηκε παράνομα, κατά την έννοια του άρθρου 3 και από την μετακίνηση του, ή παρακράτηση του, μέχρι το χρόνο κατάθεσης της αίτησης ενώπιον της δικαστικής ή διοικητικής αρχής του συμβαλλόμενου κράτους που βρίσκεται το παιδί, διέρρευσε χρονικό διάστημα μικρότερο του ενός έτους, η επιβληθείσα αρχή διατάσσει την άμεση επιστροφή του, ενώ, κατά την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, η άμεση επιστροφή πρέπει να διατάσσεται και μετά την πάροδο ενός έτους, εκτός αν αποδειχθεί ότι το παιδί έχει ήδη προσαρμοσθεί στο νέο του περιβάλλον.

Δ. Σύμφωνα δε με το άρθρο 13 της σύμβασης, παρά τις διατάξεις του προηγούμενου άρθρου, η δικαστική, ή διοικητική, αρχή του Κράτους προς το οποίο απευθύνεται η αίτηση δεν δεσμεύεται να διατάξει την επιστροφή του παιδιού, εφ όσον το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ή η οργάνωση που αντιτίθεται στην επιστροφή του, αποδεικνύει, α) ότι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, ή η οργάνωση που είχε τη μέριμνα του προσώπου του παιδιού, δεν ασκούσε ουσιαστικώς το δικαίωμα επιμέλειας κατά το χρόνο της μετακίνησης ή κατακράτησης, ή είχε συναινέσει στη μετακίνηση ή κατακράτηση αυτή, ή την είχε εγκρίνει εκ των υστέρων, ή β) ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η επιστροφή του παιδιού να το εκθέσει σε φυσική ή ψυχική δοκιμασία, ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο να το περιαγάγει σε μία αφόρητη κατάσταση.

Ε. Η δικαστική ή διοικητική αρχή μπορεί επίσης να αρνηθεί να διατάξει την επιστροφή του παιδιού, εάν διαπιστώσει ότι το παιδί αντιτίθεται στη επιστροφή του και έχει ήδη την ηλικία και την ωριμότητα που υπαγορεύουν να ληφθεί υπόψη η γνώμη του.

ΣΤ. Οι διατάξεις αυτές, που επιτρέπουν την άρνηση της επιστροφής του παιδιού, εφαρμόζονται, είτε έχει παρέλθει έτος από την ημέρα της μετακίνησης, ή κατακράτησης, έως την υποβολή της σχετικής αιτήσεως, είτε δεν είχε συμπληρωθεί ακόμη έτος, μετά τη συμπλήρωση του οποίου, έως την υποβολή της αιτήσεως, αρκεί για να μη διαταχθεί η επιστροφή του παιδιού να αποδειχθεί ότι το παιδί έχει ήδη προσαρμοσθεί στο νέο του περιβάλλον (ΑΠ 63/2001, ΑΠ 916/2010, ΑΠ 1030/2017, ΑΠ  434/2020).

Ζ. Η σχετική αίτηση υποβάλλεται στο Μονομελές Πρωτοδικείο, είτε του τόπου όπου βρέθηκε το παιδί μετά την απαγωγή, είτε της κατοικίας ή διαμονής του απαγωγέα, και δικάζεται κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων των άρθρων 682 επ. ΚΠολΔ. Η αίτηση, για παιδί που έχει κατακρατηθεί παράνομα στην Ελλάδα από τον γονέα του, κατά παραβίαση δικαιώματος επιμέλειας του άλλου γονέα, υποβάλλεται για λογαριασμό του ενδιαφερομένου από το Ελληνικό Δημόσιο, που ενεργεί δια του αρμοδίου δικαστικού γραφείου του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, ως κεντρική αρχή. Η απόφαση που εκδίδεται επί της αιτήσεως τέμνει οριστικά τη διαφορά της παράνομης διεθνούς απαγωγής παιδιού, η οποία διαχωρίζεται και διακρίνεται για την αυτοτέλειά της από την αντίστοιχη διαφορά σε σχέση με την επιμέλεια του παιδιού (άρθρα 16 και 17 της διεθνούς αυτής σύμβασης), και δεν διατάσσει απλώς κάποιο ασφαλιστικό μέτρο, ή κάποιο μέτρο ρυθμιστικό της κατάστασης.

Η. Η απόφαση υπόκειται σε έφεση, κατά το γενικό κανόνα που καθιερώνουν οι διατάξεις του άρθρου 12 παρ. 1 και 511 ΚΠολΔ, χωρίς στην προκειμένη περίπτωση να έχει έδαφος εφαρμογής η διάταξη των άρθρων 669 ΚΠολΔ, η οποία απαγορεύει την άσκηση ένδικων μέσων μόνο κατά αποφάσεων που δέχονται ή απορρίπτουν αιτήσεις για την λήψη ασφαλιστικών μέτρων, ή αιτήσεις για ανάκληση ή μεταρρύθμιση τέτοιων μέτρων.

Ως αρπαγή ανηλίκου θεωρείται η απομάκρυνση του ανηλίκου από τον τόπο διαμονής του, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αυτός που ασκεί πραγματικά την επιμέλεια του ανηλίκου, να αποστερείται την δυνατότητα ανατροφής και επίβλεψής του.

Α. Το διάστημα της απομάκρυνσης δεν πρέπει να είναι εντελώς παροδικό, αλλά πρέπει να επηρεάζει την άσκηση της επιμέλειας, πράγμα που κρίνεται από τις ειδικές περιστάσεις, όπως ηλικία, υγεία του τέκνου κ.λ.π. Η βραχυχρόνια απομάκρυνση του ανηλίκου, χωρίς κίνδυνο της υγείας, ή της ηθικής του, μπορεί να θεωρηθεί απλή παρενόχληση / διατάραξη της επιμέλειας και όχι στέρησή της. Εν τούτοις, δεν αποκλείεται να συνιστά αρπαγή μια ολιγόωρη και κατά τούτο προσωρινή απομάκρυνση, εφ όσον συντρέχουν συγκεκριμένες περιστάσεις, που προσδίδουν βαρύτητα στην μικρής χρονικής διάρκειας αφαίρεση του ανηλίκου.
Β. Σύμφωνα με τον νόμο, άρθρο 324 παρ. 1, 2 ΠΚ, όποιος αφαιρεί ανήλικο από τους γονείς, τους επιτρόπους ή από οποιονδήποτε δικαιούται να μεριμνήσει για το πρόσωπό του ή όποιος υποστηρίζει την εκούσια διαφυγή του ανηλίκου από την εξουσία των παραπάνω προσώπων τιμωρείται με φυλάκιση. Αν ο ανήλικος από τη στέρηση της επιμέλειας διέτρεξε σοβαρό κίνδυνο ζωής ή βαριάς βλάβης της υγείας του, ο δράστης τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Αν ο ανήλικος δεν έχει συμπληρώσει τα δεκατέσσερα έτη, επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα έτη, εκτός εάν η πράξη τελέστηκε από ανιόντα, οπότε εφαρμόζεται η προηγούμενη παράγραφος.

Γ. Για την θεμελίωση του εγκλήματος αρκεί και ο ενδεχόμενος δόλος, δηλαδή, η γνώση της ανηλικότητας και ότι ο ανήλικος τελεί υπό γονική μέριμνα, επιμέλεια, ή σε τέτοια σχέση, που βάσει αυτής άλλο πρόσωπο δικαιούται να μεριμνήσει για το πρόσωπό του, καθώς και στη θέληση αφαίρεσης του ανηλίκου από την επιμέλεια του δικαιουμένου προσώπου.

Δ. Όταν δεν έχει εκδοθεί δικαστική απόφαση, που να αναθέτει την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου στον γονέα με τον οποίο διαμένει και από τον οποίο περιθάλπεται, η αφαίρεσή του από τον άλλο γονέα δεν πληροί τους όρους της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της αρπαγής ανηλίκου.

Ε. Είτε, κατόπιν σχετικής αγωγής, που εκδικάζεται κατά την ειδική διαδικασία των διαφορών από την οικογένεια του άρθρου 592 ΚΠολΔ, είτε κατόπιν αίτησης περί προσωρινής ρύθμισης κατάστασης του άρθρου 731 ΚΠολΔ προς ενέργεια, παράλειψη, ή ανοχή, ορισμένης πράξης, που εκδικάζεται κατά την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, καταδικάζεται ο γονέας, (ή ο τρίτος) που παράνομα κατακρατεί το τέκνο, να το αποδώσει, ή το παραδώσει και σε περίπτωση που δεν συμμορφωθεί του απαγγέλλεται χρηματική ποινή έως 100.000 ευρώ και προσωπική κράτηση έως ένα έτος.

Μετά την λύση του γάμου, ή της συμβίωσης, οι γονείς οφείλουν να  καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων, αναφορικά με την κατανομή της γονικής μέριμνας του τέκνου, της επιμέλειας του προσώπου του τέκνου, τον τόπο κατοικίας/διαμονής του, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένει και την επικοινωνία του με τον άλλο γονέα.

Α. Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου»

α) την κατανομή της γονικής μέριμνας   

β) την επιμέλεια του προσώπου του

γ) τον τόπο κατοικίας/διαμονής του

δ) τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένει και

ε) την επικοινωνία του με τον άλλο γονέα.

Η συμφωνία έχει ισχύ για τουλά­χιστον (2) έτη, με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση.

Β. Περαιτέρω, κατά την διάταξη του άρθρου 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, δόθηκε η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, όλα τα παραπάνω, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών, με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση.

Γ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

1) Κατανομή της γονικής μέριμνας  

Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1513 ΑΚ με το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα του ανηλίκου.

Η γονική μέριμνα, σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ, περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου, β) την διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπό του, ή την περιουσία του. Μπορούν, όμως, να αποφασίσουν διαφορετικά

Σε περίπτωση κακής άσκησης, το δικαστήριο δύναται, να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, ή/και να διατάξει κάθε πρόσφορο μέ­τρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου. Αν συντρέχει στο πρόσωπο και των δύο γονέων κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου, ή ακόμα και την επιμέλειά του, ολικά ή μερικά, σε τρίτο, ή και να διορίσει επίτροπο.

2) Επιμέλεια του τέκνου

Σύμφωνα με το άρθρο  1518 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 11 του ν. 4800/2021, η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου περιλαμβάνει, α) την ανατροφή, β) την επίβλεψη, γ) την μόρφωση και την εκπαίδευσή του και δ) τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.

Αν δεν υπάρχει ισχύουσα συμφωνία, η επικοινωνία ρυθμίζεται από το Δικαστήριο. Δεν προηγείται διαμεσολάβηση.

α) Ενημέρωση άλλου γονέα – Δικαίωμα πληροφόρησης

Από τις διατάξεις του ν. 4800/2021 (άρθρο 1519 ΑΚ) προκύπτει ότι, ο γονέας, που ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου και ανεξάρτητα του πως έχει κατανεμηθεί αυτή, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, οφείλει, πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση, να ενημερώνει προηγούμενα τον άλλο γονέα, ώστε η απόφαση να ληφθεί από κοινού.  

Παράλληλα ο γονέας, ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου έχει πάντα το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληρο­φορίες για το πρόσωπο του τέκνου και την περιουσία του.

β) Λήψη απόφασης σε σημαντικά ζητήματα

Σε σημαντικά  ζητήματα, που αφορούν το τέκνο, είναι υποχρεωτική η από κοινού λήψη απόφασης (άρθρο 1519 ΑΚ). Ως σημαντικά ζητήματα θεωρούνται, α) η ονοματοδοσία του τέκνου, β) το θρήσκευμα του τέκνου, γ) τα ζη­τήματα της υγείας του, που δεν είναι επείγοντα και εντε­λώς τρέχοντα, δ) τα ζητήματα εκπαίδευσης, που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του.

γ) Λήψη απόφασης σε μη σημαντικά ζητήματα  

Σε κάθε άλλη περίπτωση ο έχων την επιμέλεια του τέκνου, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, μπορεί να επιχειρεί και μόνος του πράξεις που δεν αφορούν τα παραπάνω «σημαντικά ζητήματα, με προηγούμενη, όμως, ενημέρωση του άλλου γονέα», όπως, α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας, β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου, γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, δ) πράξεις επί της υγείας του τέκνου που είναι επείγουσες και τα εντελώς τρέχουσες, ε) πρόκειται για την λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

Δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του γονέα να μην ενημερώνει προηγούμενα τον άλλον γονέα, αντιμετωπίζεται µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλειας.

3) Επικοινωνία με τον άλλο γονέα

Σύμφωνα με το άρθρο 1520 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 13 του ν. 4800/2021, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλο γονέα σε τακτή χρονική βάση.

α) Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμέ­νει, τεκμαίρεται (μαχητά) στο 1/3 του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοι­νωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγα­λύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης, ή στο συμφέρον του τέκνου, εφ όσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθη­μερινότητα του τέκνου.

β) Επειδή το τεκμήριο του 1/3 είναι μαχητό, σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, που καθιερώνει την άσκηση της γονικής μέριμνας «από κοινού και εξίσου» και εισάγει την υποχρεωτική ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου, ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με τον άλλο γονέα μπορεί να φθάσει στο 1/2 του χρόνου σε ετήσια, μηνιαία, ή και  24ωρη επικοινωνία.

γ) Εφ όσον οι γονείς διαφωνούν, η επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, ρυθμίζεται από το δικαστήριο, το οποίο, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου, ζητά και συνεκτιμά την γνώμη του τέκνου.

δ) Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για την διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών, ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων. Θεωρείται αυτονόητο ότι, ο αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας προϋποθέτει την εξάντληση κάθε προσπάθειας υποβολής του δικαιώματος σε συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους, ενώ ο διαρκής αποκλεισμός δύναται να επιβληθεί, µόνο όταν άλλα, χρονικώς περιορισμένα μέτρα, δεν επαρκούν.

ε) Πλήρης αποκλεισμός της επικοινωνίας του τέκνου µε τον γονέα του επιβάλλεται στην περίπτωση της διάταξης του άρθρου 4 του ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, σε συνδυασμό με την διάταξη του αντικαστασταθέντος  με τον ν 4800/2021 άρθρου 1532 ΑΚ, όταν ο γονέας καταδικασθεί με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. Δεν απαγορεύεται προσωρινά (με ασφαλιστικά μέτρα) να διαταχθεί η απαγόρευση επικοινωνίας μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης.

στ) Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους ανώτερους ανιόντες και τους αδελφούς του, εκτός αν συντρέχει σπουδαίος λό­γος. Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τρίτους που έχουν αναπτύξει μαζί του κοινωνικοσυναισθηματική σχέση οικογενεια­κής φύσης, εφόσον με την επικοινωνία εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου.

4) Μεταβολή τόπου διαμονής τέκνου

Η μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαγορεύεται, χωρίς προηγού­μενη έγγραφη συμφωνία των γονέων. Σε διαφωνία των γονέων αποφασίζει το δικαστήριο, το οποίο είναι ελεύθερο να αποφασίσει κάθε πρόσφορο μέτρο. 

Με τον νόμο 4800/2021 επήλθαν σημαντικές αλλαγές στην επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου.

Η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου δεν πρέπει να συγχέεται με την γονική μέριμνα του ανηλίκου. Σύμφωνα με το άρθρο  1518 ΑΚ, η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου περιλαμβάνει α) την ανατροφή, β) την επίβλεψη, γ) την μόρφωση και την εκπαίδευσή του και δ) τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ η γονική μέριμνα περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου, β) την διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπό του, ή την περιουσία του.

Α. Συναινετική ρύθμιση της επιμέλειας

α) Από την διάταξη του άρθρου  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, σε συνδυασμό με την διάταξη του άρθρου 1519 ΑΚ, το οποίο παραπέμπει στο άρθρο 1512 ΑΚ, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα. Κατά την άσκηση της επιμέλειας οφείλουν να  καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων.

β) Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», πέραν της κατανομής της γονικής μέριμνας των τέκνων, τα της επιμέλειας του προσώπου των,  τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

γ)  Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, έχει δοθεί η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, τα της επιμέλειας των προσώπου των, τον τόπο κατοικίας των, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένουν, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας των με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Β. Δικαστική ρύθμιση της επιμέλειας

Αν δεν υπάρχει ισχύουσα συμφωνία, η επικοινωνία ρυθμίζεται από το Δικαστήριο. Δεν προηγείται διαμεσολάβηση.

Γ. Ενημέρωση άλλου γονέα – Δικαίωμα πληροφόρησης

α) Από τις διατάξεις του ν. 4800/2021 (άρθρο 1519 ΑΚ) προκύπτει ότι, ο γονέας, που ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου και ανεξάρτητα του πως έχει κατανεμηθεί αυτή, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, οφείλει, πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση, να ενημερώνει προηγούμενα τον άλλο γονέα, ώστε η απόφαση να ληφθεί από κοινού.  

β) Παράλληλα ο γονέας, ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου έχει πάντα το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληρο­φορίες για το πρόσωπο του τέκνου και την περιουσία του.

Δ. Λήψη απόφασης σε σημαντικά ζητήματα, από κοινού

Η λήψη από κοινού απόφασης είναι υποχρεωτική για λήψη αποφάσεων σε σημαντικά  ζητήματα, που αφορούν το τέκνο (άρθρο 1519 ΑΚ).

Ως σημαντικά ζητήματα θεωρούνται  

α) η ονοματοδοσία του τέκνου,

β) το θρήσκευμα του τέκνου,

γ) τα ζη­τήματα της υγείας του, που δεν είναι επείγοντα και εντε­λώς τρέχοντα, 

δ) τα ζητήματα εκπαίδευσης, που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του.

Ε. Λήψη απόφασης σε μη σημαντικά ζητήματα  

Σε κάθε άλλη περίπτωση ο έχων την επιμέλεια του τέκνου, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, μπορεί να επιχειρεί και μόνος του πράξεις που δεν αφορούν τα παραπάνω «σημαντικά ζητήματα, με προηγούμενη, όμως, ενημέρωση του άλλου γονέα», όπως

α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας 

β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου,

γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα,

δ) πράξεις επί της υγείας του τέκνου που είναι επείγουσες και τα εντελώς τρέχουσες.

ε) πρόκειται για την λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

ΣΤ. Σημειώνεται ότι επειδή η υποχρέωση προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε το άρθρο 4 του Συντάγματος και με το, από τα άρθρα 57 ΑΚ και 5 παρ. 2 Συντάγματος, δικαίωμα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαμένει το τέκνο, δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο.

Ζ. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του γονέα να μην ενημερώνει προηγούμενα τον άλλον γονέα, μπορεί να αντιμετωπισθεί µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλειας.

Οι παραπάνω ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1520 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 13 του ν. 4800/2021, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του.

Α. Συναινετική ρύθμιση επικοινωνίας

Οι γονείς, με έγγραφη συμφωνία, μπορούν να ρυθμίσουν συναινετικά τα σχετικά με την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, λαμβάνοντας υπ όψιν το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου».

α) Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», πέραν της κατανομής της γονικής μέριμνας των τέκνων, τα της επιμέλειας του προσώπου των,  τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

β). Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, έχει δοθεί η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, τα της επιμέλειας των προσώπου των, τον τόπο κατοικίας των, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένουν, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας των με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Β. Προσφυγή στο δικαστήριο

Εφ όσον οι γονείς διαφωνούν, η επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Ο δικαστής προκειμένου να ρυθμίσει το θέμα υποχρεώνεται από τον νόμο να κινηθεί στα παρακάτω νομικά πλαίσια.

Γ. Χρόνος επικοινωνίας με το τέκνο

Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμέ­νει, τεκμαίρεται (μαχητά) στο 1/3 του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοι­νωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγα­λύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης, ή στο συμφέρον του τέκνου, εφ όσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθη­μερινότητα του τέκνου.

α) Η ρύθμιση δεν αποσαφηνίζει την βάση υπολογισμού του 1/3, αν δηλαδή αναφέρεται σε έτος, μήνα, ή 24ωρο. Δεν αποσαφηνίζει πώς θα προσδιορισθεί ο συνολικός ετήσιος, μηνιαίος, ή 24ωρος χρόνος επικοινωνίας, δεδομένου ότι στο δικαίωμα επικοινωνίας «περιλαμβάνεται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του γονέα µε το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του».

β) Η ρύθμιση δεν αποσαφηνίζει, αν το τεκμήριο του 1/3 θα εφαρμόζεται και επί του χρόνου των υποχρεωτικών δραστηριοτήτων του τέκνου, όσον αφορά την σχολική του εκπαίδευση, ή επί του χρόνου ανάπαυσής του, και θα καταλαμβάνει και αυτές, γεγονός που θα μεταβάλλει ουσιωδώς το αποτέλεσμα του υπολογισμού του χρόνου ο οποίος αντιστοιχεί στο δικαίωμα επικοινωνίας.

γ) Επειδή το τεκμήριο του 1/3 είναι μαχητό, σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, που καθιερώνει την άσκηση της γονικής μέριμνας «από κοινού και εξίσου» και εισάγει την υποχρεωτική ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου, ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με τον άλλο γονέα μπορεί να φθάσει στο 1/2 του χρόνου σε ετήσια, μηνιαία, ή και  24ωρη επικοινωνία.

Δ. Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας

Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για την διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών, ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων.

α) Με την ρύθμιση, το δικαίωμα επικοινωνίας υπόκειται σε περιορισμούς, εφ όσον αυτοί είναι αναγκαίοι για την προστασία του συμφέροντος του τέκνου. Οι περιορισμοί μπορεί να αναφέρονται στον τόπο, ή τον χρόνο της επικοινωνίας, την παρουσία τρίτων προσώπων κατά την διάρκειά της, ή ακόμη να συνίστανται στη λήψη μέτρων που διαμορφώνουν την επικοινωνία µε ιδιαίτερο τρόπο λόγω ειδικών περιστάσεων. 

β) Η δυνατότητα προσωπικής επικοινωνίας δεν μπορεί να αφαιρεθεί από το γονέα που δεν έχει μαζί του το τέκνο, ούτε και να περιορισθεί, παρά µόνο στο μέτρο, που σε εξαιρετικές περιπτώσεις, τούτο επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο και ιδίως όταν υφίστανται εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις, ή η άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας γίνεται µε τρόπο καταχρηστικό.

γ) Θεωρείται αυτονόητο ότι, ο αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας προϋποθέτει την εξάντληση κάθε προσπάθειας υποβολής του δικαιώματος σε συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους, ενώ ο διαρκής αποκλεισμός δύναται να επιβληθεί, µόνο όταν άλλα, χρονικώς περιορισμένα μέτρα, δεν επαρκούν.

δ) Τόσο για τον πλήρη αποκλεισμό, όσο και για τον περιορισμό της επικοινωνίας του τέκνου µε τον γονέα, ή τους απώτερους ανιόντες του, το Δικαστήριο θα εξετάσει εάν αυτό είναι αναγκαίο για το συμφέρον του τέκνου και όχι για το συμφέρον του γονέα, ή τρίτου, που έχει την επιμέλειά του και μόνο σε εξαιρετικά οριακές περιπτώσεις, όταν η ίδια η επικοινωνία είναι τραυματική για το παιδί.

Ε. Περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας

Στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήματα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ως και για τα εγκλήματα των άρθρων 312 ΠΚ (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο), 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) και 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης), σύμφωνα με το άρθρο 4 του ν. 3500/2006, σε συνδυασμό με την διάταξη του (νέου) άρθρου 1532 ΑΚ (άρθρο 14 ν. 4800/2021), ο δικαστής δύναται να αφαιρέσει από τον υπαίτιο ενδοοικογενειακής βίας γονέα το δικαίωμα επικοινωνίας του με το τέκνο (ολικά ή μερικά) καθώς επίσης να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

Επειδή η ρύθμιση προβλέπει έκδοση οριστι­κής δικαστικής απόφασης, δεν απαγορεύεται προσωρινά (με ασφαλιστικά μέτρα) να διαταχθεί η απαγόρευση επικοινωνίας, ή οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης.

ΣΤ. Μεταρρύθμιση της επι­κοινωνίας

Όταν συντρέχει περίπτω­ση κακής, ή καταχρηστικής, άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας, ο άλλος γονέας, ή κάθε ένας από τους γονείς, αν πρόκειται για επικοινωνία με τρίτο, μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο την μεταρρύθμιση της επι­κοινωνίας.

Ζ. Τελική διάταξη  

Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021

Σύμφωνα με το άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων, ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα.

Α. Λόγοι αφαίρεσης της γονικής μέριμνας

Από τον συνδυασμό των (νέων) άρθρων 1514 και 1532 ΑΚ, όπως αντικαταστάθηκαν από τον ν. 4800/2021, προκύπτει ότι παρέχεται στο δικαστήριο η δυνατότητα να αφαιρέσει την γονική μέριμνα από τον ένα γονέα και να την αναθέσει στον άλλο.

1. Όταν ο γονέας αυτός(άρθρο 1514 παρ. 2 και 3 ΑΚ).   

α) Αδιαφορεί στην άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) Δεν συμπράττει με τον άλλο γονέα στην άσκησή της,

γ) Δεν τηρεί τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση, ή τον τρόπο άσκησης, της γονικής μέ­ριμνας, 

δ) Όταν η συμφωνία για την άσκηση της γονικής μέ­ριμνας είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου

ε) Όταν η γονική μέριμνα να ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου.

2. Όταν υφίσταται κακή άσκηση της γονικής μέριμνας (άρθρο 1532 εδ. 2 και 3 ΑΚ), δηλαδή.

α) Υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και δια­τάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο, ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) Διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ) Υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων, ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,

δ) Κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε) Αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει την διατροφή που επιδι­κάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο, ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ) Καταδίκη του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήµατα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 και στα άρθρα 312, 330 και 333 ΠΚ.

Β. Υπαγωγή της υπόθεσης σε «διαμεσολάβηση»

Βασική προϋπόθεση, πριν την προσφυγή στο δικαστήριο για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας, είναι η υπαγωγή της υπόθεσης σε «διαμεσολάβηση» (άρθρο 1514 παρ. 2 ΑΚ).

Γ. Προσφυγή στο δικαστήριο, αν αποτύχει η διαμεσολάβηση

Αν δεν επιτευχθεί «διαμεσολαβητική συμφωνία» ο ενδιαφερόμενος γονέας οφείλει να προσφύγει στο δικαστήριο.

Δ. Περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας

Σύμφωνα με το άρθρο 1514 παρ. 2 ΑΚ (άρθρο 8 ν. 4800/2021), στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήματα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ως και για τα εγκλήματα των άρθρων 312 ΠΚ (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο), 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) και 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης), δεν απαιτείται προηγούμενη προσφυγή σε διαμεσολάβηση.

Ε. Τελικές διατάξεις

α) Οι ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

β) Οι νέες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί μέχρι την 16/9/2021 αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

γ) Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, (ή την επικοινωνία με το τέκνο) που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία πρέπει να υποβληθεί εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Με τον νόμο 4800/2021 επήλθαν σημαντικές αλλαγές στην άσκηση της γονικής μέριμνας του ανηλίκου τέκνου, ως και της επιμέλειας του προσώπου του.

Η γονική μέριμνα δεν πρέπει να συγχέεται με την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου. Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ η γονική μέριμνα περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου, β) την διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπό του, ή την περιουσία του. Ενώ η επιμέλεια του προσώπου του περιλαμβάνει σύμφωνα με το άρθρο  1518 ΑΚ α) την ανατροφή, β) την επίβλεψη, γ) την μόρφωση και την εκπαίδευσή του και δ) τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του (ΑΠ 317/2015).

1. Άσκηση γονικής μέριμνας «από κοινού και εξίσου»

α) Σύμφωνα με το νέο άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι δύο γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα.

β) Προβληματισμό προκαλεί η φράση «εξίσου» στην άσκηση της γονικής μέριμνας,  που είναι άγνωστη νομική έννοια στο οικογενειακό δίκαιο, σε σχέση με την φράση «από κοινού» που σημαίνει «και  από τους δύο γονείς». Σύμφωνα με την επιστημονική έκθεση της Βουλής το «εξίσου» σημαίνει «ισόχρονη» άσκηση της γονικής μέριμνας. Αυτό σημαίνει, σε συνδυασμό και με τις νέες ρυθμίσεις περί της κατοικίας/διαμονής του ανηλίκου και της επικοινωνίας με αυτό, ότι ο νομοθέτης θέλησε (παρά τις πολλές αντιδράσεις κατά την ψήφιση του νόμου) την εισαγωγή της υποχρεωτικής ίσης χρονικής κατανομής της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου.

γ) Επομένως μετά την διάσπαση της συμβίωσης των γονέων,  η γονική μέριμνα, εκ του νόμου, κατανέμεται ισόχρονα και στους δύο γονείς, με δικαίωμα ισόχρονης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου.

2. Συναινετική ρύθμιση της γονικής μέριμνας

α) Στην περίπτωση που οι γονείς συμφωνούν να κατανείμουν διαφορετικά την άσκηση της γονικής μέριμνας, μπορούν, αφού λάβουν υπ όψιν «το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου» να την ρυθμίσουν διαφορετικά, ιδίως να αναθέσουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, να καθορίσουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

β) Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου», την κατανομή της γονικής μέριμνας των τέκνων, ως και την επιμέλεια αυτών, τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

γ) Με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, δίνεται η δυνατότητα στους γονείς μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίζουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέσουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, να καθορίσουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

3. Ρύθμιση της γονικής μέριμνας με προσφυγή σε διαμεσολάβηση

Στην περίπτωση που οι γονείς δεν συμφωνούν στην άσκηση της γονικής μέριμνας, έχουν το δικαίωμα, να προσφύγουν πρώτα, υποχρεωτικά, σε διαμεσολάβηση.

α) Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1514 παρ. 2 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, σε συνδυασμό και με το (νέο) άρθρο 1512 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 6 του ν. 4800/2021, αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων, κατά παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, για να αναλάβει αυτός αποκλειστικά την γονική μέριμνα.

β) Η διαφωνία των γονέων πρέπει να εστιάζεται στο γεγονός που ο ένας γονέας, α) αδιαφορεί, ή β) δεν συμπράττει σε αυτήν, ή γ) δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέ­ριμνας, ή δ) αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου, ή ε) αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου.

γ) Σε προσφυγή σε διαμεσολάβηση, εξαιρείται η περίπτωση της ενδοοικογενειακής βίας.

4. Προσφυγή στο δικαστήριο, αν αποτύχει η διαμεσολάβηση

Αν δεν επιτευχθεί «διαμεσολαβητική συμφωνία», ο ενδιαφερόμενος γονέας προσφεύγει στο δικαστήριο.

Το δικαστήριο, αφού λάβει υπ όψιν τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου για την άσκηση της γο­νικής μέριμνας, μπορεί ανάλογα με την περίπτωση,

α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας με­ταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ' ιδίαν θέματα, ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτο,

β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη, ή τη λήψη οποιου­δήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου,

γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή από το ειδικό μητρώο οικογενειακών διαμεσολαβητών  (παρ. 3 άρθρου 1514 ΑΚ).

5. Ειδικές διατάξεις

α) Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

β) Οι νέες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί μέχρι την 16/9/2021 αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

γ) Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, (ή την επικοινωνία με το τέκνο) που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία πρέπει να υποβληθεί εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Ειδικές διατάξεις προβλέπουν την αφαίρεση της γονικής μέριμνας από τον ένα γονέα (βλ. σχετική ανάρτηση).

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1519 ΑΚ, το οποίο παραπέμπει στο άρθρο 1512 ΑΚ, ως ισχύουν με την αντικατάστασή των από τον ν. 4800/2021, κατά την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου των τέκνων οι γονείς καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο.

Δεν προηγείται διαμεσολάβηση.

Α. Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», πέραν της κατανομής της γονικής μέριμνας των τέκνων, τα της επιμέλειας του προσώπου των,  τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Β. Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, έχει δοθεί η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, τα της επιμέλειας των προσώπου των, τον τόπο κατοικίας των, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένουν, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας των με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Σύμφωνα με το άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων, ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα. Από τον συνδυασμό των (νέων) άρθρων 1514 και 1532 ΑΚ, όπως αντικαταστάθηκαν από τον ν. 4800/2021, προκύπτει ότι παρέχεται στο δικαστήριο η δυνατότητα να αφαιρέσει την γονική μέριμνα από τον ένα γονέα και να την αναθέσει στον άλλο.

Α. Όταν ο γονέας αυτός (άρθρο 1514 παρ. 2 και 3).   

α) Αδιαφορεί στην άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) Δεν συμπράττει με τον άλλο γονέα στην άσκησή της,

γ) Δεν τηρεί τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση, ή τον τρόπο άσκησης, της γονικής μέ­ριμνας, 

δ) Όταν η συμφωνία για την άσκηση της γονικής μέ­ριμνας είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου

ε) Όταν η γονική μέριμνα να ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου.

Β. Όταν υφίσταται κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, δηλαδή, (Άρθρο 1532 εδ. 2 κα 3).  

α) Υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και δια­τάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο, ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) Διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ) Υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων, ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,

δ) Κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε) Αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει την διατροφή που επιδι­κάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο, ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ) Καταδίκη του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήµατα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 και στα άρθρα 312, 330 και 333 ΠΚ.

Γ. Υπαγωγή της υπόθεσης σε «διαμεσολάβηση»

Βασική προϋπόθεση, πριν την προσφυγή στο δικαστήριο για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας, είναι η υπαγωγή της υπόθεσης σε «διαμεσολάβηση» (άρθρο 1514 παρ. 2). Αν δεν επιτευχθεί «διαμεσολαβητική συμφωνία» ο ενδιαφερόμενος γονέας οφείλει να προσφύγει στο δικαστήριο.

Δ. Περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας

Σύμφωνα με το άρθρο 1514 παρ. 2, στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δεν απαιτείται προηγούμενη προσφυγή σε διαμεσολάβηση.

Ε. Τελικές διατάξεις

α) Οι ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

β) Οι νέες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί μέχρι την 16/9/2021 αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

γ) Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, (ή την επικοινωνία με το τέκνο) που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία πρέπει να υποβληθεί εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Α. Στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήματα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ως και για τα εγκλήματα των άρθρων 312 ΠΚ (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο), 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) και 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης), σύμφωνα με το άρθρο 4 του ν. 3500/2006, σε συνδυασμό με την διάταξη του (νέου) άρθρου 1532 ΑΚ, ο δικαστής δύναται να αφαιρέσει από τον υπαίτιο ενδοοικογενειακής βίας γονέα το δικαίωμα επικοινωνίας του με το τέκνο ( ολικά ή μερικά) καθώς επίσης να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

Β. Επειδή η ρύθμιση προβλέπει έκδοση οριστι­κής δικαστικής απόφασης, δεν απαγορεύεται προσωρινά (με ασφαλιστικά μέτρα) να διαταχθεί η απαγόρευση επικοινωνίας, ή οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης.

Γ. Η ρύθμιση θα εφαρμοστεί από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1532 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 του ν. 4800/2021, αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέ­λεια του προσώπου του τέκνου, ή την διοίκηση της περι­ουσίας του, ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρη­στικά, ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί, εφ όσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας, ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου, ή ο εισαγγελέας, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.

Α. Κακή άσκηση γονικής μέριμνας

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν 

α) η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και δια­τάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο, ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ) η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων, ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,

δ) η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε) η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει την διατροφή που επιδι­κάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο, ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ) η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

Η ρύθμιση περιλαμβάνει τα αδικήματα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ως και για τα εγκλήματα των άρθρων 312 ΠΚ (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο), 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) και 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης).

Β. Συνέπειες κακής άσκησης 

Το δικαστήριο δύναται

α) να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, 

β) να διατάξει κάθε πρόσφορο μέ­τρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

γ) αν συντρέχει στο πρόσωπο και των δύο γονέων κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου, ή ακόμα και την επιμέλειά του, ολικά ή μερικά, σε τρίτο, ή και να διορίσει επίτροπο.

Γ. α) Βασική προϋπόθεση, πριν την προσφυγή στο δικαστήριο για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας, είναι η υπαγωγή της υπόθεσης σε «διαμεσολάβηση». Αν δεν επιτευχθεί «διαμεσολαβητική συμφωνία» ο ενδιαφερόμενος γονέας οφείλει να προσφύγει στο δικαστήριο.

β) Στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 1514 ΑΚ, δεν απαιτείται προηγούμενη προσφυγή σε διαμεσολάβηση.

Δ. Ρύθμιση επειγουσών περιπτώσεων

Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, εφ όσον επίκειται άμεσος κίνδυνος για την σωματική, ή την ψυχική, υγεία του τέκνου, ο εισαγγελέας δύναται να διατάξει κάθε πρό­σφορο μέτρο για την προστασία του τέκνου, μέχρι την έκδοση της απόφασης του επιληφθέντος δικαστηρίου, στο οποίο πρέπει να απευθυνθεί ο αιτών εντός (90) ημερών, με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης της προθεσμίας αυτής κατά (90) επιπλέον ημέρες.

Ε. Τελική διάταξη  

Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1520 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 13 του ν. 4800/2021, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Εφ όσον οι γονείς διαφωνούν, η επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Ο δικαστής προκειμένου να ρυθμίσει το θέμα υποχρεώνεται από τον νόμο να κινηθεί στα παρακάτω νομικά πλαίσια.

Α. Χρόνος επικοινωνίας με το τέκνο

Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμέ­νει, τεκμαίρεται (μαχητά) στο 1/3 του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοι­νωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγα­λύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης, ή στο συμφέρον του τέκνου, εφ όσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθη­μερινότητα του τέκνου.

α) Η ρύθμιση δεν αποσαφηνίζει την βάση υπολογισμού του 1/3, αν δηλαδή αναφέρεται σε έτος, μήνα, ή 24ωρο. Δεν αποσαφηνίζει πώς θα προσδιορισθεί ο συνολικός ετήσιος, μηνιαίος, ή 24ωρος χρόνος επικοινωνίας, δεδομένου ότι στο δικαίωμα επικοινωνίας «περιλαμβάνεται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του γονέα µε το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του».

β) Η ρύθμιση δεν αποσαφηνίζει, αν το τεκμήριο του 1/3 θα εφαρμόζεται και επί του χρόνου των υποχρεωτικών δραστηριοτήτων του τέκνου, όσον αφορά την σχολική του εκπαίδευση, ή επί του χρόνου ανάπαυσής του, και θα καταλαμβάνει και αυτές, γεγονός που θα μεταβάλλει ουσιωδώς το αποτέλεσμα του υπολογισμού του χρόνου ο οποίος αντιστοιχεί στο δικαίωμα επικοινωνίας.

γ) Επειδή το τεκμήριο του 1/3 είναι μαχητό, σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, που καθιερώνει την άσκηση της γονικής μέριμνας «από κοινού και εξίσου» και εισάγει την υποχρεωτική ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου, ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με τον άλλο γονέα μπορεί να φθάσει στο 1/2 του χρόνου σε ετήσια, μηνιαία, ή και  24ωρη επικοινωνία.

Β. Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας

Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για την διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών, ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων.

α) Με την ρύθμιση, το δικαίωμα επικοινωνίας υπόκειται σε περιορισμούς, εφ όσον αυτοί είναι αναγκαίοι για την προστασία του συμφέροντος του τέκνου. Οι περιορισμοί μπορεί να αναφέρονται στον τόπο, ή τον χρόνο της επικοινωνίας, την παρουσία τρίτων προσώπων κατά την διάρκειά της, ή ακόμη να συνίστανται στη λήψη μέτρων που διαμορφώνουν την επικοινωνία µε ιδιαίτερο τρόπο λόγω ειδικών περιστάσεων. 

β) Η δυνατότητα προσωπικής επικοινωνίας δεν μπορεί να αφαιρεθεί από το γονέα που δεν έχει μαζί του το τέκνο, ούτε και να περιορισθεί, παρά µόνο στο μέτρο, που σε εξαιρετικές περιπτώσεις, τούτο επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο και ιδίως όταν υφίστανται εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις, ή η άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας γίνεται µε τρόπο καταχρηστικό.

γ) Θεωρείται αυτονόητο ότι, ο αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας προϋποθέτει την εξάντληση κάθε προσπάθειας υποβολής του δικαιώματος σε συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους, ενώ ο διαρκής αποκλεισμός δύναται να επιβληθεί, µόνο όταν άλλα, χρονικώς περιορισμένα μέτρα, δεν επαρκούν.

δ) Τόσο για τον πλήρη αποκλεισμό, όσο και για τον περιορισμό της επικοινωνίας του τέκνου µε τον γονέα, ή τους απώτερους ανιόντες του, το Δικαστήριο θα εξετάσει εάν αυτό είναι αναγκαίο για το συμφέρον του τέκνου και όχι για το συμφέρον του γονέα, ή τρίτου, που έχει την επιμέλειά του και μόνο σε εξαιρετικά οριακές περιπτώσεις, όταν η ίδια η επικοινωνία είναι τραυματική για το παιδί.

Γ. Περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας

Στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήματα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ως και για τα εγκλήματα των άρθρων 312 ΠΚ (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο), 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) και 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης), σύμφωνα με το άρθρο 4 του ν. 3500/2006, σε συνδυασμό με την διάταξη του (νέου) άρθρου 1532 ΑΚ, ο δικαστής δύναται να αφαιρέσει από τον υπαίτιο ενδοοικογενειακής βίας γονέα το δικαίωμα επικοινωνίας του με το τέκνο (ολικά ή μερικά) καθώς επίσης να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

Επειδή η ρύθμιση προβλέπει έκδοση οριστι­κής δικαστικής απόφασης, δεν απαγορεύεται προσωρινά (με ασφαλιστικά μέτρα) να διαταχθεί η απαγόρευση επικοινωνίας, ή οποιοδήποτε άλλο πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης.

Δ. Επικοινωνία με ανιόντες, αδελφούς, τρίτους 

Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους ανώτερους ανιόντες και τους αδελφούς του, εκτός αν συντρέχει σπουδαίος λό­γος. Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τρίτους που έχουν αναπτύξει μαζί του κοινωνικοσυναισθηματική σχέση οικογενεια­κής φύσης, εφόσον με την επικοινωνία εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου.

Ε. Μεταρρύθμιση της επι­κοινωνίας

Όταν συντρέχει περίπτω­ση κακής, ή καταχρηστικής, άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας, ο άλλος γονέας, ή κάθε ένας από τους γονείς, αν πρόκειται για επικοινωνία με τρίτο, μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο την μεταρρύθμιση της επι­κοινωνίας.

ΣΤ. Τελική διάταξη  

Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

Οι γονείς, με έγγραφη συμφωνία, μπορούν να ρυθμίσουν συναινετικά τα σχετικά με την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, λαμβάνοντας υπ όψιν το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου».

Α. Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», πέραν της κατανομής της γονικής μέριμνας των τέκνων, τα της επιμέλειας του προσώπου των,  τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Β. Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, έχει δοθεί η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, τα της επιμέλειας των προσώπου των, τον τόπο κατοικίας των, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένουν, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας των με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Α. Σύμφωνα με το άρθρο  56 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 3 του ν. 4800/2021, ο ανήλικος που τελεί υπό γονική μέριμνα, έχει κατοικία την κατοικία των γονέων του, ή του γονέα που ασκεί μόνος του τη γονική μέριμνα.

Β. Αν τη γονική μέριμνα ασκούν και οι δύο γονείς, χωρίς να έχουν την ίδια κατοικία, ο ανήλικος έχει κατοικία την κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει.

Γ. Η επίδοση εγγράφων που αφορούν το τέκνο γίνεται στην κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει, ή του τρίτου που ασκεί τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, υποχρεώνεται άμεσα να ενημερώσει τον άλλο γονέα σχετικά με την επίδοση και το περιεχόμενο των εγγράφων που το αφορούν.

Δ. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1519 ΑΚ απαγορεύεται η μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, χωρίς προηγού­μενη έγγραφη συμφωνία των γονέων, όταν η μεταβολή επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο. Σε διαφωνία των γονέων αποφασίζει το δικαστήριο, το οποίο είναι ελεύθερο να αποφασίσει κάθε πρόσφορο μέτρο. 

Η ρύθμιση θα εφαρμοστεί από 16/9/2021.

Α. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1519 ΑΚ, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 12 ν. 4800/2021, ο γονέας ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου έχει πάντα το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληρο­φορίες για το πρόσωπο του τέκνου και την περιουσία του.

Β. Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1513 εδ. β ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του νόμου 4800/2021, σε συνδυασμό με το (νέο) άρθρο 1516 παρ. 1 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 10 του ν. 4800/2021,  ο γονέας που έχει την επιμέλεια, ή  με τον οποίο διαμένει το τέκνο, πριν επιχειρήσει από μόνος του τις παρακάτω πράξεις επιμέλειας, έχει υποχρέωση να ενημερώσει προηγουμένως τον άλλο γονέα.

Γ. Οι πράξεις που μπορεί να επιχειρήσει ο γονέας αυτός (ο κανόνας είναι ότι αμφότεροι οι γονείς λαμβάνουν τις αποφάσεις που αφορούν το τέκνο από κοινού (άρθρο 1519 ΑΚ)), είναι

α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου,

β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του,

γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα,

δ) πράξεις επί της υγείας του τέκνου που είναι επείγουσες και τα εντελώς τρέχουσες.

ε) πρόκειται για τη λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

Δ. Με την ρύθμιση της «προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα» αποφεύγεται δυσλειτουργία στην οικογενειακή ζωή και αδικαιολόγητη περιπλοκή στις σχέσεις µε τρίτους.

Ε. Σημειώνεται ότι επειδή η υποχρέωση προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε το άρθρο 4 του Συντάγματος και με το, από τα άρθρα 57 ΑΚ και 5 παρ. 2 Συντάγματος, δικαίωμα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαμένει το τέκνο, δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο.

ΣΤ. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του γονέα να μην ενημερώνει προηγούμενα τον άλλον γονέα, μπορεί να αντιμετωπισθεί µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλεια.

Η ρύθμιση θα εφαρμοστεί από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1519 ΑΚ, το οποίο παραπέμπει στο άρθρο 1512 ΑΚ, κατά την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου των τέκνων οι γονείς καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων και υποχρεούνται να λαμβάνουν από κοινού αποφάσεις σε σημαντικά  ζητήματα, που αφορούν το τέκνο (άρθρο 1519 ΑΚ). Στα μη σημαντικά  ζητήματα, ο έχων την επιμέλεια του τέκνου, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, μπορεί να επιχειρεί και μόνος του πράξεις, με προηγούμενη, όμως, ενημέρωση του άλλου γονέα».

Α. Σύμφωνα με την σχετική διάταξη «μη σημαντικά ζητήματα» είναι  

α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας 

β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου,

γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα,

δ) πράξεις επί της υγείας του τέκνου που είναι επείγουσες και τα εντελώς τρέχουσες.

ε) πρόκειται για την λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

Β. Σημειώνεται ότι επειδή η υποχρέωση προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε το άρθρο 4 του Συντάγματος και με το, από τα άρθρα 57 ΑΚ και 5 παρ. 2 Συντάγματος, δικαίωμα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαμένει το τέκνο, δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο.

Γ. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του γονέα να μην ενημερώνει προηγούμενα τον άλλον γονέα, μπορεί να αντιμετωπισθεί µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλεια.

Η ρύθμιση θα εφαρμοστεί από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα. Σύμφωνα δε με το άρθρο 1519 ΑΚ, το οποίο παραπέμπει στο άρθρο 1512 ΑΚ, κατά την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου των τέκνων οι γονείς καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων.

Α. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι ο γονέας, που ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου και ανεξάρτητα του πως έχει κατανεμηθεί αυτή, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, οφείλει, πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση, να ενημερώσει προηγούμενα τον άλλο γονέα, ώστε η απόφαση να ληφθεί από κοινού. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το άρθρο 1519 ΑΚ, ο γονέας ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου έχει πάντα το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληρο­φορίες για το πρόσωπο του τέκνου και την περιουσία του.

Β. Η λήψη από κοινού απόφασης είναι υποχρεωτική για λήψη αποφάσεων σε σημαντικά  ζητήματα, που αφορούν το τέκνο (άρθρο 1519 ΑΚ).

Ως σημαντικά ζητήματα θεωρούνται  

α) η ονοματοδοσία του τέκνου,

β) το θρήσκευμα του τέκνου,

γ) τα ζη­τήματα της υγείας του, που δεν είναι επείγοντα και εντε­λώς τρέχοντα,  και

δ) τα ζητήματα εκπαίδευσης, που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του.

Γ. Αν διαφωνούν οι γονείς αποφασίζει το δικαστήριο, κατόπιν προσφυγής σε αυτό.

Δ. Σε κάθε άλλη περίπτωση ο έχων την επιμέλεια του τέκνου, ή αυτός με τον οποίον διαμένει το τέκνο, μπορεί να επιχειρεί και μόνος του πράξεις που δεν αφορούν τα παραπάνω «σημαντικά ζητήματα, με προηγούμενη, όμως, ενημέρωση του άλλου γονέα», όπως

α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας 

β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου,

γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα,

δ) πράξεις επί της υγείας του τέκνου που είναι επείγουσες και τα εντελώς τρέχουσες.

ε) πρόκειται για την λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

Ε. Σημειώνεται ότι επειδή η υποχρέωση προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε το άρθρο 4 του Συντάγματος και με το, από τα άρθρα 57 ΑΚ και 5 παρ. 2 Συντάγματος, δικαίωμα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαμένει το τέκνο, δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο.

ΣΤ. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του γονέα να μην ενημερώνει προηγούμενα τον άλλον γονέα, μπορεί να αντιμετωπισθεί µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλεια.

Οι παραπάνω ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το άρθρο 1721 παρ. 1 εδ. α ΑΚ, η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται εξ ολοκλήρου με το χέρι του διαθέτη, χρονολογείται και υπογράφεται από αυτόν. Κατά το άρθρο 1718 ΑΚ, διαθήκη, για την σύνταξη της οποίας δεν τηρήθηκαν οι διατάξεις των άρθρων 1719 έως 1757 ΑΚ, είναι άκυρη, εφ όσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά.

Α. Από το συνδυασμό των διατάξεων αυτών, προκύπτει ότι για τη εγκυρότητα της ιδιόγραφης διαθήκης απαιτείται

α) η γραφή της εξ ολοκλήρου με το χέρι του διαθέτη

β) η χρονολόγησή της από τον διαθέτη   

γ) η υπογραφή της από τον διαθέτη

Αν λείπει κάποιο από τα στοιχεία αυτά η ιδιόγραφη διαθήκη είναι αυτοδικαίως άκυρη (ΑΠ 618/2016, ΑΠ 708/2015, ΑΠ 1912/2014).

Β. Την ακυρότητα ιδιόγραφης διαθήκης προτείνει καθένας που έχει έννομο συμφέρον, το οποίο πρέπει να είναι άμεσο. Τέτοιο άμεσο έννομο συμφέρον έχουν και οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του διαθέτη, στους οποίους, λόγω της ακυρότητας της διαθήκης, περιέρχεται ολόκληρη η κληρονομία του (ΑΠ 618/2016, ΑΠ 103/2013).

Γ. Η χρονολογία, από την οποία πρέπει να προκύπτει η ημέρα, ο μήνας και το έτος, απαιτείται για να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου της δικαιοπρακτικής ικανότητας του διαθέτη, της αληθινής βούλησής του και των τυχόν ελαττωμάτων της, καθώς και για να μπορεί να καθοριστεί η ισχύς της διαθήκης, όταν υπάρχουν και άλλες, ανάλογα με τη χρονολογική τους σειρά.

Δ. Η υπογραφή τίθεται, επί ποινή ακυρότητας, στο τέλος της διαθήκης, γιατί πρέπει να καλύπτει με το κύρος της όλο το περιεχόμενό της και να σημαίνει το πέρας αυτής (ΤρΕφΠειρ 737/2018).

Ε. Το βάρος της απόδειξης της γνησιότητας ιδιόγραφης διαθήκης έχει εκείνος, που επικαλείται την ιδιόγραφη διαθήκη, εφ όσον δεν έχει παρέλθει πενταετία από τότε που ενδεχομένως κηρύχθηκε κυρία, σύμφωνα, με τα άρθρα 1776 και 1777 ΑΚ (ΑΠ 1595/2006).

ΣΤ. Στην περίπτωση, όμως, που προβληθεί αυτοτελής ισχυρισμός περί πλαστότητας της ιδιόγραφης διαθήκης, τα πραγματικά περιστατικά που τον στηρίζουν οφείλει να αποδείξει αυτός, που τον προβάλλει (ΕφΑθ 399/2010, ΤρΕφΠειρ 737/2018).

Α. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1719 ΑΚ, ανίκανοι να συντάξουν  διαθήκη είναι

1. Οι ανήλικοι.

2. Όσοι βρίσκονται σε δικαστική συμπαράσταση με πλήρη στέρηση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας, ή με ρητή στέρηση της ικανότητας να συντάσσουν διαθήκη.

Η ανικανότητα των συμπαραστατουμένων αρχίζει από τη στιγμή που υποβλήθηκε η αίτηση, ή συντάχθηκε η πράξη για την αυτεπάγγελτη εισαγωγή της υπόθεσης προς συζήτηση, με βάση τις οποίες διατάχθηκε η υποβολή στη δικαστική συμπαράσταση.

3. Όσοι πάσχουν από έλλειψη συνείδησης των πράξεων.

Αυτή υπάρχει όταν το πρόσωπο από αίτιο νοσηρό ή μη (όπως λ.χ. μέθη, ύπνωση κλπ) δεν έχει την δύναμη να διαγνώσει την ουσία και το περιεχόμενο της διαθήκης που συντάσσει, καθώς και την ικανότητα να συλλάβει την σημασία των επί μέρους διατάξεων της διαθήκης, χωρίς να απαιτείται γενική και πλήρης έλλειψη συνείδησης του εξωτερικού κόσμου, ή πλήρης έλλειψη λειτουργίας του νου.

4) Όσοι πάσχουν από ψυχική ή διανοητική διαταραχή, που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης του διαθέτη (πνευματική ασθένεια).  

α) Ως ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης του διαθέτη νοείται, ειδικότερα, κάθε διαταραχή που μειώνει σημαντικά την ικανότητα για αντικειμενικό έλεγχο της πραγματικότητας, όταν, δηλαδή, εξαιτίας της διαταραχής αυτής αποκλείεται, κατά το χρόνο σύνταξης της διαθήκης, ο ελεύθερος προσδιορισμός της βούλησης του διαθέτη με λογικούς υπολογισμούς, καθόσον ο τελευταίος κυριαρχείται από παραστάσεις, αισθήματα, ορμές ή επιρροές τρίτων.

Οι ασθένειες που μπορούν να οδηγήσουν στην πιο πάνω διαταραχή είναι οι γνήσιες ψυχώσεις, όπως μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια, παράνοιες, αλλά και οργανικοψυχικές παθήσεις, όπως η γεροντική άνοια, όταν απ' αυτή προκαλείται μόνιμη διαταραχή της λειτουργίας του νου, σε βαθμό που αποκλείει την ύπαρξη λογικής κρίσης, η ολιγοφρένεια κλπ.

Η διακρίβωση πότε σε συγκεκριμένη περίπτωση αποκλείεται ο ελεύθερος προσδιορισμός της βούλησης του διαθέτη με λογικούς υπολογισμούς, είναι έργο ιδιαίτερα λεπτό και δυσχερές, εν όψει και του ότι μια εξελικτική οργανική ασθένεια του εγκεφάλου καθιστά, κατά την εξέλιξή της, ανίκανο τον πάσχοντα για σύνταξη διαθήκης.

Β. Δεν αποκλείεται κατά νόμο η συνύπαρξη στο πρόσωπο του διαθέτη και των δύο περιπτώσεων ανικανότητας, δηλαδή, τόσο της έλλειψης συνείδησης των πράξεών του, όσο και της ψυχικής, ή διανοητικής διαταραχής του, που περιορίζει αποφασιστικά την λειτουργία της βούλησής του.

Γ. Αυτός που με αγωγή ζητά την αναγνώριση της ακυρότητας διαθήκης λόγω ανικανότητας του διαθέτη προς σύνταξή της, φέρει το βάρος να προκαλέσει πλήρη δικανική πεποίθηση στο δικαστήριο σχετικά με την ανυπαρξία των παραπάνω προϋποθέσεων προς σύνταξη έγκυρης διαθήκης (ΑΠ 1063/2006, ΕφΑθ 4518/2011, ΤρΕφΠειρ 168/2019).

Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1719 παρ. 3 ΑΚ, ανίκανοι να συντάσσουν διαθήκη είναι όσοι κατά το χρόνο της σύνταξης της διαθήκης δεν έχουν συνείδηση των πράξεών τους, ή βρίσκονται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής τους.

Α. Με την διάταξη προβλέπονται δύο περιπτώσεις ανικανότητας προς σύνταξη διαθήκης

1. Η έλλειψη συνείδησης των πράξεων.

Έλλειψη συνείδησης των πράξεων υπάρχει όταν το πρόσωπο από αίτιο νοσηρό ή μη (όπως λ.χ. μέθη, ύπνωση, εγκεφαλικό οίδημα, επιθανάτια αγωνία κλπ) δεν έχει την δυνατότητα να διαγνώσει την ουσία και το περιεχόμενο της διαθήκης, που συντάσσει, καθώς και την ικανότητα να συλλάβει τη σημασία των επί μέρους διατάξεών της, χωρίς να απαιτείται γενικά και πλήρως έλλειψη της συνειδήσεως, αλλά αρκούσας προς τούτο της σε μεγάλο βαθμό συγχύσεώς του

2. Η ψυχική ή διανοητική διαταραχή, που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης (πνευματική ασθένεια).

α) Η ψυχική ή διανοητική διαταραχή, που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησης του διαθέτη υφίσταται όταν ο διαθέτης βρίσκεται σε διαταραχή (ψυχική ή διανοητική) που δεν του επιτρέπει τον ελεύθερο προσδιορισμό της βουλήσεως του με λογικούς υπολογισμούς, καθ όσον ο τελευταίος κυριαρχείται από παραστάσεις αισθήματα, ορμές και επιρροές τρίτων και του είναι αδύνατο να αντισταθεί σε υποβολές που προέρχονται από τρίτους.

β) Οι ασθένειες οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στη διαταραχή αυτή είναι  οι γνήσιες ψυχώσεις, όπως η μανιοκαταθλιπτική ψύχωση, η σχιζοφρένεια, οι παράνοιες αλλά και οι οργανοψυχικές παθήσεις, όπως η άνοια και η ολιγοφρένεια. Η διακρίβωση του πότε στη συγκεκριμένη περίπτωση αποκλείεται ή περιορίζεται αποφασιστικά ο ελεύθερος προσδιορισμός της βουλήσεως με λογικούς υπολογισμούς, είναι έργο ιδιαίτερα λεπτό και δυσχερές, εν όψει και του ότι μία εξελικτική οργανική ασθένεια του εγκεφάλου καθιστά, κατά την εξέλιξη ανίκανο τον πάσχοντα για σύνταξη διαθήκης.

Β. Σε περίπτωση έλλειψης συνείδησης των πράξεων, η απόδειξη της έλλειψης αυτής πρέπει να αναφέρεται ακριβώς στο χρόνο σύνταξης της διαθήκης.

Γ. Στην περίπτωση που ο διαθέτης πάσχει από διανοητική διαταραχή, αν μεν πρόκειται για πάθηση περιοδικού ή παροδικού χαρακτήρα, απαιτείται να αποδειχθεί η ψυχική ή διανοητική διαταραχή του διαθέτη κατά το χρόνο σύνταξής της διαθήκης, αν όμως πρόκειται για πάθηση μη ιάσιμη ή βαρεία ψυχική διαταραχή, αρκεί η απόδειξη ότι ο διαθέτης κατά την εποχή της σύνταξης της διαθήκης, έπασχε από μόνιμη πνευματική ασθένεια (ΑΠ 714/2014, ΑΠ 1420/2010, ΤρΕφΠειρ 168/2019).

 Δ. Δεν αποκλείεται από τον νόμο η συνύπαρξη στο πρόσωπο του διαθέτη και των δύο καταστάσεων, δηλαδή τόσο της έλλειψης συνείδησης των πράξεών του, όσο και της στέρησης της χρήσης του λογικού λόγω πνευματικής ασθένειας.

Ε. Διαθήκη που συντάσσεται από τέτοιο ανίκανο πρόσωπο προς σύνταξη διαθήκης είναι αυτοδικαίως άκυρη και θεωρείται εξ αρχής ως μη γενομένη (άρθρο 1748, 180 ΑΚ). Ο καθένας που έχει έννομο συμφέρον όπως οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι του, μπορεί να ζητήσει με αγωγή να αναγνωρισθεί ότι η εν λόγω διαθήκη είναι άκυρη (ΑΠ 1063/2006, ΤρΕφΠειρ 168/2019).

ΣΤ. Η ικανότητα προς σύνταξη διαθήκης κατά τεκμήριο υφίσταται και συνεπώς αυτός που επικαλείται το αντίθετο του τεκμηρίου βαρύνεται με την απόδειξή του. Αυτός που με αγωγή ζητά την αναγνώριση της ακυρότητας διαθήκης λόγω ανικανότητας του διαθέτη προς σύνταξή της, φέρει το βάρος να προκαλέσει πλήρη δικανική πεποίθηση στο δικαστήριο σχετικά με την ανυπαρξία των παραπάνω προϋποθέσεων προς σύνταξη έγκυρης διαθήκης (ΑΠ 1063/2006, ΕφΑθ 4518/2011, ΤρΕφΠειρ 168/2019).

Σύμφωνα με το άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα.

1. Υποχρεωτική προσφυγή σε διαμεσολάβηση

Σύμφωνα με το άρθρο 1514 παρ. 2 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, σε συνδυασμό και με το άρθρο 1512 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 6 του ν. 4800/2021, αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων, κατά παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, καθένας από τους γονείς προσφεύγει υποχρεωτικά σε διαμεσολάβηση, για να αναλάβει αυτός αποκλειστικά την γονική μέριμνα.

2. Για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας από τον άλλον γονέα, πρέπει ο γονέας,

α) να αδιαφορεί,

β) να μην συμπράττει σε αυτήν,

γ) να μην τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση, ή τον τρόπο άσκησης, της γονικής μέ­ριμνας, 

δ) η συμφωνία να είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου

ε) η γονική μέριμνα να ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου.

3. Προσφυγή στο δικαστήριο

Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία ο ενδιαφερόμενος γονέας προσφεύγει στο δικαστήριο, το οποίο μπορεί ανάλογα με την περίπτωση,

α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας με­ταξύ των γονέων,

β) να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ' ιδίαν θέματα

γ) να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα, ή σε τρίτο,

δ) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη, ή την λήψη οποιου­δήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου,

ε) να διατάξει διαμεσολάβηση (ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης) ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή από το ειδικό μητρώο οικογενειακών διαμεσολαβητών  (παρ. 3 άρθρου 1514 ΑΚ).

4. Περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας

Στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήµατα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 και στα άρθρα 312, 330 και 333 ΠΚ, δεν απαιτείται προηγούμενη προσφυγή σε διαμεσολάβηση.

5. Τελικές διατάξεις

α) Οι ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

β) Οι νέες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί μέχρι την 16/9/2021 αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

γ) Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, (ή την επικοινωνία με το τέκνο) που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία πρέπει να υποβληθεί εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Α. Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», την κατανομή της γονικής μέριμνας των τέκνων, ως και την επιμέλεια αυτών, τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Β. Με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, δίνεται η δυνατότητα στους γονείς μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίζουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέσουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, να καθορίσουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

Γ. Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, (ή την επικοινωνία με το τέκνο) που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία πρέπει να υποβληθεί εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1511 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 5 του ν. 4800/2021, κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου». Ο όρος προέρχεται από την μετάφραση του όρου «child’s best interest», ο οποίος, κατ’ ουσίαν, αποδίδει την ισχύουσα έννοια του «συμφέροντος του τέκνου».

1. Σύμφωνα με την διάταξη το «συμφέρον του τέκνου», «βέλτιστο» κατά την νέα ρύθμιση, εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, στο οποίο πρέπει να αποβλέπει η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας, ή με τον τρόπο άσκησής της.

2. Το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου» εξυπηρετείται,

α) από την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου,

β) την συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα,

γ) την συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο.

3. Το δικαστήριο, όταν αποφασίζει την ανάθεση της γονικής μέριμνας, ή τον τρόπο άσκησής της πρέπει, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου,

α) να ζητά και να συνεκτιμά την γνώμη του τέκνου,

β) να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων

γ) να μην κάνει διακρίσεις, εξ αιτίας του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας.

4. Το συμφέρον του τέκνου αποτελεί αόριστη νομική έννοια με αξιολογικό περιεχόμενο, το οποίο εξειδικεύεται από το δικαστήριο της ουσίας. Για την εξειδίκευση της έννοιας αυτής, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, εκτιμώνται από το δικαστήριο τα περιστατικά που αποδείχθηκαν, με βάση αξιολογικά κριτήρια, τα οποία αντλεί το δικαστήριο από τους κανόνες της λογικής και κοινής πείρας λαμβάνοντας υπόψη, σχετικά με το πρόσωπο του ανηλίκου και τα πορίσματα της ψυχολογίας, πρέπει δε να αιτιολογείται ειδικώς και εμπεριστατωμένως.

5. Το συμφέρον του τέκνου λαμβάνεται υπό ευρεία έννοια και προς διαπίστωσή του λαμβάνονται υπόψη και αξιολογούνται όλα τα επωφελή για το ανήλικο στοιχεία και περιστάσεις, χωρίς η εκφρασθείσα γνώμη του  τέκνου να αποτελεί, χωρίς άλλο, αποφασιστικό παράγοντα με ιδιαίτερη βαρύτητα, γιατί πολλές φορές η θέληση του ανηλίκου είναι αποτέλεσμα επηρεασμού και πρόσκαιρη και δεν σημαίνει ότι εξυπηρετεί πράγματι το συμφέρον του.

6. Στη δικαστική κρίση καταλείπεται ευρύ πεδίο ώστε, αφού ληφθούν υπ όψιν, όλες οι σχέσεις και οι περιστάσεις, να καταλήξει σε ρύθμιση τέτοια, που να εξυπηρετείται καλύτερα το συμφέρον του ανηλίκου. Κρίσιμα προς τούτο στοιχεία είναι, μεταξύ των άλλων, η καταλληλότητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του ανηλίκου τέκνου, και οι έως τότε δεσμοί του τέκνου με του γονείς και αδελφούς του. Για το σκοπό τούτο λαμβάνεται υπόψη η προσωπικότητα και η παιδαγωγική καταλληλότητα του κάθε γονέα και συνεκτιμώνται οι συνθήκες κατοικίας και η οικονομική κατάσταση τούτων

7. Για την λήψη οποιασδήποτε απόφασης, που αφορά το τέκνο, το δικαστήριο πρέπει να λαμβάνει υπ όψιν τους αναπτυχθέντες δεσμούς του διαθέτοντος ικανότητα διακρίσεως τέκνου με τους γονείς του και τους τυχόν αδελφούς του, τις τυχόν συμφωνίες των γονέων σχετικά με την επιμέλεια και την περιουσία του, καθώς και τη γνώμη του, εφ όσον αυτό, κατά την ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου, εν όψει της ηλικίας του και της πνευματικής του ανάπτυξης, είναι ικανό να αντιληφθεί το πραγματικό του συμφέρον.

8. Η υπαιτιότητα των γονέων ως προς το διαζύγιο, ή την διακοπή της έγγαμης συμβίωσης δεν λαμβάνεται υπ όψιν, εκτός εάν η συμπεριφορά του υπαιτίου έχει επιδράσει και στην άσκηση της γονικής μέριμνας-επιμέλειας, ώστε να ανακύπτει αντίθεση στο συμφέρον του τέκνου, λόγω της έκτασης και της βαρύτητας της συμπεριφοράς του αυτής, δηλωτικής της δομής του χαρακτήρα του και της εν γένει προσωπικότητάς του, έτσι ώστε και έναντι του τέκνου να αναμένεται από αυτόν η τήρηση της ίδιας συμπεριφοράς.

9. Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρμογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας μέσα στα πλαίσια της λογικής και ορθολογικής αντιμετώπισης των θεμάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης, περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου.

10. Η μικρή ηλικία του τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο για τον προσδιορισμό του συμφέροντος του τέκνου προς ανάθεση της γονικής μέριμνάς του σε έναν από τους γονείς του μετά την νηπιακή ηλικία του, οπότε παύει η σαφής βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας από άποψη καταλληλότητας για τη γονική μέριμνα του τέκνου (ΑΠ 121/2011,  ΑΠ 174/2015, ΑΠ 577/2014, ΑΠ 126/2018).

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1515 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 9 του ν. 4800/2021, η γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του ανήκει στη μητέρα του.

α) Όταν το τέκνο αναγνωρίζεται εκούσια ή δι­καστικά με αγωγή που άσκησε ο πατέρας, αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, την οποία ασκεί από κοινού με τη μητέρα.

β) Αν οι γονείς δεν ζουν μαζί, εφαρμόζονται αναλόγως τα άρθρα 1513 και 1514.

γ) Σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης, στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας, αυτός δεν ασκεί γονική μέριμνα, ούτε αναπληρώνει τη μητέρα στην άσκησή της, εκτός αν υπάρχει συμφωνία των γονέων. Το δικαστήριο μπορεί, αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, να αποφασίσει διαφορετικά μετά από αίτηση του πατέρα.

Η ρύθμιση θα εφαρμοστεί από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1532 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 του ν. 4800/2021, αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέ­λεια του προσώπου του τέκνου, ή την διοίκηση της περι­ουσίας του, ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρη­στικά, ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί, εφ όσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας, ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου, ή ο εισαγγελέας, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.

1. Κακή άσκηση γονικής μέριμνας

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως

α) η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και δια­τάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο, ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ) η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων, ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,

δ) η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε) η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει την διατροφή που επιδι­κάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο, ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ) η καταδίκη του γονέα, με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλή­ματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, δηλαδή για τα αδικήµατα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 και στα άρθρα 312, 330 και 333 ΠΚ.

2. Συνέπειες κακής άσκησης

Το δικαστήριο δύναται

α) να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, 

β) να διατάξει κάθε πρόσφορο μέ­τρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

γ) αν συντρέχει στο πρόσωπο και των δύο γονέων κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου, ή ακόμα και την επιμέλειά του, ολικά ή μερικά, σε τρίτο, ή και να διορίσει επίτροπο.

3. Ρύθμιση επειγουσών περιπτώσεων

Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, εφ όσον επίκειται άμεσος κίνδυνος για την σωματική, ή την ψυχική, υγεία του τέκνου, ο εισαγγελέας δύναται να διατάξει κάθε πρό­σφορο μέτρο για την προστασία του τέκνου, μέχρι την έκδοση της απόφασης του επιληφθέντος δικαστηρίου, στο οποίο πρέπει να απευθυνθεί ο αιτών εντός (90) ημερών, με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης της προθεσμίας αυτής κατά (90) επιπλέον ημέρες.

4. Τελική διάταξη

Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1520 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 13 του ν. 4800/2021, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλο γονέα σε τακτή χρονική βάση.

1. Συναινετική ρύθμιση επικοινωνίας με το τέκνο

Οι γονείς, με έγγραφη συμφωνία, μπορούν να ρυθμίσουν συναινετικά τα σχετικά με την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου».

α) Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», πέραν της κατανομής της γονικής μέριμνας των τέκνων, τα της επιμέλειας του προσώπου των,  τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

β) Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, έχει δοθεί η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, τα της επιμέλειας των προσώπου των, τον τόπο κατοικίας των, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένουν, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας των με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

2. Ρύθμιση επικοινωνίας από το δικαστήριο

Εφ όσον οι γονείς διαφωνούν, η επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμέ­νει, ρυθμίζεται από το δικαστήριο, το οποίο, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου, ζητά και συνεκτιμά την γνώμη του τέκνου.

3. Χρόνος επικοινωνίας με το τέκνο

Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμέ­νει, τεκμαίρεται (μαχητά) στο 1/3 του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοι­νωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγα­λύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης, ή στο συμφέρον του τέκνου, εφ όσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθη­μερινότητα του τέκνου.

α) Η ρύθμιση δεν αποσαφηνίζει την βάση υπολογισμού του 1/3, αν δηλαδή αναφέρεται σε έτος, μήνα, ή 24ωρο. Δεν αποσαφηνίζει πώς θα προσδιορισθεί ο συνολικός ετήσιος, μηνιαίος, ή 24ωρος χρόνος επικοινωνίας, δεδομένου ότι στο δικαίωμα επικοινωνίας «περιλαμβάνεται, τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του γονέα µε το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του».

β) Η ρύθμιση δεν αποσαφηνίζει, αν το τεκμήριο του 1/3 θα εφαρμόζεται και επί του χρόνου των υποχρεωτικών δραστηριοτήτων του τέκνου, όσον αφορά την σχολική του εκπαίδευση, ή επί του χρόνου ανάπαυσής του, και θα καταλαμβάνει και αυτές, γεγονός που θα μεταβάλλει ουσιωδώς το αποτέλεσμα του υπολογισμού του χρόνου ο οποίος αντιστοιχεί στο δικαίωμα επικοινωνίας.

γ) Επειδή το τεκμήριο του 1/3 είναι μαχητό, σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, που καθιερώνει την άσκηση της γονικής μέριμνας «από κοινού και εξίσου» και εισάγει την υποχρεωτική ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου, ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με τον άλλο γονέα μπορεί να φθάσει στο 1/2 του χρόνου σε ετήσια, μηνιαία, ή και  24ωρη επικοινωνία.

4. Αποκλεισμός, περιορισμός, της επικοινωνίας

Αποκλεισμός, ή περιορισμός, της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για την διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών, ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων.

α) Με την ρύθμιση, το δικαίωμα επικοινωνίας υπόκειται σε περιορισμούς, εφ όσον αυτοί είναι αναγκαίοι για την προστασία του συμφέροντος του τέκνου. Οι περιορισμοί μπορεί να αναφέρονται στον τόπο, ή τον χρόνο της επικοινωνίας, την παρουσία τρίτων προσώπων κατά την διάρκειά της, ή ακόμη να συνίστανται στη λήψη μέτρων που διαμορφώνουν την επικοινωνία µε ιδιαίτερο τρόπο λόγω ειδικών περιστάσεων.  

β) Η δυνατότητα προσωπικής επικοινωνίας δεν μπορεί να αφαιρεθεί από το γονέα που δεν έχει μαζί του το τέκνο, ούτε και να περιορισθεί, παρά µόνο στο μέτρο, που σε εξαιρετικές περιπτώσεις, τούτο επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο και ιδίως όταν υφίστανται εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις, ή η άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας γίνεται µε τρόπο καταχρηστικό.

γ) Θεωρείται αυτονόητο ότι, ο αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας προϋποθέτει την εξάντληση κάθε προσπάθειας υποβολής του δικαιώματος σε συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους, ενώ ο διαρκής αποκλεισμός δύναται να επιβληθεί, µόνο όταν άλλα, χρονικώς περιορισμένα μέτρα, δεν επαρκούν.

δ) Τόσο για τον πλήρη αποκλεισμό, όσο και για τον περιορισμό της επικοινωνίας του τέκνου µε τον γονέα, ή τους απώτερους ανιόντες του, το Δικαστήριο θα εξετάσει εάν αυτό είναι αναγκαίο για το συμφέρον του τέκνου και όχι για το συμφέρον του γονέα, ή τρίτου, που έχει την επιμέλειά του και μόνο σε εξαιρετικά οριακές περιπτώσεις, όταν η ίδια η επικοινωνία είναι τραυματική για το παιδί.

ε) Πλήρης αποκλεισμός της επικοινωνίας του τέκνου µε τον γονέα του επιβάλλεται και από την προβλεπόμενη από την διάταξη του άρθρου 4 του ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, σε συνδυασμό με την διάταξη του αντικαστασταθέντος  με τον ν 4800/2021 άρθρου 1532 ΑΚ, όταν ο γονέας καταδικασθεί με οριστι­κή δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής. Δεν απαγορεύεται προσωρινά (με ασφαλιστικά μέτρα) να διαταχθεί η απαγόρευση επικοινωνίας μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης.

5. Επικοινωνία με ανιόντες, αδελφούς, τρίτους

Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους ανώτερους ανιόντες και τους αδελφούς του, εκτός αν συντρέχει σπουδαίος λό­γος. Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τρίτους που έχουν αναπτύξει μαζί του κοινωνικοσυναισθηματική σχέση οικογενεια­κής φύσης, εφόσον με την επικοινωνία εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου.

6. Μεταρρύθμιση της επι­κοινωνίας

Όταν συντρέχει περίπτω­ση κακής, ή καταχρηστικής, άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας, ο άλλος γονέας, ή κάθε ένας από τους γονείς, αν πρόκειται για επικοινωνία με τρίτο, μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο την μεταρρύθμιση της επι­κοινωνίας.

7. Τελική διάταξη

Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

Α. Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1513 εδ. β ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του νόμου 4800/2021, σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 1516 παρ. 1 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 10 του νόμου 4800/2021,  ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, μπορεί, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, να επιχειρεί και μόνος του α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου, β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του, γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, δ) πρόκειται για τη λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

Β. Με την ρύθμιση της «προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα» αποφεύγεται δυσλειτουργία στην οικογενειακή ζωή και αδικαιολόγητη περιπλοκή στις σχέσεις µε τρίτους.

Γ. Συνιστά, όμως,  άνιση αντιμετώπιση του υποχρέου να προβαίνει σε ενημέρωση του άλλου γονέα, η οποία δύναται, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε τον σκοπό του άρθρου 4 του Συντάγματος και με το, από τα άρθρα 57 ΑΚ και 5 παρ. 2 Συντάγματος, δικαίωμα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαμένει το τέκνο.

Δ. Σε κάθε περίπτωση δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο.

Ε. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του άλλου γονέα πρέπει να αντιμετωπισθεί µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλειας (Επιστημονική έκθεση Βουλής).

Η ρύθμιση έχει εφαρμογή από 16/9/2021.

Α. Σύμφωνα με το νέο άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου οι δύο γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα.

Β. Η γονική μέριμνα δεν πρέπει να συγχέεται με την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου. Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ η γονική μέριμνα περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου, β) την διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπό του, ή την περιουσία του. Ενώ η επιμέλεια του προσώπου του περιλαμβάνει σύμφωνα με το άρθρο  1518 ΑΚ α) την ανατροφή, β) την επίβλεψη, γ) την μόρφωση και την εκπαίδευσή του και δ) τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του (ΑΠ 317/2015).

Γ. Προβληματισμό προκαλεί η φράση «εξίσου» στην άσκηση της γονικής μέριμνας,  που είναι άγνωστη νομική έννοια στο οικογενειακό δίκαιο, σε σχέση με την φράση «από κοινού» που έχει πλήρως ερμηνευθεί νομολογιακά και σημαίνει «και  από τους δύο γονείς».

Δ. Το «εξίσου» προέρχεται από το «εξ ίσου», που είναι ποσοτικό επίρρημα και σημαίνει  σε ίσο, ίδιο βαθμό με τους άλλους, σε ίση ποσότητα, σε ίδιο ποσοστό. Η ερώτηση που γεννάται είναι σε τι αποσκοπεί η πρόσθεση στην «από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας» και του ποσοτικού στοιχείου.

Ε. Σύμφωνα με την επιστημονική έκθεση της Βουλής θα μπορούσε να σημαίνει «ισότιμα», υπό την έννοια ότι οι γονείς έχουν ισότιμη συμβολή στην άσκηση της γονικής μέριμνας. Πράγμα που όμως, δεν ευσταθεί γιατί αρκεί η φράση «από κοινού».

ΣΤ. Θα μπορούσε, κατά την επιστημονική έκθεση της Βουλής, να σημαίνει «ισόχρονη» άσκηση της γονικής μέριμνας, πράγμα που συμβαίνει.

Ζ. Αυτό σημαίνει, σε συνδυασμό και με τις νέες ρυθμίσεις περί της κατοικίας/διαμονής του ανηλίκου και της επικοινωνίας με αυτό, ότι ο νομοθέτης θέλησε, παρά τις πολλές αντιδράσεις κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου, την εισαγωγή της υποχρεωτικής ίσης χρονικής κατανομής της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου.

Η. Αυτό σε αντίθεση με την νομολογία των δικαστηρίων και δη του Αρείου Πάγου, που έχουν  κατ επανάληψη κρίνει (αμέσως ή εμμέσως) ότι η εναλλασσόμενη διαμονή του τέκνου, δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του ανηλίκου, που επιτάσσει σταθερότητα και όχι μοίρασμα μεταξύ των ενηλίκων γονέων, καθ όσον αυτό θα αποβεί σε βάρος της ψυχοσυναισθηµατικής ισορροπίας του τέκνου (ΑΠ 121/2011, ΑΠ 174/2015, ΑΠ 1016/2019).

Η ρύθμιση έχει εφαρμογή από 16/9/2021.

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο  1518 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 11 του ν. 4800/2021, η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου περιλαμβάνει, α) την ανατροφή, β) την επίβλεψη, γ) την μόρφωση και την εκπαίδευσή του και δ) τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.

1. Συναινετική ρύθμιση επιμέλειας

α) Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», πέραν της κατανομής της γονικής μέριμνας των τέκνων, τα της επιμέλειας του προσώπου των,  τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

β) Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, έχει δοθεί η δυνατότητα στους γονείς, μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίσουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, τα της επιμέλειας των προσώπου των, τον τόπο κατοικίας των, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένουν, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας των με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

2. Διαφωνία γονέων στην άσκηση της επιμέλειας

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1519 ΑΚ, το οποίο παραπέμπει στο άρθρο 1512 ΑΚ κατά την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου των τέκνων οι γονείς καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο.

3. Δικαίωμα πληροφόρησης άλλου γονέα

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1519 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 12 του νόμου 4800/2021, ο γονέας ο οποίος δεν ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου έχει το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληρο­φορίες για το πρόσωπο του τέκνου και την περιουσία του.

4. Προηγούμενη ενημέρωση άλλου γονέα

α) Σύμφωνα με το νέο άρθρο 1513 εδ. β ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του νόμου 4800/2021, σε συνδυασμό με το νέο άρθρο 1516 παρ. 1 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 10 του νόμου 4800/2021,  ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, μπορεί, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, να επιχειρεί και μόνος του, α) συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου, β) πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του, γ) πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, δ) πρόκειται για τη λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

β) Με την ρύθμιση της «προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα» αποφεύγεται δυσλειτουργία στην οικογενειακή ζωή και αδικαιολόγητη περιπλοκή στις σχέσεις µε τρίτους. Συνιστά, όμως,  άνιση αντιμετώπιση του υποχρέου να προβαίνει σε ενημέρωση του άλλου γονέα, η οποία δύναται, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε τον σκοπό του άρθρου 4 του Συντάγματος και με το, από τα άρθρα 57 ΑΚ και 5 παρ. 2 Συντάγματος, δικαίωμα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαμένει το τέκνο. Σε κάθε περίπτωση δεν απαγορεύεται και είναι δυνατή η ενημέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του άλλου γονέα πρέπει να αντιμετωπισθεί µε την εφαρμογή του άρθρου 1532 ΑΚ, περί κακής άσκησης και αφαίρεσης της επιμέλειας.

5. Αποφάσεις γονέων σε σημαντικά ζητήματα

α) Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1519 ΑΚ, ανεξάρτητα του ποιος γονέας ασκεί την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου, ή πως έχει κατανεμηθεί αυτή, σε σημαντικά ζητήματα οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού.

β) Ως σημαντικά ζητήματα θεωρούνται οι αποφάσεις α) για την ονοματοδοσία του τέκνου, β) για το θρήσκευμα, γ) για ζη­τήματα της υγείας του, που δεν είναι επείγοντα και εντε­λώς τρέχοντα,  και δ) για ζητήματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του,

γ) Αν διαφωνούν οι γονείς αποφασίζει το δικαστήριο, κατόπιν προσφυγής σε αυτό.

δ) Δεν θεωρούνται σημαντικά ζητήματα, τα ζη­τήματα της υγείας του τέκνου που είναι επείγοντα και τα εντε­λώς τρέχοντα.

6. Μεταβολή τόπου διαμονής τέκνου

Η μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαγορεύεται, χωρίς προηγού­μενη έγγραφη συμφωνία των γονέων. Σε διαφωνία των γονέων αποφασίζει το δικαστήριο, το οποίο είναι ελεύθερο να αποφασίσει κάθε πρόσφορο μέτρο. 

7. Τελικές διατάξεις

α) Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

β) Οι νέες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί μέχρι την 16/9/2021 αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

γ) Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή την επικοινωνία με το τέκνο που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία υποβάλλεται εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Ο (νέος) νόμος 4800/202 επέφερε σημαντικές αλλαγές στην άσκηση της γονικής μέριμνας του ανηλίκου τέκνου, ως και της επιμέλειας του προσώπου του. Η γονική μέριμνα δεν πρέπει να συγχέεται με την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου.

Σύμφωνα με το άρθρο 1510 ΑΚ η γονική μέριμνα περιλαμβάνει α) την επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου, β) την διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου και γ) την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση, ή δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορούν το πρόσωπό του, ή την περιουσία του. Ενώ η επιμέλεια του προσώπου του περιλαμβάνει σύμφωνα με το άρθρο  1518 ΑΚ α) την ανατροφή, β) την επίβλεψη, γ) την μόρφωση και την εκπαίδευσή του και δ) τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.

1. Άσκηση γονικής μέριμνας «από κοινού και εξίσου»

Σύμφωνα με το νέο άρθρο  1513 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 7 του ν. 4800/2021, στην περίπτωση διαζυγίου (ως και ακύρωσης του γάμου, λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης, δι­ακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης) οι δύο γονείς εξακολουθούν να ασκούν «από κοινού και εξίσου» την γονική μέριμνα.

α) Προβληματισμό προκαλεί η φράση «εξίσου» στην άσκηση της γονικής μέριμνας,  που είναι άγνωστη νομική έννοια στο οικογενειακό δίκαιο, σε σχέση με την φράση «από κοινού» που έχει πλήρως ερμηνευθεί νομολογιακά και σημαίνει «και  από τους δύο γονείς». Το «εξίσου» προέρχεται από το «εξ ίσου», που είναι ποσοτικό επίρρημα και σημαίνει  σε ίσο, ίδιο βαθμό με τους άλλους, σε ίση ποσότητα, σε ίδιο ποσοστό. Η ερώτηση που γεννάται είναι σε τι αποσκοπεί η πρόσθεση στην «από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας» και του ποσοτικού στοιχείου. Σύμφωνα με την επιστημονική έκθεση της Βουλής θα μπορούσε να σημαίνει «ισότιμα», υπό την έννοια ότι οι γονείς έχουν ισότιμη συμβολή στην άσκηση της γονικής μέριμνας. Πράγμα που όμως, δεν ευσταθεί γιατί αρκεί η φράση «από κοινού».

β) Θα μπορούσε, κατά την επιστημονική έκθεση της Βουλής, να σημαίνει «ισόχρονη» άσκηση της γονικής μέριμνας, πράγμα που συμβαίνει. Αυτό σημαίνει, σε συνδυασμό και με τις νέες ρυθμίσεις περί της κατοικίας/διαμονής του ανηλίκου και της επικοινωνίας με αυτό, ότι ο νομοθέτης θέλησε, παρά τις πολλές αντιδράσεις κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου, την εισαγωγή της υποχρεωτικής ίσης χρονικής κατανομής της γονικής μέριμνας και της συνακόλουθης εναλλασσόμενης κατοικίας του ανήλικου τέκνου. Αυτό σε αντίθεση με την νομολογία των δικαστηρίων και δη του Αρείου Πάγου, που έχουν  κατ επανάληψη κρίνει (αμέσως ή εμμέσως) ότι η εναλλασσόμενη διαμονή του τέκνου, δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του ανηλίκου, που επιτάσσει σταθερότητα και όχι μοίρασμα μεταξύ των ενηλίκων γονέων, καθ όσον αυτό θα αποβεί σε βάρος της ψυχοσυναισθηµατικής ισορροπίας του τέκνου (ΑΠ 121/2011, ΑΠ 174/2015, ΑΠ 1016/2019).

2. Το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου»

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1511 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 5 του ν. 4800/2021, κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου». Ο όρος προέρχεται από την μετάφραση του όρου «child’ s best interest», ο οποίος, κατ’ ουσίαν, αποδίδει την ισχύουσα έννοια του «συμφέροντος του τέκνου».

α) Σύμφωνα με την διάταξη το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου»,  εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, στο οποίο πρέπει να αποβλέπει η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας, ή με τον τρόπο άσκησής της.

β) Το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου» εξυπηρετείται, α) από την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, β) την συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα, γ) την συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο.

γ) Το δικαστήριο, όταν αποφασίζει την ανάθεση της γονικής μέριμνας, ή τον τρόπο άσκησής της πρέπει, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου, να ζητά και να συνεκτιμά την γνώμη του τέκνου, να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις, εξ αιτίας ιδίως του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας.

3. Συναινετική ρύθμιση της γονικής μέριμνας

α) Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021, οι σύζυγοι που αποφασίζουν να χωρίσουν συναινετικά με έκδοση συναινετικού διαζυγίου, υποχρεούνται να ρυθμίσουν, λαμβάνοντας υπ όψιν το «συμφέρον του τέκνου», την κατανομή της γονικής μέριμνας των τέκνων, ως και την επιμέλεια αυτών, τον τόπο κατοικίας/διαμονής των, τον γονέ­α με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα και την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, με συμφωνία ισχύος για τουλά­χιστον (2) έτη (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

β) Με το νέο άρθρο 1514 ΑΚ ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, δίνεται η δυνατότητα στους γονείς μεταγενέστερα της έκδοσης του συναινετικού διαζυγίου και πάροδο (2) ετών, ή της με άλλο τρόπο λύσης του γάμου, ή της συμβίωσης, να ρυθμίζουν διαφορετικά, ή για πρώτη φορά, αντίστοιχα, την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέσουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, να καθορίσουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρό­πο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα, με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας, ισχύος τουλάχιστον (2) ετών (με αυτοδίκαια παράταση σε μη εναντίωση).

4. Προσφυγή στην διαμεσολάβηση σε διαφωνία γονέων

α) Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1514 παρ. 2 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 8 του ν. 4800/2021, σε συνδυασμό και με το (νέο) άρθρο 1512 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 6 του ν. 4800/2021, αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων, κατά παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, για να αναλάβει αυτός αποκλειστικά την γονική μέριμνα.

β) Η διαφωνία των γονέων εστιάζεται στο γεγονός που ο ένας γονέας, α) αδιαφορεί ή β) δεν συμπράττει σε αυτήν ή γ) δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέ­ριμνας ή δ) αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή ε) αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου.

γ) Σε προσφυγή σε διαμεσολάβηση, εξαιρείται η περίπτωση της ενδοοικογενειακής βίας.

5. Προσφυγή στο δικαστήριο, αν αποτύχει η διαμεσολάβηση

Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία ο ενδιαφερόμενος γονέας προσφεύγει στο δικαστήριο. Το δικαστήριο, αφού λάβει υπ όψιν τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου για την άσκηση της γο­νικής μέριμνας, μπορεί ανάλογα με την περίπτωση, α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας με­ταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ' ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτο, β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή τη λήψη οποιου­δήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου, γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή από το ειδικό μητρώο οικογενειακών διαμεσολαβητών  (παρ. 3 άρθρου 1514 ΑΚ).

6. Τελικές διατάξεις

α) Οι νέες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν από 16/9/2021.

β) Οι νέες ρυθμίσεις καταλαμβάνουν και τις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί μέχρι την 16/9/2021 αμετάκλητη δικαστική απόφαση.

γ) Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, (ή την επικοινωνία με το τέκνο) που θα καταρτιστούν μέχρι την 16/9/2021 συνεχίζουν να ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η πρέπει να υποβληθεί εντός προθεσμίας (2) ετών από την 16/9/2021.

Με την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021 το συναινετικό διαζύγιο μπορεί να εκδοθεί μετά την 21-5-2021, εκτός της έγγραφης συμφωνίας των συζύγων, και με κοινή ψηφιακή δήλωση, που θα υποβάλλεται ηλεκτρονικά με την παρου­σία ή με ψηφιακή σύμπραξη πληρεξούσιου δικηγόρου για καθέναν από τους συζύγους.

α) Επειδή η πλατφόρμα της ηλεκτρονικής κατάθεσης δεν έχει ετοιμασθεί, σύμφωνα με το άρθρο 20 του  νόμου, αναμένεται, για να τεθεί σε εφαρμογή η διάταξη, η έκδοση σχετικής κοινής υπουργικής απόφασης των Υπουργών Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης.

β) Σημειώνεται ότι αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα πρέπει με την κοινή ψηφιακή δήλωση να ρυθμίζεται η κατανομή της γονικής μέριμνας και ιδίως η επιμέλεια των τέκνων, ο τόπος διαμονής τους, ο γονέ­ας με τον οποίο διαμένουν, η επικοινωνία τους με τον άλλο γονέα και η διατροφή τους, η οποία (ψηφιακή δήλωση ) για την κατανομή της γονικής μέριμνας θα ισχύει για τουλά­χιστον (2) έτη και θα παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν την λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

Μετά την τροποποίηση του άρθρου 1441 ΑΚ με το άρθρο 4 του ν. 4800/2021 η διαδικασία έκδοσης συναινετικού διαζυγίου μετά την 21 Μαΐου 2021 έχει ως εξής.

Α. Με έγγραφη συμφωνία ενώπιον Συμβολαιογράφου 

1. Συμφωνία των συζύγων για συναινετική λύση του γάμου

α) Στην σύνταξη της συμφωνίας συναινετικής λύσης του γάμου συμμετέχει δικηγόρος από κάθε μέρος.

β) Η συμφωνία υπογράφεται α) από τους συζύγους και τους πληρεξούσιους δικηγόρους, ή β) μόνο από τους πληρεξούσιους δικηγόρους, εφ όσον έχουν ειδικό πληρεξού­σιο. Το ειδικό πληρεξούσιο πρέπει να συνταχθεί εντός μηνός με την υπογραφή της συμφωνίας.

γ) Στην συμφωνία τίθεται βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των υπογραψάντων για να λάβει βέβαιη ημερομηνία. Δεν απαιτείται βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής από Ειρηνοδίκη.

2. Ρύθμιση ανήλικα τέκνα

α) Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, πρέπει, ή με την ίδια την συμφωνία, ή με άλλη ξεχωριστή συμφωνία, να ρυθμισθεί

1) η κατανομή της γονικής μέριμνας,

2) η επιμέλεια των τέκνων,

3) ο τόπος διαμονής των τέκνων,  

4) ο γονέ­ας με τον οποίο θα διαμένουν τα τέκνα,

5) η επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα και

6) η διατροφή των τέκνων

β) Η συμφωνία για τα ανήλικα τέκνα ισχύει για τουλά­χιστον (2) έτη. Μετά την παρέλευση της διετίας παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

γ) Στη συμφωνία για τα ανήλικα τέκνα μπορεί να συμπεριληφθούν οι ρυθμίσεις των άρθρων 950 και 951 ΚΠολΔ, περί αναγκαστικής εκτέλεσης παράδοσης/απόδοσης τέκνου και χρηματικών αξιώσεων.

3. Κατάρτιση συμβολαιογραφικής πράξης λύσης γάμου

α) Η συμφωνία για την συναινετική λύση του γάμου και η ρύθμιση για τα ανήλικα τέκνα υποβάλλονται από τους πληρεξουσίους δικηγόρους κάθε συζύγου, μαζί με τα τυχόν ειδικά πληρεξούσια σε συμβολαιογράφο.

β) Ο συμβολαιογράφος μετά την παρέλευση τουλάχιστον (10) ημερών από την έγγραφη συμφωνία των συζύγων καταρτίζει συμβολαιογραφική πράξη λύσης γάμου.

γ) Ο συμβολαιογράφος βεβαιώνει την λύση του γάμου, επικυρώνει τις συμφωνίες των συζύγων και τις ενσωματώνει στην πράξη του. Την συμβολαι­ογραφική πράξη υπογράφουν οι σύζυγοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους, ή μόνο οι πληρεξούσιοι δικηγόροι, εφ όσον έχουν ειδικό πληρεξούσιο. (Η πληρεξουσιότητα δίδεται εντός μηνός πριν την υπογραφή της πράξης).

 δ) Αν στην συμβολαι­ογραφική πράξη συμπεριληφθούν οι ρυθμίσεις των άρθρων 950 και 951 ΚΠολΔ για τα ανήλικα τέκνα, η συμβολαιογραφική πράξη αποτελεί εκτελεστό τίτλο.

4. Κατάθεση της συμβολαι­ογραφικής πράξης στο Ληξιαρχείο

Αντίγραφο της συμβολαι­ογραφικής πράξης κατατίθεται στο ληξιαρχείο όπου έχει κατατεθεί η σύσταση του γάμου (ή ενημερώνεται το ληξιαρχείο με χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών).

Β. Με κοινή ψηφιακή δήλωση (ηλεκτρονικά)  

Εκτός της έγγραφης συμφωνίας των συζύγων ενώπιον συμβολαιογράφου, η έκδοση του συναινετικού διαζυγίου μπορεί να γίνει με κοινή ψηφιακή δήλωση (ηλεκτρονικά), που υποβάλλεται ηλεκτρονικά με την παρου­σία ή με ψηφιακή σύμπραξη πληρεξούσιου δικηγόρου για καθέναν από τους συζύγους.

Η πλατφόρμα αναμένεται να τεθεί σε πιλοτική λειτουργία τον Ιούλιο 2021 από το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής.

Σημείωση 

Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα πρέπει με την κοινή ψηφιακή δήλωση να ρυθμίζεται η κατανομή της γονικής μέριμνας και ιδίως η επιμέλεια των τέκνων, ο τόπος διαμονής τους, ο γονέ­ας με τον οποίο διαμένουν, η επικοινωνία τους με τον άλλο γονέα και η διατροφή τους, η οποία (ψηφιακή δήλωση ) για την κατανομή της γονικής μέριμνας θα ισχύει για τουλά­χιστον (2) έτη και θα παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν την λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

Πνευματική λύση θρησκευτικού γάμου

Σύμφωνα  με το άρθρο 97 ν. 4689/2020, σε περίπτωση θρησκευτικού γάμου, η πνευματική λύση του γάμου είναι υποχρεωτική. Ο αιτών ζητά την πνευματική λύση του γάμου του από την Ιερά Μητρόπολη, στην οποία ανήκει ο Ιερός Ναός όπου τελέστηκε ο γάμος, υποβάλλοντας αντίγραφο της συμβολαιογραφικής πράξης που βεβαιώνει την λύση του γάμου. Δεν απαιτείται εισαγγελική παραγγελία για την πνευματική λύση του γάμου.

Α. Κατά της απόφασης που υποβάλλει ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση και διορίζει δικαστικό συμπαραστάτη, τριτανακοπή μπορεί να ασκήσουν, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 803 παρ. 2 ΚΠολΔ, μόνο τα πρόσωπα που νομιμοποιούνται να ζητήσουν την υποβολή του προσώπου αυτού σε δικαστική συμπαράσταση, δηλαδή όσα περιλαμβάνονται στηΝ διάταξη του άρθρου 1667 παρ. 1 ΑΚ, δηλαδή ο σύζυγος του πάσχοντος, εφ όσον υπάρχει έγγαμη συμβίωση, οι γονείς, ή τα τέκνα αυτού, ή ο εισαγγελέας. Πέραν των ανωτέρω προσώπων, κανένας άλλος δεν νομιμοποιείται να ζητήσει την υποβολή αυτού σε δικαστική συμπαράσταση

Β. Ο τριτανακόπτων πρέπει να έχει  έννομο συμφέρον για την άσκηση τριτανακοπής. Έννομο συμφέρον έχει εκείνος που βλάπτεται άμεσα ή έμμεσα από τις έννομες συνέπειες της τριτανακοπτόμενης απόφασης, ή εκείνος για τα συμφέροντα του οποίου δημιουργείται άμεσος ή ενδεχόμενος κίνδυνος από την έκδοση αυτής και τις έννομες συνέπειες της (ΑΠ 1040/2009).

Γ. Λόγο τριτανακοπής αποτελεί κάθε ισχυρισμός που βάλλει κατά της ουσιαστικής ή τυπικής ορθότητας της απόφασης, όπως ότι δεν συνέτρεχαν οι νόμιμες προϋποθέσεις για την έκδοση της απόφασης, ή ότι αν ακουγόταν ο ίδιος τριτανακόπτων η απόφαση θα ήταν διαφορετική (ΑΠ 1345/2010).

Δ. Για να είναι ορισμένος ο λόγος της τριτανακοπής, θα πρέπει να προκύπτει σαφώς, με τη μορφή αιτιώδους συνδέσμου, η σχέση της δικαστικής κρίσης που προσβάλλεται και της βλάβης, ή του κινδύνου βλάβης, των εννόμων συμφερόντων του τριτανακόπτοντος (ΕφΛαρ 252/2012). Δεν απαιτείται η επίκληση από τον τριτανακόπτοντα δόλου ή συμπαιγνίας των αρχικών διαδίκων (ΑΠ 1345/10).

Ε. Η αοριστία των λόγων της τριτανακοπής δημιουργεί απαράδεκτο, που ερευνάται και αυτεπαγγέλτως, καθ όσον τούτο ανάγεται στην προδικασία, η οποία αφορά τη δημόσια τάξη και γι' αυτό η αοριστία αυτή δεν μπορεί να συμπληρωθεί με τις προτάσεις, ούτε με παραπομπή σε άλλα έγγραφα της δίκης, ούτε από την εκτίμηση των αποδείξεων (ΜονΠρΘεσ 7108/2015).

Α. Από την διάταξη του άρθρου 803 παρ. 2 ΚΠολΔ, σε συνδυασμό και με την διάταξη του άρθρου 1667 παρ. 1 ΑΚ, προκύπτει ότι στη δίκη για την υποβολή προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση, παρέμβαση, τόσο κύρια όσο και πρόσθετη, μπορούν να ασκήσουν μόνο τα πρόσωπα, που νομιμοποιούνται να ζητήσουν την υποβολή του προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση, δηλαδή ο σύζυγος του πάσχοντος, εφ όσον υπάρχει έγγαμη συμβίωση, οι γονείς, ή τα τέκνα αυτού, ή ο εισαγγελέας. Πέραν των ανωτέρω προσώπων, κανένας άλλος δεν νομιμοποιείται να ζητήσει την υποβολή αυτού σε δικαστική συμπαράσταση

Β. Aπό τον συνδυασμό δε των διατάξεων των άρθρων 80, 741 και 752 παρ. 2 ΚΠολΔ, συνάγεται ότι και κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, είναι δυνατή η άσκηση πρόσθετης παρέμβασης, εφ όσον βέβαια συντρέχει η κατά το άρθρο 68 ΚΠολΔ διαδικαστική προϋπόθεση της ύπαρξης εννόμου συμφέροντος στο πρόσωπο του παρεμβαίνοντος. Η πρόσθετη παρέμβαση, μπορεί να ασκηθεί χωρίς προδικασία, όχι μόνο με τις προτάσεις, αλλά και προφορικώς κατά την συζήτηση με δήλωση στο ακροατήριο που καταχωρίζεται στα πρακτικά (ΑΠ 1103/2005, ΑΠ 1953/2006, MονΠρΑθ 1589/2015).

Α. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1682 εδ. α ΑΚ, σε κάθε περίπτωση στερητικής δικαστικής συμπαράστασης έχουν, εφ όσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, ανάλογη εφαρμογή οι διατάξεις για την επιτροπεία ανηλίκων. Έτσι, το λειτούργημα του δικαστικού συμπαραστάτη παύει με δικαστική απόφαση, κατόπιν αιτήσεως του εποπτικού συμβουλίου, ή αυτεπαγγέλτως, όταν συντρέχει σπουδαίος λόγος, ιδίως αν κριθεί ότι η συνέχιση της άσκησης του λειτουργήματος του μπορεί να θέσει σε κίνδυνο, λόγω παραμέλησης των καθηκόντων του, ή για άλλο λόγο, τα συμφέροντα του συμπαραστατουμένου, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1650 και 1651 ΑΚ, που αφορούν στην επιτροπεία ανηλίκων και εφαρμόζονται αναλόγως.

Β. Σύμφωνα με τις ως άνω διατάξεις, το δικαίωμα υποβολής αίτησης παύσης του δικαστικού συμπαραστάτη, περιορίζεται μόνο, αφ ενός μεν στο εποπτικό συμβούλιο, ως όργανο, μη δυνάμενο να ασκηθεί από τα επί μέρους μέλη του, ούτε από συγγενείς του συμπαραστατουμένου, και αφ ετέρου στο Δικαστήριο αυτεπαγγέλτως. Πέραν αυτών των προσώπων κανένα άλλο πρόσωπο δεν νομιμοποιείται στην υποβολή της σχετικής αίτησης, αν κινδυνεύουν τα συμφέροντα του συμπαραστατουμένου  (ΑΠ 1103/2005, ΕφΑΘ 2089/2011).

Γ. Ως κριτήριο πρωταρχικό, ο νόμος θέτει τον κίνδυνο των συμφερόντων του συμπαραστατέου, ο οποίος αρκεί να είναι και ενδεχόμενος, δηλαδή δεν απαιτείται να έχει επέλθει ζημία. Η αφροντισία των καθηκόντων του συμπαραστάτη είναι αυτή που βρίσκεται σε αντίθεση με τις υποχρεώσεις, που απορρέουν από το λειτούργημά του και μπορεί να οφείλεται σε θετική ενέργεια ή παράλειψη και η συνεπεία αυτής έκθεση σε κίνδυνο των ηθικών συμφερόντων του συμπαραστατουμένου (ΕφΑθ 1460/2018).

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 803 ΚΠολΔ κατά της απόφασης που, α) υποβάλλει ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση, β) διορίζει δικαστικό συμπαραστάτη, γ) καθορίζει την έκταση των περιορισμών που επιβάλλονται στον συμπαραστατούμενο, δ) τροποποιεί το είδος και την έκταση της δικαστικής συμπαράστασης, ή ε) αρνείται την υποβολή στη δικαστική συμπαράσταση και το διορισμό δικαστικού συμπαραστάτη, έχουν δικαίωμα να ασκήσουν έφεση όλα τα πρόσωπα, που έλαβαν μέρος στην διαδικασία της δικαστικής συμπαράστασης.

Β. Έφεση  μπορεί να ασκήσει και ο δικαστικός συμπαραστάτης στο όνομά του, ή στο όνομα του συμπαραστατουμένου, κατά των αποφάσεων που αφορούν τον κύκλο των αρμοδιοτήτων του.

Γ. Όταν η διαδικασία κινήθηκε μόνο με αίτηση του συμπαραστατουμένου και αυτή απορρίφθηκε, δικαίωμα να ασκήσει έφεση έχει μόνο ο συμπαραστατούμενος.

Δ. Έφεση μπορεί να ασκήσει και ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών, κατ άρθρο 761 ΚΠολΔ (ΕφΑθ 3995/2006).

Ε. Για την άσκηση της έφεσης απαιτείται η ύπαρξη εννόμου συμφέροντος, κατ άρθρο 516 ΚΠολΔ (ΕφΑθ 3995 /2006, ΜονΕφΛαρ 331/2015).

ΣΤ. Από τις διατάξεις των άρθρων 739, 748 παρ. 2, 760 και 801 παρ. 1 ΚΠολΔ προκύπτει ότι, αντίγραφο της έφεσης, με την σημείωση για τον προσδιορισμό της δικασίμου, πρέπει να κοινοποιείται στον εισαγγελέα εφετών της περιφέρειας του δικαστηρίου. Αν δεν γίνει η κοινοποίηση και ο Εισαγγελέας δεν παραστεί, κηρύσσεται αυτεπαγγέλτως απαράδεκτη η συζήτηση της έφεσης για έλλειψη τήρησης προδικασίας, σύμφωνα με τα άρθρα 111 παρ. 2, 271 ΚΠολΔ (ΑΠ 606/2002).

Α. Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1672, 1673 ΑΚ και 781, 805 ΚΠολΔ, το δικαστήριο μπορεί οποτεδήποτε, πριν ή και μετά την έναρξη της διαδικασίας για την υποβολή ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση, να διορίσει, με αίτηση ενός από τα πρόσωπα του άρθρου 1667 ΑΚ,  ή και αυτεπαγγέλτως, προσωρινό δικαστικό συμπαραστάτη.

Β. Για το διάστημα από την δημοσίευση της απόφασης έως την τελεσιδικία της, ο διορισμός προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη είναι υποχρεωτικός.  Για αυτό, συνήθως, ο διορισμός προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη γίνεται με την ίδια απόφαση, που απαγγέλλει την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση.

Γ. Για τον διορισμό προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη μετά την κίνηση της διαδικασίας της δικαστικής συμπαράστασης αρμόδιο είναι το δικαστήριο που δικάζει την κύρια υπόθεση.

Δ. Προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης μπορεί να διοριστεί και με προσωρινή διαταγή του δικαστηρίου, ύστερα από σχετικό αίτημα, ή και αυτεπαγγέλτως, όταν από ιατρικό πιστοποιητικό συνάγεται ότι συντρέχουν, λόγω της κατάστασης της υγείας του συμπαραστατέου, επείγοντες λόγοι υπέρ του διορισμού δικαστικού συμπαραστάτη και ότι απειλείται από την αναβολή κίνδυνος για τα συμφέροντά του. Η προσωρινή διαταγή εκδίδεται ύστερα από προηγούμενη ακρόαση του συμπαραστατέου και έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, εκτός αν επίκειται κίνδυνος από οποιαδήποτε αναβολή.

Ε. Προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης διορίζεται αυτός που θα προταθεί από τον αιτούντα.  Αν δεν προταθεί κανείς, ή αν εκείνος που προτάθηκε, δεν κρίνεται κατάλληλος, το δικαστήριο επιλέγει ελεύθερα αυτόν που κρίνει περισσότερο κατάλληλο για τη συγκεκριμένη περίπτωση, αφού λάβει υπ όψιν του την τυχόν εκφρασμένη βούληση του συμπαραστατέου να αποκλεισθεί συγκεκριμένο πρόσωπο, τους δεσμούς του με τους συγγενείς του ή άλλα πρόσωπα και, ιδίως, με τους γονείς του, τα τέκνα του και το σύζυγό του, καθώς και τον κίνδυνο από την τυχόν υφιστάμενη αντίθεση συμφερόντων ανάμεσα στον συμπαραστατέο και σε αυτόν που πρόκειται να διορισθεί. Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο, η δικαστική συμπαράσταση ανατίθεται σε σωματείο, ή ίδρυμα, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία (ΑΚ 1671).

ΣΤ. Η εξουσία του προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη περιλαμβάνει κάθε ασφαλιστικό μέτρο, απαραίτητο για να αποφευχθεί σοβαρός κίνδυνος για το πρόσωπο, ή την περιουσία του συμπαραστατέου.  Ο δικαστής εφ όσον το κρίνει απαραίτητο ορίζει ότι ο προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης, εκτός από τις εξουσίες που του παρέχει το ουσιαστικό δίκαιο, παραστέκει τον συμπαραστατέο στην διενέργεια κάθε διαδικαστικής πράξης και την άσκηση ένδικων μέσων, τόσο κατά την διεξαγωγή της κύριας δίκης για την υποβολή του σε δικαστική συμπαράσταση, όσο και σε κάθε άλλη δίκη που αφορά το πρόσωπο, ή την περιουσία του.

Ζ. Αν διορίστηκε προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης, όλες οι επιδόσεις πρέπει να γίνονται σε αυτόν και στον συμπαραστατέο.

Η. Κατά το άρθρο 1673 ΑΚ, η προσωρινή δικαστική συμπαράσταση λήγει με την τελεσιδικία της απόφασης της κυρίας δίκης. Το δικαστήριο μπορεί, ακόμη και αυτεπαγγέλτως, να αίρει την προσωρινή δικαστική συμπαράσταση οποτεδήποτε, αν ο συμπαραστατέος δεν έχει πλέον ανάγκη αυτού του μέτρου.

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 1669 ΑΚ, το δικαστήριο διορίζει δικαστικό συμπαραστάτη το φυσικό πρόσωπο που προτείνεται από τον αιτούντα, ή από αυτόν που χρειάζεται την συμπαράσταση.

Β. Αν δεν προταθεί κανείς, ή αν εκείνος που προτάθηκε, δεν κρίνεται κατάλληλος, το δικαστήριο επιλέγει ελεύθερα αυτόν που κρίνει περισσότερο κατάλληλο για τη συγκεκριμένη περίπτωση, αφού λάβει υπ όψιν του την τυχόν εκφρασμένη βούληση του συμπαραστατέου να αποκλεισθεί συγκεκριμένο πρόσωπο, τους δεσμούς του με τους συγγενείς του ή άλλα πρόσωπα και, ιδίως, με τους γονείς του, τα τέκνα του και το σύζυγό του, καθώς και τον κίνδυνο από την τυχόν υφιστάμενη αντίθεση συμφερόντων ανάμεσα στον συμπαραστατέο και σε αυτόν που πρόκειται να διορισθεί. Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο, η δικαστική συμπαράσταση ανατίθεται σε σωματείο, ή ίδρυμα, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία (ΑΚ 1671).

Γ. Δεν διορίζεται δικαστικός συμπαραστάτης ( ΑΚ 1670)

α) αυτός που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα.

β) ο ενήλικος για τον οποίο έχει διοριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης.

γ) αυτός που συνδέεται με σχέση εξάρτησης, ή με οποιονδήποτε άλλο στενό δεσμό με την μονάδα ψυχικής υγείας στην οποία ο συμπαραστατέος έχει εισαχθεί για θεραπεία, ή απλώς διαμένει.

α) Αρμόδιο καθ ύλη δικαστήριο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο, το οποίο δικάζει με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας και δη των άρθρων  801 επ. ΚΠολΔ.

β) Αρμόδιο κατά τόπο είναι το δικαστήριο της συνήθους διαμονής του συμπαραστατέου. Αν δεν έχει συνήθη διαμονή στην Ελλάδα, αρμοδιότητα έχει το δικαστήριο της τελευταίας συνήθους διαμονής του στην Ελλάδα, διαφορετικά το δικαστήριο της πρωτεύουσας του κράτους.

γ) Αν έχει ήδη διοριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης, το δικαστήριο που τον διόρισε είναι αρμόδιο και για την υποβολή στην δικαστική συμπαράσταση.

Σύμφωνα με το άρθρο 1676 ΑΚ η δικαστική συμπαράσταση διακρίνεται

α) Πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος είναι ανίκανος για όλες τις δικαιοπραξίες, γιατί αδυνατεί να ενεργεί για αυτές αυτοπροσώπως.

β) Μερική στερητική δικαστική συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος είναι ανίκανος για ορισμένες δικαιοπραξίες, γιατί αδυνατεί να ενεργεί για αυτές αυτοπροσώπως.

γ) Πλήρη επικουρική δικαστική συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος μπορεί να εκτελεί μερικώς όλες τις δικαιοπραξίες, αλλά δεν μπορεί αποκλειστικά μόνος του.  

δ) Μερική επικουρική δικαστική συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος μπορεί να εκτελεί μερικώς ορισμένες δικαιοπραξίες, αλλά δεν μπορεί αποκλειστικά μόνος του.

ε) Συνδυασμός των παραπάνω. Όταν εκ των περιστάσεων πρέπει να επιβληθούν στον συμπαραστατέο οι ελάχιστοι δυνατοί περιορισμοί, που απαιτεί το συμφέρον του.

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 1666 ΑΚ, ο ανήλικος υποβάλλεται σε δικαστική συμπαράσταση κατά το τελευταίο έτος της ανηλικότητας, όταν συντρέχουν οι εξής όροι

α) Όταν λόγω ψυχικής, ή διανοητικής, διαταραχής, ή λόγω σωματικής αναπηρίας, αδυνατεί εν όλω, ή εν μέρει, να φροντίζει μόνος για τις υποθέσεις του.

β) Όταν, λόγω ασωτίας, τοξικομανίας, ή αλκοολισμού, εκθέτει στον κίνδυνο της στέρησης τον εαυτό του, τον σύζυγό του, τους κατιόντες του, ή τους ανιόντες του.

Β. Σύμφωνα με το άρθρο 1667 ΑΚ η υποβολή στη δικαστική συμπαράσταση αποφασίζεται από το δικαστήριο, ύστερα από αίτηση του ίδιου του πάσχοντος, ή του συζύγου του εφόσον υπάρχει έγγαμη συμβίωση, ή των γονέων, ή του επιτρόπου του ανηλίκου, ή του εισαγγελέα, ή και αυτεπαγγέλτως.

Γ. Τα αποτελέσματα της υποβολής σε δικαστική συμπαράσταση αρχίζουν, αφ ότου ο ανήλικος ενηλικιωθεί.

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 1666 ΑΚ, ο ενήλικος υποβάλλεται σε δικαστική συμπαράσταση.  

α) Όταν λόγω ψυχικής, ή διανοητικής, διαταραχής, ή λόγω σωματικής αναπηρίας, αδυνατεί εν όλω, ή εν μέρει, να φροντίζει μόνος για τις υποθέσεις του.

β) Όταν, λόγω ασωτίας, τοξικομανίας, ή αλκοολισμού, εκθέτει στον κίνδυνο της στέρησης τον εαυτό του, τον σύζυγό του, τους κατιόντες του, ή τους ανιόντες του.

Β. Την αίτηση στο δικαστήριο υποβάλει αποκλειστικά, ο πάσχων, ο σύζυγος, οι γονείς, τα τέκνα, και εισαγγελέας κατόπιν αίτησης οποιουδήποτε ή και αυτεπαγγέλτως. Πέρα από τα ανωτέρω πρόσωπα που αναφέρονται περιοριστικά στο άρθρο 1667 ΑΚ, κανένα άλλο πρόσωπο, όπως αδελφός, συγγενής, ή άλλο πρόσωπο που δικαιολογεί έννομο συμφέρον, δεν νομιμοποιείται να υποβάλει αίτηση για να κηρυχθεί ο πάσχων σε δικαστική συμπαράσταση (ΑΠ 1103/2005, ΜονΕφΛαρ 318/2020)

Όταν το πρόσωπο πάσχει αποκλειστικά από σωματική αναπηρία, ο δικαστής αποφασίζει μόνο ύστερα από αίτηση του ίδιου.

Γ. Κατά το άρθρο 1676 ΑΚ, τα παραπάνω νομιμοποιούμενα πρόσωπα μπορούν, κατά περίπτωση, να ζητήσουν  να τεθεί ο πάσχων (συμπαραστατέος).

α) Σε Πλήρη Στερητική Δικαστική Συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος είναι ανίκανος για όλες τις δικαιοπραξίες, γιατί αδυνατεί να ενεργεί για αυτές αυτοπροσώπως.

β) Σε Μερική Στερητική Δικαστική Συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος είναι ανίκανος για ορισμένες δικαιοπραξίες, γιατί αδυνατεί να ενεργεί για αυτές αυτοπροσώπως.

γ) Σε Πλήρη Επικουρική Δικαστική Συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος μπορεί να εκτελεί μερικώς όλες τις δικαιοπραξίες, αλλά δεν μπορεί αποκλειστικά μόνος του.  

δ) Σε Μερική Επικουρική Δικαστική Συμπαράσταση. Όταν ο συμπαραστατέος μπορεί να εκτελεί μερικώς ορισμένες δικαιοπραξίες, αλλά δεν μπορεί αποκλειστικά μόνος του.

ε) Σε Συνδυασμό των παραπάνω. Όταν εκ των περιστάσεων πρέπει να επιβληθούν στον συμπαραστατέο οι ελάχιστοι δυνατοί περιορισμοί, που απαιτεί το συμφέρον του.

Δ. Σύμφωνα με το άρθρο 1674 ΑΚ, ο δικαστής, προκειμένου να αποφασίσει την υποβολή του προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση (και τον διορισμό δικαστικού συμπαραστάτη, καθώς και όταν πρόκειται να διορίσει προσωρινό δικαστικό συμπαραστάτη), συνεκτιμά την έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας σχετικά με την αναγκαιότητα του μέτρου και την καταλληλότητα του προσώπου που πρόκειται να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης, ή του σωματείου, ή του ιδρύματος, στα οποία πρόκειται να ανατεθεί η δικαστική συμπαράσταση.

Ε. Ο δικαστής αν το κρίνει, μπορεί, να ζητήσει την διενέργεια πραγματογνωμοσύνης, ή να  επικοινωνήσει με τον συμπαραστατέο, ώστε να σχηματίσει άμεση αντίληψη για την κατάσταση του. Η προσωπική επικοινωνία μπορεί να γίνει στο γραφείο του δικαστή, ή στο συνηθισμένο περιβάλλον του συμπαραστατέου, εφ όσον αυτός δεν αντιτίθεται. Η επικοινωνία του δικαστή γίνεται ιδιαιτέρως και δεν επιτρέπεται να είναι παρόν σε αυτήν άλλο πρόσωπο, εκτός αν ο δικαστής κρίνει διαφορετικά. Η διεξαγωγή της συζήτησης γίνεται «κεκλεισμένων των θυρών» (ΚΠολΔ 802, 804, 612 τέταρτη εδ. παρ.2, ΑΚ 1674).

ΣΤ. Σύμφωνα με το άρθρο 1669 ΑΚ, το δικαστήριο διορίζει δικαστικό συμπαραστάτη, συνήθως, το φυσικό πρόσωπο που προτείνεται από τον αιτούντα, ή από αυτόν που χρειάζεται την συμπαράσταση. Αν δεν προταθεί κανείς, ή αν εκείνος που προτάθηκε, δεν κρίνεται κατάλληλος, το δικαστήριο επιλέγει ελεύθερα αυτόν που κρίνει περισσότερο κατάλληλο για την συγκεκριμένη περίπτωση, αφού λάβει υπ όψιν του την τυχόν εκφρασμένη βούληση του συμπαραστατέου να αποκλεισθεί συγκεκριμένο πρόσωπο, τους δεσμούς του με τους συγγενείς του ή άλλα πρόσωπα και, ιδίως, με τους γονείς του, τα τέκνα του και τον σύζυγό του, καθώς και τον κίνδυνο από την τυχόν υφιστάμενη αντίθεση συμφερόντων ανάμεσα στον συμπαραστατέο και σε αυτόν που πρόκειται να διορισθεί. Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο, η δικαστική συμπαράσταση ανατίθεται σε σωματείο, ή ίδρυμα, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία (ΑΚ 1671).

Ζ. Το δικαστήριο μπορεί οποτεδήποτε, πριν ή και μετά την έναρξη της διαδικασίας για την υποβολή ενός προσώπου σε δικαστική συμπαράσταση, να διορίσει, με αίτηση ενός από τα πρόσωπα του άρθρου 1667 ΑΚ, ή και αυτεπαγγέλτως, προσωρινό δικαστικό συμπαραστάτη. Η εξουσία του περιλαμβάνει κάθε ασφαλιστικό μέτρο, απαραίτητο για να αποφευχθεί σοβαρός κίνδυνος για το πρόσωπο ή την περιουσία του συμπαραστατέου. Για το διάστημα από την δημοσίευση της απόφασης έως την τελεσιδικία της, ο διορισμός προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη είναι υποχρεωτικός. Ο διορισμός προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη, συνήθως, επιδιώκεται  με την ίδια αίτηση. Κατά το άρθρο 1673 ΑΚ, η προσωρινή δικαστική συμπαράσταση λήγει με την τελεσιδικία της απόφασης της κυρίας δίκης.

Η. Κατά το άρθρο 1682 ΑΚ, όταν ζητείται να τεθεί ο συμπαραστατέος σε Πλήρη, ή Μερική, Στερητική Δικαστική Συμπαράσταση,  διορίζεται εποπτικό συμβούλιο από (3) έως (5) μέλη,  με την ίδια απόφαση που διορίζεται ο δικαστικός συμπαραστάτης, από συγγενείς, ή φίλους, του συμπαραστατέου, που προτείνει ο αιτών.

Θ. Σύμφωνα με το άρθρο 1676 ΑΚ το δικαστήριο δεν δεσμεύεται από την αίτηση ως προς το καθεστώς, στο οποίο θα τελεί το πρόσωπο που υποβάλλεται σε δικαστική συμπαράσταση, αλλά αποφασίζει με γνώμονα την προστασία της προσωπικότητας του πάσχοντος και ανάλογα με τις ανάγκες του, διατάσσοντας την δικαστική συμπαράσταση, μόνο, όταν η εκπροσώπηση του πάσχοντος δεν μπορεί να διασφαλιστεί με ηπιότερα μέτρα, όπως λ.χ. με προηγούμενη εκούσια αντιπροσώπευση.

Ι. Η υπόθεση εισάγεται στο Δικαστήριο, είτε με αίτηση του νομιμοποιούμενου προσώπου, είτε αυτεπαγγέλτως, με πράξη του αρμοδίου Δικαστή, κατά το άρθρο 747 παρ. 4 ΚΠολΔ. Κατά την διάταξη του άρθρου 748 παρ. 3 ΚΠολΔ, ο αρμόδιος δικαστής μπορεί να διατάξει την κλήτευση τρίτων που έχουν έννομο συμφέρον στην δίκη, με κοινοποίηση αντιγράφου της αίτησης στο οποίο σημειώνεται ο προσδιορισμός της δικασίμου. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου  747 παρ. 4 ΚΠολΔ, ο τρίτος με μόνη την κλήτευσή του, η οποία δεν προσβάλλεται με ένδικο μέσο ή τριτανακοπή, αποκτά αυτοδικαίως την ιδιότητα του διαδίκου. Η αίτηση επιδίδεται στον αρμόδιο εισαγγελέα (ΑΠ 1103/2005, ΜονΕφΛαρ 331/2015).

ΙΑ. Σύμφωνα με το άρθρο 1681 ΑΚ, τα αποτελέσματα της δικαστικής συμπαράστασης αρχίζουν αφ ότου δημοσιευθεί η σχετική απόφαση. Για την έναρξη όμως του λειτουργήματος του δικαστικού συμπαραστάτη απαιτείται τελεσιδικία της απόφασης που τον διορίζει. Ο διαχωρισμός αυτός μεταξύ του χρόνου έναρξης των αποτελεσμάτων της δικαστικής συμπαράστασης και του χρόνου έναρξης του λειτουργήματος του δικαστικού συμπαραστάτη, έχει ως συνέπεια τον υποχρεωτικό διορισμό προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη για το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα (ΑΚ 1672 εδ. γ, ΚΠολΔ 850 παρ. 5). Για να καταστεί τελεσίδικη η απόφαση πρέπει να επιδοθεί προς όλα τα πρόσωπα που έλαβαν μέρος στη διαδικασία, δυνάμει της οποίας εκδόθηκε η σχετική απόφαση, δηλαδή σε όλους όσους είχαν καταστεί διάδικοι της δίκης, καθώς και στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών, αφού είναι από εκείνους που δικαιούνται να ασκήσουν έφεση (άρθρο 761 ΚΠολΔ). Τα πρόσωπα αυτά έχουν δικαίωμα να ασκήσουν έφεση σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 518 ΚΠολΔ μέσα σε προθεσμία ενός μηνός από την επίδοση της απόφασης κατ` άρθρο 802 παρ. 4 ΚΠολΔ, άλλως εντός 3 ετών από τη δημοσίευσή της (ΤρΕφΛαρ 4/2015).

Κατά το άρθρο 1465 παρ.1 ΑΚ, το τέκνο που γεννήθηκε κατά την διάρκεια του γάμου της μητέρας του, ή μέσα σε τριακόσιες ημέρες από τη λύση ή ακύρωση του, τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας (τέκνο γεννημένο σε γάμο).

Α. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να θεωρηθεί εκτός γάμου το τέκνο και καλύπτεται από το τεκμήριο και στην περίπτωση που δεν είναι πραγματικό, φυσικό τέκνο του συζύγου της μητέρας του.

Β. Το τεκμήριο αυτό ανατρέπεται με την προσβολή της πατρότητας του συζύγου της μητέρας του, ή του βιολογικού πατέρα, αν κατά το κρίσιμο διάστημα της συλλήψεως η μητέρα του βρισκόταν σε διάσταση με τον σύζυγό της (ΑΚ 1469), οπότε το τέκνο χάνει την ιδιότητα τέκνου που γεννήθηκε σε γάμο, αναδρομικά από τη γέννησή του, μόλις γίνει αμετάκλητη η απόφαση που δέχεται την προσβολή αυτής της ιδιότητάς του.

Γ. Μάλιστα, κατά άρθρο 1472 ΑΚ, σε περίπτωση προσβολής από τον πατέρα που είχε σαρκική συνάφεια με την μητέρα, η εν λόγω απόφαση επιφέρει αυτοδικαίως δικαστική αναγνώριση του τέκνου από τον άνδρα αυτόν (ΑΠ 510/2008). 

Α. Από τις διατάξεις των άρθρων 1473 επ. ΑΚ σε συνδυασμό με τα άρθρα 140, 141, 142, 147,148, 154, 155 και 157 ΑΚ προκύπτει, ότι αν, η, κατά το άρθρο 1475 ΑΚ, δήλωση του άνδρα ως δικό του το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο στην εκούσια αναγνώριση τέκνου, δεν συμφωνεί με την βούλησή του ως προς την πατρότητά του, γιατί είναι ελαττωματική από ουσιώδη πλάνη, ή παρασύρθηκε σε δήλωση βουλήσεως με απάτη, τότε ο άνδρας αυτός έχει το δικαίωμα να ζητήσει την ακύρωση της εκούσιας αναγνώρισης τέκνου.

Β. Το δικαίωμα αυτό του άνδρα για ακύρωση της εκούσιας αναγνωρίσεως, λόγω ουσιώδους πλάνης, ή απάτης, περί της πατρότητάς του δεν αντιβαίνει στο άρθρο 4 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το νομικό καθεστώς των τέκνων που γεννήθηκαν χωρίς γάμο των γονέων τους (15.10.1975, κύρωση με το ν.1702/1987), το οποίο περιορίζει τις δυνατότητες προσβολής της εκούσιας αναγνωρίσεως, γιατί η ρύθμιση του άρθρου 4 αναφέρεται σε έγκυρη εκουσία αναγνώριση και όχι σε δήλωση που πάσχει από κάποιο ελάττωμα, ούτε αντιβαίνει στο κατά το άρθρο 1476 εδ. γ ΑΚ αμετάκλητο της δήλωσης.

Γ. Επιπλέον το δικαίωμα του άνδρα να προβεί σε ακύρωση της εκούσιας αναγνωρίσεως, λόγω ουσιώδους πλάνης, ή απάτης, για την πατρότητά του, δεν αντιβαίνει στις γενικές διατάξεις για την ακυρότητα, ή την ακυρωσία, της εκούσιας αναγνώρισης εφ όσον η βιολογική αλήθεια συνιστά ουσιώδη προϋπόθεση της υπόστασης της εκούσιας αναγνωρίσεως.

Δ. Είναι ουσιώδης η πλάνη,  όταν αναφέρεται σε σημείο, ή ιδιότητά του προσώπου, ή του πράγματος τέτοιας σπουδαιότητας για την όλη δικαιοπραξία, ώστε, εάν ο πλανηθείς γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δεν θα επιχειρούσε τη δικαιοπραξία. Απάτη αποτελεί κάθε συμπεριφορά από πρόθεση, που τείνει να παραγάγει, ενισχύσει, ή, διατηρήσει, πεπλανημένη αντίληψη, ή εντύπωση, είτε η συμπεριφορά αυτή συνίσταται σε παράσταση ψευδών γεγονότων ως αληθινών, είτε σε απόκρυψη, ή αποσιώπηση, ή ατελή ανακοίνωση των αληθινών γεγονότων, των οποίων η αποκάλυψη στο συμβαλλόμενο, που τα αγνοούσε, ήταν επιβεβλημένη από την καλή πίστη, ή, από την υπάρχουσα ιδιαίτερη σχέση μεταξύ του δηλούντος και εκείνου προς τον οποίο απευθύνεται η δήλωση, η συμπεριφορά δε αυτή αποσκοπεί στην πρόκληση δήλωσης βούλησης του απατηθέντος, η οποία και προκλήθηκε πράγματι από την

Ε. Το δικαίωμα του ουσιωδώς πλανηθέντος, ή απατηθέντος ανδρός προς ακύρωση της εκούσιας αναγνώρισης αποσβήνεται με την παρέλευση δύο ετών από την επομένη ημέρα της κατάρτισης της εκούσιας αναγνώρισης. Στην περίπτωση,  που η ουσιώδης πλάνη, ή απάτη εξακολούθησε περαιτέρω, η εν λόγω αποσβεστική προθεσμία των δύο ετών αρχίζει από την επομένη ημέρα αφ ότου πέρασε η κατάσταση που ήταν η δημιουργός της ελαττωματικής του βούλησης (ΑΠ  562/2020,  ΑΠ 1783/2007).

Από τις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1 περ. β, 3 αρ. 8 και 9, 4, 13 Ν. 3305/2005 και 1458 ΑΚ συνάγεται ότι παρένθετη μητρότητα είναι η μέθοδος τεχνητής αναπαραγωγής, κατ' εφαρμογή της οποίας μία γυναίκα κυοφορεί και γεννά (η κυοφόρος) ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων ξένων προς την ίδια, για λογαριασμό άλλης γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί, αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους.

Α. Η μεταφορά των ξένων γονιμοποιημένων ωαρίων στο σώμα της κυοφόρου επιτρέπεται με δικαστική άδεια, η οποία παρέχεται πριν από τη μεταφορά τους και μετά από έλεγχο των παρακάτω προϋποθέσεων.

α) Η αιτούσα, ή η κυοφόρος, να κατοικούν ή διαμένουν προσωρινά στην Ελλάδα.

β) Η αιτούσα να επιθυμεί, αλλά για ιατρικούς λόγους να αδυνατεί, να κυοφορήσει.,

γ) Η αιτούσα να μην έχει υπερβεί την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής, η οποία ορίζεται καταρχήν στο πεντηκοστό έτος της ηλικίας της.  

δ) Η κυοφόρος πρέπει να είναι, ενόψει της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία.

ε) Τόσο στην κυοφόρο, όσο και σε όσους επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο, πρέπει να διενεργηθεί ιατρική εξέταση, ως προς τους ιούς της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV, HIV2), της ηπατίτιδας Β και C και της σύφιλης (RPR)

στ) Η κυοφόρος πρέπει να υποβληθεί σε ενδελεχή ψυχολογική αξιολόγηση.

ζ) Τα μέρη, δηλαδή τα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί, η κυοφόρος  και ο σύζυγος της κυοφόρου αν αυτή είναι έγγαμη, πρέπει να δηλώσουν την συμφωνία τους, ότι τα γονιμοποιημένα ωάρια, που εμφυτεύονται στη μήτρα της κυοφόρου, δεν ανήκουν στην ίδια. Η συμφωνία γίνεται γραπτώς και χωρίς αντάλλαγμα.

Δεν συνιστά αντάλλαγμα, η καταβολή των δαπανών που απαιτούνται ως προς την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία, και η αποζημίωση για κάθε θετική ζημία της κυοφόρου, εξ αιτίας της αποχής της από την εργασία και τις αμοιβές της από εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας με σκοπό την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία.

Β. Αρμόδιο δικαστήριο, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 799 ΚΠολΔ, όπως ισχύει μετά την αντικατάστασή της από το άρθρο 1 άρθρο έκτο παρ. 2 Ν. 4335/2015, είναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο, στην περιφέρεια του οποίου έχει την συνήθη διαμονή της η αιτούσα,  ή κυοφόρος. Ο δικαστής διατάζει να γίνει η συζήτηση κεκλεισμένων των θυρών, εάν κρίνει ότι η δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη, ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Η αίτηση δικάζεται με την διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, και για το παραδεκτό της συζήτησης πρέπει να τηρηθεί η προδικασία του άρθρου 748 παρ. 2 ΚΠολΔ (ΠολΠρΘεσ 60/2019, ΠολΠρΑθ 431/2013).

Σύμφωνα με το άρθρο 1464 ΑΚ, σε περίπτωση τεχνητής γονιμοποίησης, αν η κυοφορία έγινε από άλλη γυναίκα, υπό τους όρους του άρθρου 1458, μητέρα του τέκνου τεκμαίρεται η γυναίκα στην οποία δόθηκε η σχετική δικαστική άδεια.

Το τεκμήριο αυτό ανατρέπεται, με αγωγή προσβολής της μητρότητας που ασκείται μέσα σε προθεσμία έξι μηνών από τον τοκετό, είτε από την τεκμαιρομένη μητέρα, είτε από την κυοφόρο γυναίκα, εφόσον αποδειχθεί ότι το τέκνο κατάγεται βιολογικά από την τελευταία. Η προσβολή γίνεται από τη δικαιούμενη γυναίκα αυτοπροσώπως ή από ειδικό πληρεξούσιό της ή ύστερα από άδεια του δικαστηρίου, από τον νόμιμο αντιπρόσωπό της. Με την αμετάκλητη δικαστική απόφαση που δέχεται την αγωγή το τέκνο έχει αναδρομικά από τη γέννησή του μητέρα τη γυναίκα που το κυοφόρησε.

Η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας προβλέπεται από το άρθρο 1479 παρ.1 ΑΚ.

Α. Βασική προϋπόθεση της δικαστικής αναγνώρισης της πατρότητας είναι ότι το παιδί που ζητείται να αναγνωριστεί δικαστικά πρέπει να έχει την ιδιότητα «παιδιού γεννημένου χωρίς γάμο των γονέων του», δηλαδή παιδί που δεν έχει γεννηθεί, ούτε κατά τη διάρκεια του γάμου, ούτε μέσα σε τριακόσιες ημέρες από την λύση, ή την ακύρωση του γάμου της μητέρας του (άρθρο 1465 παρ. 1 του ΑΚ).

Β. Ενεργητικά νομιμοποιούνται

α) Η μητέρα.

β) Το τέκνο.

γ) Όταν η μητέρα δεν συναινεί, ο πατέρας και ο παππούς ή η γιαγιά της πατρικής γραμμής.

Γ. Παθητικά νομιμοποιούνται   

α) Στην αγωγή της μητέρας, ο φερόμενος ως πατέρας, ή οι κληρονόμοι του (1480 ΑΚ).

β) Στην αγωγή του τέκνου, ο γονέας που αρνείται να προβεί στην αναγκαία δήλωση για την εκούσια αναγνώριση, ή οι κληρονόμοι τους (1480 ΑΚ).

γ) Στην αγωγή του πατέρα ή των γονέων του, η μητέρα, ή οι κληρονόμοι της (1480 ΑΚ).

Δ. Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1479 εδ. α΄ και β΄ και 1480 εδ. α΄ και β΄ ΑΚ προκύπτει ότι η αγωγή της μητέρας ασκείται κατά του πατέρα, ή των κληρονόμων του, χωρίς να είναι αναγκαία η απεύθυνσή της και κατά του τέκνου.

Ε. Το τεκμήριο πατρότητας συνάγεται από την σαρκική συνάφεια της μητέρας του με τον φερόμενο ως πατέρα, κατά τον κρίσιμο χρόνο της σύλληψης και  ανατρέπεται με την παραδοχή της ένστασης των σοβαρών αμφιβολιών (1482 ΑΚ).

ΣΤ. Η μητέρα μπορεί να αρνηθεί τη συναίνεσή της προβάλλοντας τον μοναδικό ισχυρισμό, ότι δεν πρόκειται για τον αληθινό πατέρα του παιδιού ΕΦΑθ 4665/2011).

Ζ. Το δικαίωμα αναγνώρισης αποκλείεται

α) Από την μητέρα, όταν περάσουν πέντε χρόνια από τον τοκετό.

β) Του τέκνου, ένα έτος μετά την ενηλικίωσή του.

γ) Του πατέρα ή των γονέων του, δύο έτη αφ ότου αρνήθηκε τη συναίνεσή της η μητέρα.

Σημειώνεται ότι  

Το παιδί που γεννιέται κατά τη διάρκεια του γάμου, ή μέσα σε τριακόσιες ημέρες από τη λύση ή την ακύρωση του γάμου της μητέρας του, δεν μπορεί να αναγνωριστεί δικαστικά από τον αληθινό του πατέρα, εκτός αν γίνει προηγουμένως προσβολή της πατρότητας του συζύγου της μητέρας (ΑΚ 1467 επ.) και η σχετική δικαστική απόφαση γίνει αμετάκλητη, οπότε το παιδί χάνει αναδρομικά από τη γέννηση του (ΑΚ 1472) την ιδιότητα του παιδιού που γεννήθηκε σε γάμο και θεωρείται ως χωρίς γάμο γεννημένο παιδί.

Α. Κατά το άρθρο 1475 παρ.1 ΑΚ, ο πατέρας μπορεί να αναγνωρίσει ως δικό του το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο, εφ όσον συναινεί σε αυτό και η μητέρα. Αν η μητέρα έχει πεθάνει, ή δεν έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, η αναγνώριση γίνεται με μόνη τη δήλωση του πατέρα. Στο άρθρο 1476 ΑΚ ορίζεται ότι η αναγνώριση από τον πατέρα ή τους γονείς του γίνεται με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου, ή με διαθήκη. Η συναίνεση της μητέρας, σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο, παρέχεται με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου. Οι δηλώσεις της αναγνώρισης και της συναίνεσης γίνονται αυτοπροσώπως και χωρίς αίρεση ή προθεσμία. Ανάκληση των δηλώσεων είναι ανίσχυρη, σύμφωνα με το άρθρο 1479 παρ.1 εδ. γ ΑΚ , όταν η μητέρα αρνείται την προβλεπόμενη από την πρώτη παράγραφο του άρθρου 1475 ΑΚ συναίνεσή της δικαίωμα δικαστικής αναγνώρισης έχουν επίσης και ο πατέρας.

Β. Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων συνάγεται ότι αν η μητέρα είναι εν ζωή και δικαιοπρακτικά ικανή και παρόλα αυτά αρνείται να συναινέσει, η μόνη δυνατότητα του πατέρα για αναγνώριση του τέκνου, είναι να ασκήσει την προβλεπόμενη από ανωτέρω άρθρο 1479 ΑΚ αγωγή δικαστικής αναγνώρισης αυτού και όχι αγωγή εξαναγκασμού της μητέρας σε συναίνεση στην εκούσια αναγνώριση με καταδίκη της στη σχετική δήλωση βούλησης, η οποία, κατά τα προαναφερθέντα, δεν παρέχεται σε σχέσεις οικογενειακού δικαίου (ΑΠ 335/2016).

Α. Κατά το άρθρο 1475 παρ.1 ΑΚ, ο πατέρας μπορεί να αναγνωρίσει ως δικό του το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο, εφ όσον συναινεί σ' αυτό και η μητέρα. Αν η μητέρα έχει πεθάνει, ή δεν έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, η αναγνώριση γίνεται με μόνη τη δήλωση του πατέρα.

Β. Στο άρθρο 1476 ΑΚ ορίζεται ότι η αναγνώριση από τον πατέρα ή τους γονείς του γίνεται με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου ή με διαθήκη. Η συναίνεση της μητέρας, σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο, παρέχεται με δήλωση ενώπιον συμβολαιογράφου. Οι δηλώσεις της αναγνώρισης και της συναίνεσης γίνονται αυτοπροσώπως και χωρίς αίρεση ή προθεσμία. Ανάκληση των δηλώσεων είναι ανίσχυρη, σύμφωνα με το άρθρο 1479 παρ.1 εδ. γ ΑΚ (ΑΠ 335/2016).

Με το άρθρο 1471 παρ. 2 περ. 2 ΑΚ, ορίζεται ότι, την πατρότητα αποκλείεται να προσβάλει οποιοσδήποτε από τους δικαιούχους που αναφέρονται στο άρθρο 1469 ΑΚ, αν ο σύζυγος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του σε τεχνητή γονιμοποίηση.

Α. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι, η μεν έγγραφη συναίνεση του άρθρου 1456 παρ. 1 καθιστά επιτρεπτή την άσκηση του δικαιώματος τεκνοποιΐας με τεχνητή γονιμοποίηση, η δε διάταξη του άρθρου 1471 παρ. 2 περ. 2 θεμελιώνει το απρόσβλητο της πατρότητας, άσχετα από την νομιμότητα της ιατρικής πράξης.

Β. Το προσβλητό της πατρότητας, της διάταξης του άρθρου 1470 αρ.1 ΑΚ, που ορίζει ότι ο σύζυγος της μητέρας μπορεί να προσβάλει την πατρότητα, όταν περάσει ένα έτος αφ ότου πληροφορήθηκε τον τοκετό και τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει ότι η σύλληψη του τέκνου δεν έγινε από αυτόν, και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν πέντε έτη από τον τοκετό, δεν αφορά την  περίπτωση της διάταξης του άρθρου 1471 παρ. 2 περ. 2 που θεμελιώνει το απρόσβλητο της πατρότητας, άσχετα από την νομιμότητα της ιατρικής πράξης, αλλά την  περίπτωση  τεχνητής γονιμοποίησης με σπέρμα τρίτου, ενώ ο σύζυγος είχε συγκατατεθεί σε τεχνητή γονιμοποίηση μόνο με δικό του σπέρμα

Γ. Επομένως στην περίπτωση, που ο σύζυγος είχε συγκατατεθεί σε τεχνητή γονιμοποίηση μόνο με δικό του σπέρμα και η γονιμοποίηση έγινε με σπέρμα τρίτου, εφαρμογή έχει η διάταξη του άρθρου 1470 αρ.1 ΑΚ, και ο σύζυγος μπορεί να προσβάλει την πατρότητα (ΑΠ 159/2011).

Κατά το άρθρο 1471 παρ. 2 περ. 2 ΑΚ, την πατρότητα αποκλείεται να προσβάλει οποιοσδήποτε από τους δικαιούχους που αναφέρονται στο άρθρο 1469 ΑΚ, αν ο σύζυγος συγκατατέθηκε στην υποβολή της συζύγου του σε τεχνητή γονιμοποίηση.

Α. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι, η μεν έγγραφη συναίνεση του άρθρου 1456 παρ. 1 καθιστά επιτρεπτή την άσκηση του δικαιώματος τεκνοποιΐας με τεχνητή γονιμοποίηση, η δε διάταξη του άρθρου 1471 παρ. 2 περ. 2 θεμελιώνει το απρόσβλητο της πατρότητας, άσχετα από την νομιμότητα της ιατρικής πράξης.

Β. Η συγκατάθεση δηλαδή αυτή, ως λόγος αποκλεισμού της προσβολής της πατρότητας, είναι διαφορετική από την συναίνεση, ως όρο του επιτρεπτού της τεχνητής γονιμοποίησης, κατά συνέπεια και αφού ο νόμος δεν ορίζει τύπο για την συγκατάθεση αυτή, η τελευταία είναι άτυπη και μπορεί να δοθεί γραπτά, ή προφορικά, ακόμη και σιωπηρά, συναγόμενη από τις περιστάσεις, όπως π.χ. στην περίπτωση κατά την οποία ο σύζυγος, παρά την ανυπαρξία έγγραφης συναίνεσης για την τεχνητή γονιμοποίηση, εμφανίζεται και μετέχει μαζί με τη σύζυγό του σε όλα τα στάδια της διαδικασίας της τεχνητής γονιμοποίησης (ΑΠ 823/2013).

Γ. Η διάταξη του άρθρου 1470 αρ.1 ΑΚ, που καθιερώνει ότι ο σύζυγος της μητέρας μπορεί να προσβάλει την πατρότητα, όταν περάσει ένα έτος αφ ότου πληροφορήθηκε τον τοκετό και τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει ότι η σύλληψη του τέκνου δεν έγινε από αυτόν, και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν πέντε έτη από τον τοκετό, δεν αφορούν την παραπάνω περίπτωση και η σχετική αγωγή απορρίπτεται προεχόντως ως απαράδεκτη.

Δ. Η διάταξη αυτή αφορά, όμως, την περίπτωση  τεχνητής γονιμοποίησης με σπέρμα τρίτου, ενώ ο σύζυγος είχε συγκατατεθεί σε τεχνητή γονιμοποίηση μόνο με δικό του σπέρμα (ΑΠ 159/2011).

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 1467 ΑΚ η ιδιότητα του τέκνου, ως προς το οποίο συντρέχει ένα από τα τεκμήρια των άρθρων 1465 και 1466 ΑΚ, ως τέκνου γεννημένου σε γάμο, μπορεί να προσβληθεί δικαστικώς, αν αποδειχθεί ότι η μητέρα δεν συνέλαβε πράγματι από το σύζυγο της, ή ότι κατά το κρίσιμο διάστημα της σύλληψης, δηλαδή αυτό που περιλαμβάνεται ανάμεσα στην τριακοσιοστή και την εκατοστή ογδοηκοστή ημέρα πριν από το τοκετό (άρθρο 1468 ΑΚ) ήταν φανερά αδύνατο να συλλάβει από αυτόν, ιδίως εξαιτίας ανικανότητας, ή αποδημίας του, ή επειδή δεν είχαν σχέσεις.

Β. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1469ΑΚ τα πρόσωπα που μπορούν να προσβάλλουν την ιδιότητα του τέκνου ως γεννημένου σε γάμο είναι

α) ο σύζυγος της μητέρας.

β) ο πατέρας ή η μητέρα του συζύγου, αν αυτός πέθανε χωρίς να έχει χάσει το δικαίωμα της προσβολής.

γ) το τέκνο.

δ) η μητέρα του τέκνου και

ε) ο άντρας με τον οποίο η μητέρα είχε μόνιμη σχέση με σαρκική συνάφεια κατά το κρίσιμο διάστημα της σύλληψης.

Γ. Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 609 παρ.1 του ΚΠολΔ η αγωγή για την προσβολή της πατρότητας τέκνου γεννημένου σε γάμο απευθύνεται

α) αν ασκείται από τον σύζυγο της μητέρας ή έναν από τους γονείς του, κατά του τέκνου η του ειδικού επιτρόπου του και της μητέρας του.

β) αν ασκείται από το τέκνο, κατά της μητέρας και του συζύγου της.

γ) αν ασκείται από τη μητέρα, κατά του τέκνου ή του ειδικού επιτρόπου του και κατά του συζύγου.

δ) Σε περίπτωση που έχει πεθάνει κάποιος από αυτούς, απευθύνεται, με εξαίρεση την περίπτωση που πέθανε το ίδιο το τέκνο, κατά των κληρονόμων αυτού που πέθανε, αλλιώς απορρίπτεται.

Δ. Επομένως η ενεργητική νομιμοποίηση διέπεται από την προαναφερόμενη διάταξη του άρθρου 1469 ΑΚ, η δε παθητική νομιμοποίηση ρυθμίζεται με την διάταξη του άρθρου 619 παρ. 1 ΚΠολΔ, ως εξής

α) όταν ενάγει ο σύζυγος ή, μετά το θάνατο του, οι γονείς του, η αγωγή απευθύνεται κατά του τέκνου και της μητέρας του.

β) όταν ενάγει το τέκνο, εναγόμενοι είναι η μητέρα και ο σύζυγος της και

γ) όταν ενάγει η μητέρα, η αγωγή στρέφεται κατά του τέκνου και του συζύγου της.

δ) όταν ενάγει ο άνδρας με τον οποίο είχε σχέσεις η μητέρα, η αγωγή πρέπει να απευθύνεται κατά όλων των αμέσως ενδιαφερόμενων, δηλαδή της μητέρας, του συζύγου και του τέκνου.

Ε. Δεν προβλέπεται στις οικείες διατάξεις η δυνατότητα άσκησης της αγωγής προσβολής της πατρότητας του τέκνου γεννημένου σε γάμο από περισσότερα πρόσωπα από τα προαναφερόμενα που ενάγουν από κοινού. Τούτο δεν οφείλεται σε ακούσια παράβλεψη του νομοθέτη αλλά πρόκειται περί συνειδητής επιλογής.

ΣΤ. Η προσβολή της πατρότητας αποκλείεται

α) Από τον σύζυγο της μητέρας, όταν περάσει ένα έτος αφ ότου πληροφορήθηκε τον τοκετό και τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει ότι η σύλληψη του τέκνου δεν έγινε από αυτόν, και σε κάθε περίπτωση, όταν περάσουν πέντε έτη από τον τοκετό (άρθρο 1470 αρ. 1 ΑΚ).

β) Από τον πατέρα ή η μητέρα του συζύγου, αν αυτός πέθανε χωρίς να έχει χάσει το δικαίωμα της προσβολής, αποκλείεται, όταν περάσει ένα έτος αφότου έμαθαν το θάνατο του τελευταίου και τη γέννηση του τέκνου (άρθρο 1470 αρ. 2 ΑΚ).

γ) Από το τέκνο αποκλείεται, όταν περάσει ένα έτος από την ενηλικίωσή του (άρθρο 1470 αρ. 3 ΑΚ).

δ) Από τη μητέρα, όταν περάσει ένα έτος από τον τοκετό, ή, εφόσον υπάρχει σοβαρός λόγος για τη μη προσβολή κατά τη διάρκεια του γάμου, έξι μήνες αφότου λύθηκε ή ακυρώθηκε ο γάμος με το σύζυγό της (άρθρο 1470 αρ. 1 ΑΚ).

ε) Από τον άνδρα, με τον οποίο η μητέρα, βρισκόμενη σε διάσταση με το σύζυγό της, είχε μόνιμη σχέση με σαρκική συνάφεια, κατά το κρίσιμο διάστημα της σύλληψης, αποκλείεται, όταν περάσουν δύο έτη από τον τοκετό ( άρθρο 1470 αρ. 5 ΑΚ). 

Ζ. Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις, εάν το τέκνο είναι ανήλικο εκπροσωπείται από ειδικό επίτροπο σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1517 ΑΚ. Ο ειδικός επίτροπος ορίζεται από το Μονομελές Πρωτοδικείο, που δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρο 796 ΚΠολΔ), για να εκπροσωπήσει το τέκνο στη δίκη αυτή

Η. Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιλαμβάνει τα πραγματικά περιστατικά που προσδιορίζουν, είτε ότι η μητέρα δεν συνέλαβε το τέκνο από το σύζυγό της, ήτοι τον τεκμαιρόμενο πατέρα, είτε ότι αυτή κατά το κρίσιμο της σύλληψης διάστημα ήταν φανερά αδύνατο να συλλάβει το τέκνο από εκείνον (ΑΠ 1504/2001, ΑΠ 1620/2000, ΠολΠρΑθ 1778/2008, ΜονΠρΘεσ 16439/2017).

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1517 ΑΚ, αν τα συμφέροντα του τέκνου συγκρούονται με τα συμφέροντα του πατέρα ή της μητέρας του, που ασκούν τη γονική μέριμνα, καθώς και των συζύγων ή συγγενών τους, εξ αίματος ή εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή, διορίζεται ειδικός επίτροπος.

Α. Η διάταξη προβλέπει, σε περίπτωση σύγκρουσης των συμφερόντων του ανήλικου τέκνου με τα συμφέροντα των προσώπων που αναφέρονται περιοριστικά σε αυτή, το διορισμό ειδικού επιτρόπου, προσώπου δηλαδή που θα εκπροσωπήσει το ανήλικο τέκνο ειδικά στο πλαίσιο της συγκεκριμένης δίκης, ή της έννομης σχέσης, όπου υφίσταται η σύγκρουση συμφερόντων.

Δικαιολογητικός λόγος της ρύθμισης είναι η αποτροπή ενδεχόμενης κατάχρησης των αρμοδιοτήτων του γονέα, φορέα της γονικής μέριμνας, με το σκοπό πορισμού ιδίου οφέλους ή υπέρ των συγγενών του, σε βάρους του ανήλικου τέκνου.

Β. Η αίτηση διορισμού ειδικού επιτρόπου υποβάλλεται από τους γονείς, ή από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον (ΜονΠρΠειρ  507/2019). Το Δικαστήριο στο οποίο εκκρεμεί η κυρία διαφορά, κατ` εφαρμογή του άρθρου 67 ΚΠολΔ, αναβάλλει την πρόοδο της δίκης, προκειμένου να διοριστεί ειδικός επίτροπος, ορίζοντας προθεσμία.

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1517 ΑΚ, αν τα συμφέροντα του τέκνου συγκρούονται με τα συμφέροντα του πατέρα ή της μητέρας του, που ασκούν τη γονική μέριμνα, καθώς και των συζύγων ή των συγγενών τους εξ αίματος ή εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή, ορίζεται ειδικός επίτροπος.

Α. Η ανωτέρω διάταξη προβλέπει, σε περίπτωση σύγκρουσης των συμφερόντων του ανηλίκου τέκνου με τα συμφέροντα των προσώπων που αναφέρονται περιοριστικά σε αυτή, τον διορισμό ειδικού επιτρόπου, προσώπου δηλαδή, που θα εκπροσωπήσει το ανήλικο τέκνο ειδικά στο πλαίσιο συγκεκριμένης δίκης, ή της έννομης σχέσης, όπου υφίσταται η σύγκρουση συμφερόντων.

Δικαιολογητικός λόγος της ρύθμισης αυτής είναι η αποτροπή ενδεχόμενης κατάχρησης των αρμοδιοτήτων του γονέα, φορέα της γονικής μέριμνας, με το σκοπό πορισμού ιδίου οφέλους ή υπέρ των συγγενών του, σε βάρος του ανηλίκου τέκνου. 

Β. Η άσκηση αγωγής για την αναγνώριση της ύπαρξης ή μη ύπαρξης σχέσης γονέα και τέκνου αποτελεί κατ εξοχήν περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων του τέκνου και των γονέων του και πρέπει να διορίζεται ειδικός επίτροπος ακόμη και στην περίπτωση που το ανήλικο τέκνο ομοδικεί αναγκαστικά, ως εναγόμενο, με κάποιο από τα αναφερόμενα στη διάταξη του άρθρου 609 παρ. 3 ΚΠολΔ πρόσωπα.

Γ. Η αίτηση διορισμού ειδικού επιτρόπου υποβάλλεται από τους γονείς, ή από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον (ΜονΠρΠειρ  507/2019). Το Δικαστήριο στο οποίο εκκρεμεί η κυρία διαφορά, κατ` εφαρμογή του άρθρου 67 ΚΠολΔ, αναβάλλει την πρόοδο της δίκης, προκειμένου να διοριστεί ειδικός επίτροπος και ορίζει προθεσμία.

Δ. Η  άπρακτη πάροδος της προθεσμίας που τάσσεται από το δικαστήριο δεν συνεπάγεται την κατ` άρθρο 151 ΚΠολΔ έκπτωση από το δικαίωμα, αλλά απλώς ότι, όσο διαρκεί η προθεσμία, το δικαστήριο δεν έχει εξουσία για έκδοση αποφάσεως. Επομένως παραδεκτώς μετά την πάροδο της προθεσμίας διορίζεται ο ειδικός επίτροπος, πριν όμως από το πέρας της νέας συζητήσεως.

 Ε. Με βάση την αρχή της πρωτοβουλίας των διαδίκων (άρθρο 108 ΚΠολΔ) ο αντίδικος του διαδίκου μπορεί, με δική του πρωτοβουλία και επιμέλεια, να προκαλέσει τον ορισμό δικασίμου και τη νέα συζήτηση της υποθέσεως σε ημεροχρονολογία μεταγενέστερη της λήξεως της προθεσμίας που έχει ταχθεί (ΑΠ 186/2011).

Α. Κατά το άρθρο 1393 ΑΚ, σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης, το δικαστήριο μπορεί, εφ όσον το επιβάλλουν λόγοι επιείκειας ενόψει των ειδικών συνθηκών καθενός από τους συζύγους και του συμφέροντος των τέκνων, να παραχωρήσει στον ένα σύζυγο την αποκλειστική χρήση ολοκλήρου ή τμήματος του ακινήτου που χρησιμεύει για κύρια διαμονή των ίδιων (οικογενειακή στέγη), ανεξάρτητα από το ποιος από αυτούς είναι κύριος, ή έχει απέναντι στον κύριο το δικαίωμα της χρήσης του.

Β. Η εν λόγω παραχώρηση γίνεται με βάση τις ειδικές συνθήκες του καθενός συζύγου, το συμφέρον των τέκνων και τις αρχές της επιείκειας, οι οποίες είναι δυνατόν να επιβάλλουν κατά περίπτωση η παραχώρηση αυτή να γίνεται και προς τον σύζυγο που δεν έχει εμπράγματο, ή ενοχικό, δικαίωμα στο ακίνητο, όπως επίσης να γίνεται με αντάλλαγμα, ή χωρίς αντάλλαγμα, το οποίο είναι δυνατόν να υπολογισθεί, ή και να μην υπολογισθεί, κατά τον καθορισμό της διατροφής, που οφείλει ο υπόχρεος και κύριος της παραχωρούμενης οικογενειακής στέγης στον άλλο σύζυγο, ή στα τέκνα του (ΑΠ 1630/2002, ΕφΑθ 9153/2005).

Γ. Αν υπάρχει επείγουσα περίπτωση ή επικείμενος κίνδυνος, το δικαίωμα του συζύγου να ζητήσει τη ρύθμιση της χρήσης της οικογενειακής στέγης μπορεί να προστατευθεί και προσωρινά με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων κατ άρθρα 662 επ., 735 ΚΠολΔ).

Δ. Η ρύθμιση αυτή της χρήσης της συζυγικής στέγης δεν έχει μονιμότητα, με την έννοια ότι αν η διάσταση εξελιχθεί σε διαζύγιο και καταστεί αμετάκλητη η σχετική δικαστική απόφαση, η τύχη της εν λόγω στέγης θα κριθεί με βάση τους γενικούς κανόνες του εμπραγμάτου ή του ενοχικού δικαίου, π.χ. με βάση την κυριότητα ή την ύπαρξη μισθωτικής σχέσης, και όχι με βάση την ειδική αυτή ρύθμιση που υπόκειται και σε αναθεώρηση όταν οι περιστάσεις το επιβάλλουν (ΕφΑθ 7980/1986).

Ε. Το γεγονός αυτό δεν δίνει το δικαίωμα στο σύζυγο, που είναι κύριος και νομέας της οικογενειακής στέγης, να αξιώσει την άμεση απομάκρυνση του άλλου συζύγου από αυτήν και την απόδοση της χρήσης της αποκλειστικά σε αυτόν με επίκληση των αντίστοιχων εμπραγμάτων δικαιωμάτων του, αφού πλέον η χρήση της οικογενειακής στέγης αποτελεί αντικείμενο, είτε συναινετικής ρύθμισης, είτε ρύθμισης κατ άρθρο 1393 ΑΚ, ύστερα από αγωγή κατά τη διαδικασία των γαμικών διαφορών, ή αίτηση για προσωρινή ρύθμιση της κατάστασης κατ άρθρο 735 ΚΠολΔ.

ΣΤ. Μέχρι τότε, ο σύζυγος που δεν είναι κύριος ή νομέας της οικογενειακής στέγης, δικαιωματικά παραμένει σ' αυτήν με βάση, είτε την διάταξη του άρθρου 1386 ΑΚ, είτε τη διάταξη του άρθρου 1393 ή και 361 ΑΚ. Η άρνησή του να αποδώσει την χρήση της στον άλλο σύζυγο, που είναι κύριος και νομέας, δεν συνιστά αντιποίηση τη νομής του, που εξακολουθεί να ασκείται μέσω αυτού ως κατόχου δυνάμει της έννομης σχέσης του γάμου. Όσο ισχύει η ρύθμιση της οικογενειακής στέγης, δεν υφίσταται προσβολή της νομής, δηλαδή αποβολή ή διατάραξη από το σύζυγο υπέρ του οποίου η αποκλειστική χρήση της οικογενειακής στέγης κατ άρθρο 1393 ΑΚ, γιατί δεν υφίσταται το στοιχείο της παρανομίας. Μόνο αν εκδοθεί αμετάκλητη απόφαση διαζυγίου παύει η ρύθμιση της ΑΚ 1393 και ισχύουν πλέον οι γενικές διατάξεις του ενοχικού και εμπραγμάτου δικαίου (Βασ. I Μπρακατσούλα, Ασφαλιστικά Μέτρα, Δ' έκδ. σ. 676 - 679).

Α. Κατά το άρθρο 512 ΑΚ, δωρεές που έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον, ή από λόγους ευπρέπειας, δεν μπορούν να ανακληθούν.

Β. Δωρεές από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον, μη υποκείμενες σε ανάκληση, είναι εκείνες που αντικειμενικά, κατά τις επικρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις, ανταποκρίνονται σε κάποιο ιδιαίτερο ηθικό καθήκον του δωρητή, όπως οι σχέσεις συγγένειας ή φιλίας, ασχέτως προς τα ελατήρια της βούλησής του.

Γ. Δωρεές από λόγους ευπρέπειας, είναι εκείνες που ανταποκρίνονται στις κοινωνικές συνήθειες, ή απαιτήσεις της κοινής γνώμης, ή γίνονται από κοινωνική υποχρέωση.

Δ. Στις δωρεές που δεν ανακαλούνται περιλαμβάνεται και η ανταποδοτική δωρεά, δηλαδή αυτή με την οποία ο δωρητής σκοπεί να ανταμείψει υπηρεσίες που του παρασχέθηκαν από το δωρεοδόχο, ο οποίος δεν μπορούσε να αξιώσει αμοιβή από το δωρητή για την παροχή τους (ΑΠ 1434/2014).

Ε. Η φύση της συναπτόμενης σύμβασης δεν εξαρτάται από την ονομασία που δίνεται σε αυτή από τους συμβαλλομένους, αλλά ο χαρακτηρισμός της αποτελεί έργο του δικαστηρίου, το οποίο σχηματίζει την κρίση του από τα περιεχόμενο όσων έχουν συμφωνηθεί και καθορίζει τους προσιδιάζοντες στη σχέση κανόνες δικαίου, προσφεύγοντας, αν υπάρχει ανάγκη, και σε στοιχεία ευρισκόμενα έξω από τη σύμβαση, όταν αυτά συνδέονται με τα συμφωνηθέντα κατά τρόπο που επηρεάζει το αποτέλεσμα ( ΑΠ 109/2010,  ΑΠ 655/2014).

ΣΤ. Η μνεία στο δωρητήριο συμβόλαιο, ότι η δωρεά έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον του δωρητή προς το δωρεοδόχο, ή από λόγους ευπρέπειας, δεν έχει έννομη επιρροή, αλλά πρέπει να εκτίθενται στο συμβόλαιο τα πραγματικά περιστατικά, τα οποία, αν είναι αληθινά, θεμελιώνουν την κρίση του δικαστηρίου, ότι η δωρεά έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον, ή από λόγους ευπρέπειας (ΑΠ 1434/2014).

Ζ.  Ο σχετικός ισχυρισμός των εναγομένων δωρεοδόχων, συνιστά καταλυτική ένσταση της αγωγικής αξιώσεως του ενάγοντος δωρητή που έχει έρεισμα στην διάταξη του άρθρου 505 ΑΚ και πρέπει να προτείνεται προσηκόντως και να επαναφέρεται νομίμως ενώπιον του δευτεροβαθμίου Δικαστηρίου ( ΑΠ 655/2014).

Σύμφωνα με το άρθρο 510 παρ. 1 ΑΚ, η ανάκληση της δωρεάς αποκλείεται, αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης.

Η ετήσια αποσβεστική προθεσμία προς ανάκληση της δωρεάς, η οποία εξετάζεται αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο, δεν αρχίζει, εφ όσον τα πραγματικά περιστατικά που συνιστούν το λόγο της αχαριστίας είναι εξακολουθητικά και φθάνουν μέχρι την πράξη ανάκλησης της δωρεάς, η οποία μπορεί να γίνει και με την άσκηση της αγωγής ανάκλησης, γιατί στην περίπτωση αυτή τα ανωτέρω περιστατικά θεωρούνται και λαμβάνονται υπόψη ως ενιαίο σύνολο, οπότε η προθεσμία προς ανάκληση αρχίζει από την τέλεση του τελευταίου παραπτώματος (ΑΠ 1375/2014, ΑΠ 655/2014, ΑΠ 1043/2000, ΑΠ 515/2020).

Α. Σύμφωνα με το άρθρο 782 ΚΠολΔ  "1. Όταν ο νόμος απαιτεί δικαστική απόφαση για να βεβαιωθεί ένα γεγονός με το σκοπό να συνταχθεί ληξιαρχική πράξη, η απόφαση εκδίδεται με αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον ή του εισαγγελέα από το ειρηνοδικείο της περιφέρειας του ληξιάρχου ο οποίος θα συντάξει τη ληξιαρχική πράξη. 2. Η απόφαση πρέπει να βεβαιώνει και κάθε άλλο στοιχείο που πρέπει κατά το νόμο να περιέχει η ληξιαρχική πράξη, εκτός αν αυτό είναι αδύνατο. 3. Οι διατάξεις της παραγράφου 1 εφαρμόζονται και για τη διόρθωση ληξιαρχικής πράξης».

Β. Επομένως κατά την τρίτη παράγραφο του άρθρου 782 ΚΠολΔ, για τη διόρθωση ληξιαρχικής πράξης εκδίδεται απόφαση, με αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον, ή του εισαγγελέα, από το ειρηνοδικείο της περιφέρειας του ληξιάρχου ο οποίος έχει συντάξει τη διορθωτέα ληξιαρχική πράξη. Η αρμοδιότητα είναι αποκλειστική και δεν χωρεί παρέκταση.

Γ. Η εισαγγελική διάταξη του εισαγγελέα της περιφέρειας του ληξιάρχου και, αν εκεί δεν εδρεύει εισαγγελέας, του ειρηνοδίκη, που παρέχει την  δυνατότητα να διορθώνονται σφάλματα, που προφανώς εκ παραδρομής παρεισέφρησαν στην  ληξιαρχική πράξη (η διάταξη εκδίδεται κατόπιν αιτήσεως του έχοντος συμφέρον, μετά από έρευνα και εξακρίβωση των πραγματικών στοιχείων) έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την συμφωνία του ληξιάρχου. Σε περίπτωση ασυμφωνίας του ληξιάρχου, τα εν λόγω εκ παραδρομής σφάλματα που παρεισέφρησαν στην ληξιαρχική πράξη, διορθώνονται μόνο με δικαστική απόφαση (ΓνΕισΑΠ 4/2001).

Δ. Εκτός από την περίπτωση καταχώρησης οφειλόμενης σε σφάλμα από προφανή παραδρομή, για τη διόρθωση της οποίας με άδεια του εισαγγελέως δεν συμφωνεί ο ληξίαρχος, γίνεται δεκτή η δυνατότητα διόρθωσης, με τελεσίδικη απόφαση Ειρηνοδικείου, της ληξιαρχικής πράξης γέννησης ως προς το κύριο όνομα, για λόγους αναγόμενους στην προστασία της προσωπικότητας του ατόμου (άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος).

Ε. Αντικείμενο της δικαστικής απόφασης που αφορά την διόρθωση, ή συμπλήρωση, της ληξιαρχικής πράξης δεν είναι η έκδοση διαταγής προς το ληξίαρχο, αλλά η διαπίστωση των ακριβών στοιχείων της πράξης και, για το λόγο αυτό, είναι, αναφορικά με τη ρυθμιστική της ενέργεια, διαπιστωτική θετική ατομική διοικητική πράξη. Αυτό σημαίνει ότι η σχετική δικαστική απόφαση, δεν περιέχει, ούτε επιτρέπεται να περιέχει, διαταγή διόρθωσης από το ληξίαρχο, ούτε υποκαθιστά την υποχρέωσή του να ενεργήσει από υπηρεσιακό καθήκον, σύμφωνα με τα άρθρα 4 περ. β' και 14 παρ.1 ν. 344/1976.

ΣΤ. Τους νόμιμους λόγους, που θεμελιώνουν το αίτημα διόρθωσης του ονόματος, πρέπει να επικαλείται στο δικόγραφο της αίτησης ο αιτών, προσθέτοντας τα στοιχεία που θεμελιώνουν το έννομο συμφέρον του φέροντος το όνομα, προσδιορίζοντας τα περιστατικά που συνιστούν παρακώλυση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του φέροντος το όνομα από τη μη αναγραφή του επιθυμητού ονόματος, ή από την αναγραφή του ανεπιθύμητου (ΕφΠειρ 32/2011), ώστε να τεθούν ως θέμα απόδειξης οι σχετικοί ισχυρισμοί, με αναγωγή στα συγκεκριμένα περιστατικά του βίου του φέροντος το όνομα, ιδίως όταν αυτό είναι σύνηθες και απλώς επιδιώκεται η αντικατάσταση από το χρησιμοποιούμενο υποκοριστικό του (ΕφΔωδ 347/2005).

Ζ. Ως εξαίρεση από τον κανόνα του αμετάβλητου του ονόματος, η διόρθωση πρέπει να ανταποκρίνεται σε εξαιρετικές προϋποθέσεις, δηλαδή η αιτούμενη μεταβολή θα πρέπει να αίρει κωλύματα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, που δημιουργεί αντικειμενικά η χρήση του υπό διόρθωση ονόματος, ιδίως όταν προκαλεί σύγχυση στις κοινωνικές του σχέσεις, όπως συμβαίνει όταν το κύριο όνομα προσομοιάζει με επώνυμο (ΜονΠρΧίου 175/1990) ή είναι άσχετο με τα ονόματα της οικογενείας του (ΜονΠρΘεσσαλ 20438/2010).

Η. Δεν συνιστά ουσιώδη ανεπίτρεπτη μεταβολή η συμπλήρωση δεύτερου ονόματος,  ούτε η απαλοιφή δεύτερου ονόματος, το οποίο δεν είναι εύηχο και δημιουργεί ψυχολογικά προβλήματα στο πρόσωπο που το φέρει, εφόσον διατηρείται το κύριο όνομα

Θ. Έχει κριθεί ότι συνιστά σπουδαίο λόγο μεταβολής του ονόματος και επί μεταβολής, ή αποποίησης, του δηλωθέντος θρησκεύματος (κατόπιν σοβαρής, αβίαστης και ελεύθερης απόφασης, που γίνεται διοικητικά, κατόπιν απλής αιτήσεως διαγραφής του θρησκεύματος) του φέροντος όνομα, που του δόθηκε με βάπτιση (ΜονΠρΠατρ 430/2003), ή λόγω μεταβολής θρησκεύματος επί υιοθεσίας ανηλίκου (ΜονΠρΘεσσαλ 32576/2007).

Ι. Δεν υφίσταται, όμως, διάταξη που να γεννά δικαίωμα μεταβολής του κυρίου ονόματος, λόγω απλής σχετικής επιθυμίας του ενηλικιωθέντος, ούτε προσβάλλεται η προσωπικότητα του ατόμου που φέρει όνομα, το οποίο δεν επιθυμεί, ώστε να του αναγνωρίζεται άνευ όρων το δικαίωμα επιλογής του ονόματος του, και επομένως δεν δικαιολογείται για τους λόγους αυτούς δικαστική διόρθωση της ληξιαρχικής πράξης γέννησης (ΕιρΑΘ 1290/2015, ΕιρΒόλου 545/2019, ΜονΠρΘεσσαλ 8/2013, ΜονΠρΘεσσαλ 3516/2013)

Α. Το κύριο όνομα του τέκνου προσδίνεται, είτε είναι βαπτισμένο, είτε είναι αβάπτιστο, με κοινή δήλωση των γονέων στον αρμόδιο Ληξίαρχο. Η δήλωση μπορεί να υποβληθεί από τον ένα γονέα, απαιτείται, όμως, έγγραφη εξουσιοδότηση του άλλου γονέα, θεωρημένη για το γνήσιο της υπογραφής (ν. 1438/1984 περί ληξιαρχικών πράξεων).

Β. Η αλλαγή του κύριου ονόματος, επειδή δεν προσκρούει σε απαγορευτική διάταξη νόμου, ούτε στο μυστήριο του βαπτίσματος, επιτρέπεται, εφ όσον υπάρχει σπουδαίος λόγος, με τελεσίδικη δικαστική απόφαση από αρμόδιο δικαστήριο, αφού προηγουμένως ο δικαστής εκτιμήσει επαρκή τον σπουδαίο λόγο, η οποία (δικαστική απόφαση) στην συνέχεια καταχωρείται από τον ληξίαρχο στην ληξιαρχική πράξη γέννησης του τέκνου.

Γ. Αίτημα της αγωγής μπορεί να αποτελεί ακόμη και η άρση δοθέντος ήδη ονόματος στο τέκνο. Το δικαστήριο δεν δεσμεύεται από τα αιτήματα, ή την γνώμη των γονέων, ούτε από το γεγονός ότι το ανήλικο είναι ήδη βαπτισμένο, γιατί, ως ελέχθη, η ονοματοδοσία δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο του μυστηρίου του βαπτίσματος, ώστε να απαγορεύεται η μεταβολή του. Το δικαστήριο αποφασίζει με γνώμονα πρωτίστως το συμφέρον του τέκνου, αναζητεί δε την περισσότερο ανταποκρινόμενη στο συμφέρον του τέκνου λύση και μπορεί, εφ όσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου, να μην αποδεχθεί κανένα από τα αντιθέτως προτεινόμενα από τους διαδίκους γονείς κύρια ονόματα και να επιλέξει άλλο όνομα μη προτεινόμενο από κανένα από τους γονείς, ή και συνδυασμό ονομάτων από τα αντιθέτως προτεινόμενα από τους γονείς, ή και από μη προτεινόμενα από αυτούς.

Α. Το επώνυμο του τέκνου προσδίνεται, με κοινή αμετάκλητη δήλωση αμφοτέρων των γονέων, πριν τον γάμο τους, είτε στον λειτουργό ενώπιον του οποίου θα τελεσθεί ο γάμος, είτε σε συμβολαιογράφο. Το επώνυμο μπορεί να είναι, είτε το επώνυμο ενός γονέα, είτε συνδυασμός των επωνύμων και των δύο γονέων. Το επώνυμο δεν μπορεί περιλαμβάνει περισσότερα από δύο επώνυμα. Αν οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, τα τέκνα λαμβάνουν το επώνυμο του πατέρα τους (ΑΚ 1505).

Β. Η αλλαγή του επωνύμου του τέκνου, κατ αρχήν, δεν επιτρέπεται. Επομένως, δεν είναι δυνατόν να χωρήσει, με την προβλεπόμενη διοικητική διαδικασία, αλλαγή του πατρικού ή μητρικού, επωνύμου του οποίου φορέας είναι το τέκνο, συνισταμένη στην αποβολή του επωνύμου του ενός γονέα και στην αντικατάστασή του με εκείνο του άλλου( ΣτΕ 3220/2015, ΣτΕ 1852/2016).

Γ. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται, αφού προηγουμένως με τελεσίδικη δικαστική απόφαση από αρμόδιο δικαστήριο ακυρωθεί η δήλωση των γονέων περί προσδιορισμού του επωνύμου του τέκνου, κατά τις γενικές περί δικαιοπραξιών διατάξεις, λόγω πλάνης, απάτης ή απειλής, κατά τη διαδικασία της αμφισβητουμένης δικαιοδοσίας (ΠολΠρΑθ 2882/1989, ΠολΠρΑθ 1044/1996, ΠολΠρΘ 21355/2000, ΣτΕ 1852/2016).

Δ. Στην συνέχεια οι γονείς πρέπει, με κοινή δήλωσή τους ενώπιον συμβολαιογράφου, να προσδώσουν νέο επώνυμο στο τέκνο, το οποίο στην συνέχεια καταχωρείται από τον ληξίαρχο στην ληξιαρχική πράξη γέννησης του τέκνου.

Σύμφωνα με το άρθρο 510 παρ. 1 ΑΚ, η ανάκληση της δωρεάς αποκλείεται

αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο, ή

αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης.

Α. Κατά το άρθρο 508 ΑΚ η δωρεά που έγινε από κάποιον που δεν έχει γνήσιους κατιόντες μπορεί να ανακληθεί μέσα σε μια πενταετία, αφ ότου εκπληρώθηκε αν, εν όσω ζούσε ο δωρητής, ή ύστερα από το θάνατό του, γεννήθηκε γνήσιο τέκνο του ή αν νομιμοποιήθηκε τέκνο του με γάμο.

Β. Η έλλειψη γνήσιων κατιόντων του δωρητή, ως προϋπόθεση του δικαιώματος ανακλήσεως της δωρεάς, πρέπει να υφίσταται κατά το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης δωρεάς, ήτοι κατά το χρόνο δηλώσεως της περί δωρεάς βουλήσεως του δωρητή.

Γ. Επιγενόμενη γέννηση γνήσιου τέκνου του, ή η νομιμοποίηση τέκνου του με γάμο, ως προϋπόθεση, επίσης, του ανωτέρω δικαιώματός του, μπορεί να λάβει χώρα έκτοτε (μετά την κατάρτιση της δωρεάς), ενόσω ζούσε ή μετά το θάνατό του, επομένως δε και πριν την μεταγενέστερη της κατάρτισης εκπλήρωση της δωρεάς (σε περίπτωση που δεν ταυτίζονται ο χρόνος κατάρτισης και ο χρόνος εκπλήρωσης της δωρεάς) (ΑΠ 500/2017).

Α. Σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 506 ΑΚ ο κληρονόμος του δωρητή έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος, ενεργώντας με πρόθεση, θανάτωσε τον δωρητή ή τον εμπόδισε να ανακαλέσει τη δωρεά.

Β. Το δικαίωμα του κληρονόμου του δωρητή για ανάκληση της δωρεάς, γιατί ο δωρεοδόχος, ενεργώντας με πρόθεση, εμπόδισε τον δωρητή να ανακαλέσει τη δωρεά, υφίσταται μόνο εφόσον, ενώ βρίσκονταν στη ζωή ο δωρητής, είχε γεννηθεί στο πρόσωπό του δικαίωμα ανάκλησης της δωρεάς για κάποιο νόμιμο λόγο, μεταξύ των οποίων είναι και η αχαριστία του δωρεοδόχου, αλλά ωστόσο ο δωρεοδόχος με συγκεκριμένες πράξεις ή παραλείψεις του του τον εμπόδισε να ασκήσει το δικαίωμά του για ανάκληση της δωρεάς, μολονότι ο δωρητής είχε τη σχετική επιθυμία (ΕφΑθ 2615/2009, ΕφΑθ 1501/2009, ΠολΠρΘεσ 744/2016).

Α. Με την διάταξη του άρθρου 505 ΑΚ ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει την δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ του παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή, ή στο σύζυγο, ή σε στενό συγγενή του και ιδίως, αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διαθρέψει τον δωρητή. Κατά την έννοια της διάταξης, ως αχαριστία, που δικαιολογεί την ανάκληση της δωρεάς, θεωρείται η βαριά αντικοινωνική συμπεριφορά, ή διαγωγή του δωρεοδόχου, η οποία αποτελεί παράβαση των κανόνων του δικαίου ή των αντιλήψεων περί ηθικής και ευπρέπειας, οφείλεται δε σε υπαιτιότητά του και μπορεί να καταλογιστεί σ' αυτόν.

Β. Αχαριστία μπορεί, να αποτελεί και η χωρίς σοβαρό λόγο αδιαφορία του δωρεοδόχου γενικώς για την τύχη του δωρητή, όταν ο τελευταίος έχει ανάγκη από περίθαλψη και διατροφή, ή από εκδηλώσεις αγάπης και ενδιαφέροντος για ψυχολογική του στήριξη λόγω της δύσκολης ψυχοσωματικής κατάστασης, στην οποία έχει περιέλθει εξαιτίας ασθένειας ή γήρατος, καθώς και η προσβλητική συμπεριφορά και περιφρονητική διαγωγή του δωρεοδόχου. Η αδιαφορία αυτή είναι, λόγω των συνθηκών υπό τις οποίες βρίσκεται ο δωρητής, κοινωνικά αποδοκιμαστέα, κατά τρόπο ώστε, όταν αυτή συντρέχει, να δικαιούται ο δωρητής να ανακαλέσει την δωρεά, έστω και αν ο δωρεοδόχος που αδιαφορεί για την τύχη του δεν ανέλαβε, με τη σύμβαση της δωρεάς, τέτοια υποχρέωση.

Γ. Το αν η από αχαριστία συμπεριφορά, ή διαγωγή, του δωρεοδόχου συνιστά ή όχι βαρύ παράπτωμα, κρίνεται από το Δικαστή, ο οποίος για τη μόρφωση της κρίσης του εκτιμά την εν λόγω συμπεριφορά βάσει αντικειμενικών κριτηρίων και, ιδίως, του δεσμού μεταξύ δωρητή και δωρεοδόχου, των ελατηρίων της δωρεάς και της αξίας του αντικειμένου της, λαμβάνοντας επιπλέον υπ όψιν το βαθμό της υπαιτιότητας του δωρεοδόχου και τυχόν συντρέχον πταίσμα του δωρητή, ή του συζύγου, ή στενού συγγενούς του (ΑΠ 656/2011, 654/2011, ΑΠ 1523/2010, ΑΠ 1248/2009).

Δ. Κατά την διάταξη του άρθρου 509 παρ. 1 ΑΚ η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με άτυπη, ακόμη και όταν το αντικείμενο της δωρεάς είναι ακίνητο (ΑΠ 1758/2011), δήλωση του δωρητή προς τον δωρεοδόχο. Η δήλωση αυτή, η οποία συνιστά άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος του δωρητή, επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της, δηλαδή ανατρέπονται αυτοδικαίως τα έννομα αποτελέσματα της ενοχικής σύμβασης της δωρεάς για το μέλλον, από την περιέλευσή της στον δωρεοδόχο.

Ε. Δεν μεταβάλλεται, όμως με αυτήν αυτοδικαίως η εμπράγματη κατάσταση του δωρηθέντος, το οποίο αναζητείται ενοχικώς κατά τις διατάξεις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού και, ειδικότερα, λόγω λήξης της αιτίας για την οποία δόθηκε το πράγμα.

ΣΤ. Αν το δωρηθέν είναι ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η επαναμεταβίβαση της κυριότητας μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς  γίνεται, εφ όσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως, κατ' άρθρο 949 του ΚΠολΔ, και μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμβολαιογράφου περί αποδοχής της απόφασης αυτής κατά τα άρθρα 1192 αρ. 4 και 1198 ΑΚ (ΑΠ  500/2019, ΑΠ 2054/2014, ΑΠ 2110/2017

Ζ. Για την ευδοκίμηση της αγωγής περί ανακλήσεως της δωρεάς πρέπει, αφ ενός ο λόγος αχαριστίας να υπάρχει κατά το χρόνο της ανακλήσεως, αφ ετέρου να αποδείξει ο ενάγων την αλήθεια του αναφερόμενου στη δήλωση ανακλήσεως λόγου και, αν αυτός αφορά στην επιδειχθείσα από το δωρεοδόχο αχαριστία, να αποδείξει το έναντί του βαρύ παράπτωμα από το οποίο προήλθε αυτή (ΑΠ 2110/2017).

Η. Κατά το άρθρο 505 ΑΚ η ανάκληση αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στον δωρεοδόχο,  ή αν πέρασε ένα έτος, αφ ότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης. Η ετήσια αποσβεστική προθεσμία προς ανάκληση της δωρεάς δεν αρχίζει, εφ όσον τα πραγματικά περιστατικά που συνιστούν το λόγο της αχαριστίας είναι εξακολουθητικά και φθάνουν μέχρι την πράξη ανάκλησης της δωρεάς, η οποία μπορεί να λήγει και με την άσκηση της αγωγής ανάκλησης, γιατί στην περίπτωση τα πραγματικά περιστατικά θεωρούνται και λαμβάνονται υπ όψι ως ενιαίο σύνολο, οπότε η προθεσμία προ ανάκληση αρχίζει από την τέλεση του τελευταίου παραπτώματος (ΑΠ 917/2015).

Α. Κατά το άρθρο 507 ΑΚ, ο δωρητής, ή ο κληρονόμος του, έχει δικαίωμα να ανακαλέσει την δωρεά, αν ο δωρεοδόχος παραλείπει υπαίτια να εκτελέσει τον τρόπο υπό τον οποίο έγινε η δωρεά.

Β. Τρόπος, κατά την έννοια του άρθρου 503ΑΚ, είναι ο όρος υπό τον οποίο παρέχεται η δωρεά, με τον οποίο ο δωρητής επιβάλλει στο δωρεοδόχο υποχρέωση προς παροχή (πράξη ή παράλειψη). Ο τρόπος δεν είναι απαραίτητο να έχει περιουσιακή αξία, πρέπει όμως να μην αντιτίθεται προς το νόμο, ή τα χρηστά ήθη.

Γ. Τα πραγματικά περιστατικά που δικαιολογούν την ανάκληση της δωρεάς, λόγω αχαριστίας, καθόσον συνιστούν βαριά παραπτώματα του δωρεοδόχου, με τα οποία φάνηκε αχάριστος απέναντι στον δωρητή, δύνανται ταυτόχρονα να αποτελούν υπαίτια παραβίαση από αυτόν του τρόπου υπό τον οποίο έγινε η δωρεά (ΑΠ 759/1988, ΑΠ  500/2019).

Α. Κατά τη διάταξη του άρθρου 1509 ΑΚ, η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιονδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά, μόνον ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις.

Β. Από την διάταξη αυτή προκύπτει ότι ο νομοθέτης χαρακτηρίζει ως γονική παροχή εκείνη που δεν υπερβαίνει το μέτρο το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης, χωρίς όμως και αυτός να προσδιορίζει τις περιστάσεις. Ως ενδεικνυόμενο μέτρο από τις περιστάσεις θεωρείται ανάλογο προς την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της γονικής παροχής και την οικογενειακή κατάσταση δηλαδή τον αριθμό των τέκνων, την ηλικία τους κλπ..

Γ. Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για τη σύσταση της γονικής παροχής, αλλά μόνο η συνδρομή ανάγκης υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις του άρθρου 1509ΑΚ.

Δ. Αν δεν συντρέχει περίπτωση ανάγκης τότε η γονική παροχή έχει την έννοια της δωρεάς  (ΑΠ 779/2016).

Α. Κατά την διάταξη του άρθρου 1509 ΑΚ η παροχή περιουσίας στο τέκνο από οποιοδήποτε γονέα του, είτε για τη δημιουργία ή τη διατήρηση οικονομικής ή οικογενειακής αυτοτέλειας, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, αποτελεί δωρεά, μόνο ως προς το ποσό που υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις.

Β. Από την διάταξη αυτή προκύπτει ότι ο νομοθέτης χαρακτηρίζει ως γονική παροχή εκείνη που δεν υπερβαίνει το μέτρο το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης περίστασης, χωρίς όμως και αυτός να προσδιορίζει τις περιστάσεις.

Γ. Ως ενδεικνυόμενο μέτρο από τις περιστάσεις θεωρείται το ανάλογο προς την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική θέση του γονέα κατά τη σύσταση της παροχής και την οικογενειακή κατάσταση, δηλαδή τον αριθμό των τέκνων, την ηλικία του κλπ. Απορία του τέκνου δεν απαιτείται για τη σύσταση της γονικής παροχής, αλλά μόνο η συνδρομή ανάγκης υπό τις ανωτέρω προϋποθέσεις του άρθρου 1509 ΑΚ.

Δ. Αν η γονική παροχή δεν υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, (συντρέχει, δηλαδή, περίπτωση ανάγκης) κρινόμενη κατά το χρόνο της παροχής, ή της υποχρεώσεως, τότε η γονική παροχή δεν  συνιστά δωρεά και για αυτό τον λόγο δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι περί δωρεάς διατάξεις. Αντίθετα, κατά το λόγο που υπερβαίνει το μέτρο, συνιστά δωρεά μόνο κατά το υπερβάλλον, για το οποίο και ως προς αυτό έχουν εφαρμογή οι περί δωρεάς διατάξεις (ΑΠ 654/ 2011, ΕφΠειρ 60/2016, ΕφΛαρ 42/2020).

Ε. Με τα δεδομένα αυτά, η αγωγή με την οποία ζητείται η ανάκληση της γονικής παροχής ως δωρεάς, λόγω αχαριστίας, που έγινε προς τέκνο για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειας του κατά την έννοια του άρθρου 1509 του ΑΚ, πρέπει να περιλαμβάνει τα πραγματικά εκείνα περιστατικά από τα οποία προκύπτει, ότι, η γονική παροχή είναι δωρεά, γιατί υπερβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση το επιβαλλόμενο από τις περιστάσεις μέτρο (ΑΠ 1990/2007, ΑΠ 654/2011, ΕφΠειρ 60/2016).

ΣΤ. Κατά το άρθρο 505 ΑΚ, ο δωρητής έχει δικαίωμα να ανακαλέσει την δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή, ή στο σύζυγο, ή στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωση του να διατρέφει το δωρητή. Αχαριστία κατά την έννοια αυτή θεωρείται η βαριά αντικοινωνική συμπεριφορά, ή διαγωγή, του δωρεοδόχου, που αποτελεί παράβαση των κανόνων του δικαίου, ή των αντιλήψεων περί ηθικής και ευπρέπειας, οφείλεται δε σε υπαιτιότητα του και μπορεί να καταλογιστεί σε αυτόν.

Ζ. Αχαριστία μπορεί, κατά τις περιστάσεις, να αποτελεί και η χωρίς σοβαρό λόγο αδιαφορία του δωρεοδόχου γενικώς για την τύχη του δωρητή, όταν ο τελευταίος έχει ανάγκη από περίθαλψη, ή ανάγκη εκδηλώσεων αγάπης και ενδιαφέροντος για ψυχολογική του στήριξη, λόγω της δύσκολης ψυχοσωματικής κατάστασης, στην οποία έχει περιέλθει λόγω γήρατος συνοδευόμενης από ασθένεια. Η αδιαφορία αυτή, λόγω των συνθηκών, κάτω από τις οποίες ευρίσκεται ο δωρητής, είναι κοινωνικώς αποδοκιμαστέα, εις τρόπον ώστε, όταν συντρέχει να δικαιούται ο δωρητής να ανακαλέσει την δωρεά, έστω και αν ο δωρεοδόχος, που αδιαφορεί για την τύχη του, δεν ανέλαβε με τη σύμβαση της δωρεάς τέτοια υποχρέωση.

Η. Το ζήτημα, αν η καταδεικνύουσα την αχαριστία συμπεριφορά, ή διαγωγή, του δωρεοδόχου συνιστά ή όχι βαρύ παράπτωμα, κρίνεται από το δικαστή, ο οποίος για την μόρφωση της κρίσης του, εκτιμά την εν λόγω συμπεριφορά βάση αντικειμενικών κριτηρίων, και λαμβάνοντας υπόψη και τον βαθμό της υπαιτιότητας του δωρεοδόχου και τυχόν συντρέχον πταίσμα του δωρητή, ή του συζύγου, ή του στενού συγγενούς του και αποφαίνεται αν η υπ' αυτού γενομένη δεκτή, ως εμπίπτουσα, κατά αντικειμενική κρίση, στις νομικές έννοιες του βαρέος παραπτώματος και της αχαριστίας συμπεριφορά του δωρεοδόχου, συνιστά και στη συγκεκριμένη περίπτωση βαρύ παράπτωμα και αχαριστία (ΑΠ 654/2011, ΑΠ 109/2010, ΑΠ 1361/2007).

Θ. Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 505 και 509 ΑΚ, προκύπτει ότι από την περιέλευση στο δωρεοδόχο της δηλώσεως του δωρητή για ανάκληση της δωρεάς (άρθ. 167 ΑΚ), η οποία είναι άτυπη, έστω και αν αφορά ακίνητο, η εμπράγματη κατάσταση που υπάρχει κατά τον χρόνο που γίνεται η ανάκληση δεν μεταβάλλεται, δηλαδή ο δωρητής δεν αποκτά ξανά την κυριότητα του αντικειμένου της δωρεάς, αλλά ανατρέπονται «αυτοδικαίως» για το μέλλον τα αποτελέσματα της ενοχικής συμβάσεως της δωρεάς.

Ι. Ο δωρεοδόχος είναι υποχρεωμένος πρωτογενώς να επιστρέψει αυτό τούτο το αντικείμενο της δωρεάς, βάσει ενοχής είδους κατά την ΑΚ 904 παρ. 1 εδ. α. Η αγωγή είναι ενοχική και όχι εμπράγματη, στηρίζεται δε στην ενοχική υποχρέωση του δωρεοδόχου προς απόδοση του χωρίς αιτία κατεχομένου πράγματος.

ΙΑ. Αν ανακληθεί νόμιμα η δωρεά ο δωρητής δικαιούται ενοχικώς σε αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος πράγματος, ο τρόπος δε της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε ο λήπτης. Έτσι, αν το δωρηθέν είναι πράγμα ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η αναμεταβίβαση της κυριότητας, μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς, γίνεται, εφ όσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, είτε με τη διεκδικητική αγωγή, είτε με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως (949 ΚΠολΔ) και μεταγραφή, αφ ενός της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και αφ ετέρου της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμβολαιογράφου περί αποδοχής της απόφασης αυτής. Εφόσον πραγματοποιηθούν τα ανωτέρω νομικά γεγονότα, μετατίθεται η κυριότητα του δωρηθέντος στον δωρητή (ΕφΛαρ 42/2020).

ΙΒ. Στην αγωγή πρέπει να περιγράφεται ότι η γονική παροχή υπερβαίνει το μέτρο των περιστάσεων και αποτελεί στην πραγματικότητα δωρεά, η οποία και πρέπει να ανακληθεί λόγω της αχαριστίας που επέδειξε ο εναγόμενος και δη με συμπεριφορά εξακολουθητική, η οποία και συνεχίζεται μέχρι την άσκηση της αγωγής, με αίτημα (στην περίπτωση μεταβίβασης ακινήτου) την ανάκληση του συμβολαίου της γονικής παροχής  κυριότητας (ή ψιλής κυριότητας) και να υποχρεωθεί ο εναγόμενος να του αποδώσει την κυριότητα νομή και κατοχή του εν λόγω ακινήτου, για την περίπτωση δε που δεν το πράξει τούτο οικειοθελώς, να καταδικασθεί ο εναγόμενος σε δήλωση βούλησης περί αναμεταβίβασης στον ενάγοντα της κυριότητας, νομής και κατοχής του περιγραφόμενου αγωγή ακινήτου.

Α. Κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία κατά το άρθρο 1831 ΑΚ υπολογίζεται στην κληρονομία, μπορεί να ανατραπεί, εφόσον η κληρονομία που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα. Αν έγιναν διαδοχικές δωρεές, η προηγούμενη είναι δυνατόν να προσβληθεί εφόσον δεν επαρκεί η ανατροπή της μεταγενέστερης (άρθρο 1835 ΑΚ).

Β. Την αγωγή ασκούν ο μεριδούχος, ή οι διάδοχοί του μόνο, κατά του δωρεοδόχου ή των κληρονόμων του, για να ανατραπεί η δωρεά κατά το μέρος που λείπει από τη νόμιμη μοίρα. Ο δωρεοδόχος μπορεί να αποφύγει την ανατροπή καταβάλλοντας το ισάξιο εκείνου που λείπει. Η αγωγή παραγράφεται δύο χρόνια μετά το θάνατο του κληρονομουμένου (άρθρο 1836 ΑΚ).

Γ. Αν ο δωρεοδόχος είναι μεριδούχος, η ανατροπή της δωρεάς χωρεί μόνο για ό,τι έλαβε επιπλέον της νόμιμης μοίρας που του αναλογεί (άρθρο 1838 ΑΚ)

Δ. Σύμφωνα με τις παραπάνω διατάξεις του ΑΚ, σε μέμψη υπόκεινται μόνο οι δωρεές, οι οποίες προστίθενται στην κληρονομία.

Ε. Το γεγονός ότι η παροχή του γονέα προς το τέκνο, κατά την ρητή διάταξη του άρθρου 1509 εδ. α ΑΚ, δεν αποτελεί δωρεά, όταν είναι μέσα στα όρια που επιβάλλουν οι περιστάσεις, έχει ως συνέπεια, ότι η τελευταία δεν προσβάλλεται ως άστοργη, έστω και αν θίγει τη νόμιμη μοίρα, αφού, κατά την διάταξη του άρθρου 1835 ΑΚ, σε μέμψη υπόκεινται μόνο οι δωρεές ΑΠ 23/2015, ΑΠ 1052/2013, ΑΠ 518/2006).

ΣΤ. Όταν με αγωγή μέμψης προσβάλλεται γονική παροχή που έγινε προς μεριδιούχο, είτε για τη δημιουργία οικονομικής και οικογενειακής αυτοτέλειάς του, είτε για την έναρξη ή την εξακολούθηση επαγγέλματος, κατά την έννοια του άρθρου 1509 ΑΚ, πρέπει, για να είναι ορισμένη η αγωγή αυτή, να εκτίθενται σαφώς τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει, ότι η γονική παροχή είναι δωρεά στο σύνολο της ή μερικώς, δηλαδή ότι υπερβαίνει το μέτρο, το οποίο επιβάλλουν οι περιστάσεις, το οποίο κρίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση με βάση την περιουσιακή κατάσταση των γονέων, τον αριθμό των τέκνων, τις ανάγκες των τέκνων, την οικονομική κατάσταση των άλλων τέκνων κλπ. (ΑΠ 23/2015, ΑΠ 1052/2013, ΑΠ 518/2006).

Η Δωρεά ανακαλείται

Α. Ανάκληση δωρεάς από δωρητή.

Ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ του παράπτωμα αχάριστος απέναντι στον δωρητή, ή στον σύζυγο, ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή (άρθρο 505 ΑΚ).

Β. Ανάκληση δωρεάς από κληρονόμο του δωρητή.

Ο κληρονόμος του δωρητή έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος, ενεργώντας με πρόθεση, θανάτωσε το δωρητή, ή τον εμπόδισε να ανακαλέσει τη δωρεά (άρθρο 506 ΑΚ).

Γ. Ανάκληση δωρεάς υπό τρόπο.

Ο δωρητής, ή ο κληρονόμος του, έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος παραλείπει υπαίτια να εκτελέσει τον τρόπο υπό τον οποίο έγινε η δωρεά (άρθρο 507 ΑΚ).

Δ. Ανάκληση δωρεάς μετά γέννηση τέκνου.

Η δωρεά που έγινε από κάποιον που δεν έχει γνήσιους κατιόντες μπορεί να ανακληθεί μέσα σε μια πενταετία αφ ότου εκπληρώθηκε αν, ενόσω ζούσε ο δωρητής, ή ύστερα από το θάνατό του, γεννήθηκε γνήσιο τέκνο του, ή αν νομιμοποιήθηκε τέκνο του με γάμο (άρθρο 508 ΑΚ).

Ε. Απαγόρευση ανάκλησης δωρεάς.

Η ανάκληση αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης (άρθρο 510 ΑΚ).

Δεν επιτρέπεται ανάκληση ύστερα από το θάνατο του δωρεοδόχου (άρθρο 510 ΑΚ).

Δωρεές που έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας δεν μπορούν να ανακληθούν (άρθρο 512 ΑΚ).

Προκαταβολική παραίτηση από το δικαίωμα της ανάκλησης δεν ισχύει. (άρθρο 511ΑΚ).

ΣΤ. Δήλωση ανάκλησης.

Η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με δήλωση προς το δωρεοδόχο. Αφού γίνει η ανάκληση αποσβήνεται η υποχρέωση του δωρητή για παροχή και αναζητείται η παροχή που εκπληρώθηκε, σύμφωνα με τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό (άρθρο 509 ΑΚ).

Ζ. Μέμψη άστοργης δωρεάς. 

Κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία κατά το άρθρο 1831 ΑΚ υπολογίζεται στην κληρονομία, μπορεί να ανατραπεί, εφόσον η κληρονομία που υπάρχει κατά το χρόνο του θανάτου του κληρονομουμένου δεν επαρκεί για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα. Αν έγιναν διαδοχικές δωρεές, η προηγούμενη είναι δυνατόν να προσβληθεί εφόσον δεν επαρκεί η ανατροπή της μεταγενέστερης (άρθρο 1835 ΑΚ). Την αγωγή ασκούν ο μεριδούχος ή οι διάδοχοί του μόνο κατά του δωρεοδόχου ή των κληρονόμων του, για να ανατραπεί η δωρεά κατά το μέρος που λείπει από τη νόμιμη μοίρα. Ο δωρεοδόχος μπορεί να αποφύγει την ανατροπή καταβάλλοντας το ισάξιο εκείνου που λείπει. Η αγωγή παραγράφεται δύο χρόνια μετά το θάνατο του κληρονομουμένου (άρθρο 1836 ΑΚ). Αν ο δωρεοδόχος είναι μεριδούχος, η ανατροπή της δωρεάς χωρεί μόνο για ό,τι έλαβε επιπλέον της νόμιμης μοίρας που του αναλογεί (άρθρο 1838 ΑΚ)

Σύμφωνα με το άρθρο 358 ΠΚ, ως ισχύει, όποιος κακόβουλα παραβιάζει την υποχρέωση διατροφής που την επιβάλει σε αυτόν ο νόμος και έχει αναγνωριστεί, έστω προσωρινά, με εκτελεστό τίτλο, με τρόπο τέτοιο ώστε ο δικαιούχος να υποστεί στερήσεις, ή να αναγκαστεί να δεχτεί την βοήθεια άλλων, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος, ή χρηματική ποινή.

Για την ποινική δίωξη απαιτείται έγκληση.

Με τον νόμο 4538/2018 «Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις» συστάθηκε «Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών», το οποίο καταχωρούνται όλα τα στοιχεία της υιοθεσίας. 

Ο υποψήφιος θετός γονέας πρέπει πρώτα να εγγραφεί στα επί μέρους «Ειδικά Μητρώα Υποψήφιων Θετών Γονέων» των αρμοδίων κοινωνικών υπηρεσιών και στην συνέχεια στο «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών Γονέων». Αφού γίνει η υιοθεσία (με δικαστική απόφαση) αυτή καταχωρείται στο «Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών».

(Δεν επέρχονται άλλες αλλαγές στην διαδικασία της υιοθεσίας και ισχύουν όσα μέχρι σήμερα έχουν αναρτηθεί στο «site»).

Αναλυτικά 

Α. Για να γίνει κάποιος «υποψήφιος» θετός γονέας πρέπει να εγγραφεί στα επί μέρους «Ειδικά Μητρώα Υποψήφιων Θετών Γονέων» των κοινωνικών υπηρεσιών α) των Διευθύνσεων Κοινωνικής Μέριμνας ή, των Τμημάτων Κοινωνικής Αλληλεγγύης των Διευθύνσεων Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας των Περιφερειών -Περιφερειακών Ενοτήτων, η

β) των Κοινωνικών Υπηρεσιών των Κέντρων Κοινωνικής Πρόνοιας των Περιφερειών, ή

γ) των Δημοτικών Βρεφοκομείων.

Β. Για τις περιπτώσεις υιοθεσιών ανηλίκων στις οποίες, είτε οι ανήλικοι, είτε οι υποψήφιοι θετοί γονείς έχουν τη συνήθη διαμονή τους στο εξωτερικό (διακρατικές υιοθεσίες), καθώς και για την διαμεσολάβηση προς πραγματοποίηση αυτών των υιοθεσιών, όταν πρόκειται για ανηλίκους που έχουν υπό την προστασία τους, αναγνωρίζονται ως εξειδικευμένες οι εξής κοινωνικές υπηρεσίες,

α) η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας κάθε Περιφέρειας για τις Περιφερειακές Ενότητες που ανήκουν στη χωρική τους αρμοδιότητα. Ειδικά για την Περιφέρεια Αττικής, η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας του Κεντρικού Τομέα και οι Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας κάθε Περιφερειακής Ενότητας αυτής,

β) ο Ελληνικός Κλάδος της Διεθνούς Κοινωνικής Υπηρεσίας, µε έδρα την Αθήνα,

γ) τα Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών, και

δ) τα Δημοτικά Βρεφοκομεία µόνο για τα παιδιά που έχουν υπό την προστασία τους και για τα οποία αποδεδειγμένα δεν μπορούν να υιοθετηθούν στο εσωτερικό της χώρας.

Γ. Για την εγγραφή στα «Ειδικά Μητρώα Υποψήφιων Θετών Γονέων» απαραίτητο είναι η υποβολή στην κοινωνική υπηρεσία, που επιλέχθηκε, αίτησης ενδιαφέροντος, με αναφορά στο επάγγελμα και την κατοικία και με πλήρη δημογραφικά στοιχεία του υποψηφίου θετού γονέα, όπως ημερομηνία γέννησης, φύλο, ιθαγένεια, ληξιαρχική πράξη γάμου και γέννησης τέκνων, με αποδεικτικά στοιχεία για την κατάσταση της υγείας του.

Δ. Μετά την υποβολή της αίτησης ενδιαφέροντος η επιλεχθείσα κοινωνική υπηρεσία διεξαγάγει κοινωνική έρευνα για να διαπιστωθεί η καταλληλότητα του αιτούντος.

Αν η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αδυνατεί να διεξαγάγει την κοινωνική έρευνα, δηλώνει αιτιολογημένα την αδυναμία της στη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, μέσα σε (15) ημέρες.

Η Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης αναθέτει την διεξαγωγή της έρευνας σε άλλη κοινωνική υπηρεσία, ή εφ όσον αυτό δεν καθίσταται δυνατό, σε πραγματογνώμονα κοινωνικό λειτουργό, εγγεγραμμένο σε ειδικό κατάλογο πιστοποιημένων κοινωνικών λειτουργών που τηρεί ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (Σ.Κ.Λ.Ε.).

Αν δεν γίνει η κοινωνική έρευνα από υπαιτιότητα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, οι ενδιαφερόμενοι έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από τη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ενεργήσει ως ανωτέρω.

Ε. Στην συνέχεια ο υποψήφιος θετός γονέας (υποχρεωτικά) παρακολουθεί πρόγραμμα επιμόρφωσης, που διεξάγεται από την κοινωνική υπηρεσία που επέλεξε, από εξειδικευμένους επιστήμονες, ιδίως νομικούς, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.

ΣΤ. Αφού ολοκληρώσει το πρόγραμμα επιμόρφωσης λαμβάνει βεβαίωση παρακολούθησης και καταλληλότητας και εγγράφεται στο «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών Γονέων», το οποίο τηρείται από το ΕΚΚΑ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης)

Ζ. Αφού ολοκληρωθεί με δικαστική απόφαση η υιοθεσία, τα στοιχεία που την αφορούν εγγράφονται στο «Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών», που τηρείται από το ΕΚΚΑ. Τα στοιχεία αυτά είναι, α) το ονοματεπώνυμο του υιοθετούμενου ανηλίκου και τα στοιχεία ταυτότητας, όπως ημερομηνία γέννησης, φύλο, ιθαγένεια, β) το ονοματεπώνυμο των φυσικών γονέων και των συγγενών εξ αίματος ως τρίτου βαθμού, το επάγγελμα, η κατοικία και τα πλήρη δημογραφικά του στοιχεία, όπως ημερομηνία γέννησης, φύλο, ιθαγένεια, ληξιαρχική πράξη γάμου και γέννησης τέκνων, εφόσον υπάρχουν, καθώς και η κατάσταση υγείας των φυσικών γονέων µε έγγραφη συναίνεσή τους, γ) το ονοματεπώνυμο των θετών γονέων, το επάγγελμα, η κατοικία και τα πλήρη δημογραφικά τους στοιχεία, όπως ημερομηνία γέννησης, φύλο, ιθαγένεια, καθώς και η κατάσταση υγείας των θετών γονέων, δ) ο αριθμός της δικαστικής απόφασης, που κηρύσσει την υιοθεσία.

Την υποχρέωση εγγραφής των παραπάνω στοιχείων της υιοθεσίας στο «Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών» έχει ο Εισαγγελέας του αρμοδίου για την κήρυξη της υιοθεσίας δικαστηρίου, μέσα σε (10) ημέρες από την τελεσιδικία της απόφασης που διατάσει την υιοθεσία. Την ίδια υποχρέωση έχουν οι εξειδικευμένες σε θέματα διακρατικών υιοθεσιών υπηρεσίες και οργανώσεις.

Με τον νόμο 4538/2018 «Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις» με τον οποίο ρυθμίζεται το θέμα της «αναδοχής» ανηλίκων, συστάθηκε «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων» για όσους θέλουν και είναι κατάλληλοι να γίνουν «ανάδοχοι γονείς» και «Εθνικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων», στο οποίο καταχωρούνται όλα τα στοιχεία της αναδοχής των ανηλίκων. 

Ο υποψήφιος «ανάδοχος γονέας» πρέπει, αν είναι κατάλληλος για «ανάδοχος γονέας» να εγγραφεί πρώτα στο «Ειδικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων» του φορέα αναδοχής και στην συνέχεια στο «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων». Αφού γίνει η αναδοχή αυτή καταχωρείται στο «Ειδικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων» που τηρεί ο φορέας αναδοχής και στην συνέχεια στο «Εθνικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων» που τηρεί το ΕΚΚΑ (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης). 

Αναλυτικά 

A. Ο «ανάδοχος γονέας» πρέπει να είναι κατάλληλος να γίνει «ανάδοχος γονέας».

Κατάλληλος θεωρείται, κάθε φυσικό πρόσωπο, ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικών προτιμήσεων  

α) που έχει συνάψει γάμο, ή σύμφωνο συμβίωσης, µε ή χωρίς παιδιά, ή

β) είναι μεμονωμένο άτομο, άγαμο, ή διαζευγμένο, ή σε χηρεία, µε ή χωρίς παιδιά, ή

γ) είναι συγγενής εξ αίματος οποιουδήποτε βαθμού µε το ανήλικο (συγγενική αναδοχή).

δ) πληροί τα όρια ηλικίας και έχει διαφορά ηλικίας από τον αναδεχόμενο, σύμφωνα µε όσα ισχύουν για την υιοθεσία ανηλίκου. Ο περιορισμός της ηλικίας δεν ισχύει για την περίπτωση της «συγγενικής αναδοχής».

ε) έχει αυτός, και οι συνοικούντες με αυτόν, καλή ψυχική, διανοητική και σωματική υγεία, και δεν πάσχουν από χρόνια μεταδοτικά νοσήματα.

στ) δεν έχει αυτός, και οι συνοικούντες με αυτόν, καταδικαστεί τελεσίδικα, ή δεν εκκρεμεί σε βάρος τους ποινική δίωξη για τα αδικήματα που επισύρουν έκπτωση από τη γονική μέριμνα, ή για κακοποίηση, ή παραμέληση ανηλίκων, για τα αδικήματα της πορνογραφίας ανηλίκων, μαστροπείας, σωματεμπορίας, ασέλγειας µε ανήλικο έναντι αμοιβής, αποπλάνηση παιδιών, ληστείας, καθώς και για όσα προβλέπονται από την νομοθεσία για τα ναρκωτικά, ή την εμπορία οργάνων.

ζ) έχει αποδεδειγμένα την δυνατότητα να καλύψει τα βασικά έξοδα διατροφής, μόρφωσης και ιατρικής περίθαλψης του αναδόχου τέκνου, διαθέτοντας επαρκείς προς τούτο οικονομικούς πόρους και μπορεί να καταβάλλει προσωπική φροντίδα.

B. Αφού πληροί τις παραπάνω προϋποθέσεις καταλληλότητας, υποβάλει «αίτηση ενδιαφέροντος» στο «Ειδικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων» ενός των παρακάτω φορέων αναδοχής

α) Κέντρων Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών, αρμοδιότητας του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για τους ανηλίκους που έχουν υπό την προστασία τους, ή

β) Διευθύνσεων Κοινωνικής Μέριμνας ή, κατά περίπτωση, στα Τμήµατα Κοινωνικής Αλληλεγγύης των Διευθύνσεων Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας των Περιφερειών ή Περιφερειακών Ενοτήτων και των δήμων για τους ανηλίκους, των οποίων η επιτροπεία έχει ανατεθεί σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ως και για τις περιπτώσεις των συμβατικών αναδοχών, ή

γ) Δημοτικών βρεφοκομείων, για τους ανηλίκους που έχουν υπό την προστασία τους, ή

δ) Κοινωνικών υπηρεσιών των Εταιρειών Προστασίας Ανηλίκων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τους ανηλίκους που έχουν υπό την ευθύνη τους, ή

ε) Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τους ανηλίκους, οι οποίοι τίθενται σε αναδοχή.

Γ. Η «αίτηση ενδιαφέροντος» στην οποία αναγράφεται το ονοματεπώνυμο, ο αριθμός ΑΜΚΑ, η διεύθυνση κατοικίας, η ηλικία του αιτούντος και ο λόγος για τον οποίο θέλει να γίνει «ανάδοχος γονέας» συνοδεύεται από τα παρακάτω δικαιολογητικά

α) πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης

β) πράξη διοικητικού προσδιορισμού φόρου εισοδήματος των (3) τελευταίων φορολογικών ετών. Αν δεν έχει  εκδοθεί πράξη διοικητικού προσδιορισμού φόρου εισοδήματος του τελευταίου φορολογικού έτους, αρκεί υπεύθυνη δήλωση του αιτούντος ότι έχει υποβάλει τη δήλωση φορολογίας εισοδήματος του τελευταίου φορολογικού έτους και ότι αναλαμβάνει την υποχρέωση να προσκομίσει την εν λόγω πράξη όταν αυτή εκδοθεί.

γ. πιστοποιητικό δημόσιου νοσηλευτικού ιδρύματος, από το οποίο προκύπτει ότι ο ίδιος και τα συνοικούντα µε αυτόν πρόσωπα, δεν πάσχουν από χρόνια μεταδοτικά νοσήματα.

δ. πιστοποιητικό περί µη θέσης σε δικαστική συμπαράσταση, ή κίνησης σχετικής διαδικασίας, από το πρωτοδικείο του τόπου μόνιμης κατοικίας του, ως και όσων συνοικούν µε αυτόν.

ε. αντίγραφο ποινικού μητρώου δικαστικής χρήσης του ιδίου, ως και όσων συνοικούν με αυτόν ενήλικων µελών, από το οποίο προκύπτει ότι δεν έχουν καταδικαστεί τελεσίδικα για αδικήματα που επισύρουν έκπτωση από τη γονική μέριμνα, ή για τα αδικήματα της πορνογραφίας ανηλίκων, μαστροπείας, σωματεμπορίας, ασέλγειας µε ανήλικο έναντι αμοιβής, αποπλάνηση παιδιών καθώς και για όσα προβλέπονται από τη νομοθεσία για τα ναρκωτικά, ή την εμπορία οργάνων.

στ. πιστοποιητικό ότι δεν έχει ασκηθεί ποινική δίωξη για όσα αδικήματα προβλέπονται στην παραπάνω περίπτωση.

ζ. πιστοποιητικό, που εκδίδεται από την εισαγγελία του τόπου μόνιμης κατοικίας του, ότι δεν είναι φυγόδικος, ή φυγόποινος για τα ίδια αδικήματα.

Δ. Μετά την υποβολή της αίτησης (και την προσκόμιση των ανωτέρω δικαιολογητικών) ο επιλεχθείς φορέας αναδοχής υποχρεούται να διεξαγάγει κοινωνική έρευνα για να διαπιστωθεί η καταλληλότητα του αιτούντος. Η έρευνα διεξάγεται και περατώνεται μέσα σε (3) μήνες από την υποβολή των παραπάνω δικαιολογητικών.

Αν η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αδυνατεί να διεξαγάγει την κοινωνική έρευνα, δηλώνει αιτιολογημένα την αδυναμία της στη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, μέσα σε (15) ημέρες.

Η Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης αναθέτει την διεξαγωγή της έρευνας σε άλλη κοινωνική υπηρεσία, ή εφ όσον αυτό δεν καθίσταται δυνατό, σε πραγματογνώμονα κοινωνικό λειτουργό, εγγεγραμμένο σε ειδικό κατάλογο πιστοποιημένων κοινωνικών λειτουργών που τηρεί ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (Σ.Κ.Λ.Ε.).

Αν δεν γίνει η κοινωνική έρευνα από υπαιτιότητα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, οι ενδιαφερόμενοι έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από τη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ενεργήσει ως ανωτέρω.

Ε. Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας, ο φορέας συντάσσει έκθεση καταλληλότητας και εγγράφει τον υποψήφιο στο «Ειδικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων» που τηρεί.

ΣΤ. Στη συνέχεια ο υποψήφιος γονέας παρακολουθεί (υποχρεωτικά) πρόγραμμα εκπαίδευσης, που διεξάγεται από τον φορέα που επέλεξε, από εξειδικευμένους επιστήμονες, ιδίως νομικούς, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.

Ζ. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος εκπαίδευσης, ο φορέας εγγράφει τον υποψήφιο στο «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων», που τηρείται στο ΕΚΚΑ.

Σε περίπτωση άπρακτης παρέλευσης τριετίας και µη τοποθέτησης ανηλίκου σε υποψήφιο ανάδοχο, αυτός διαγράφεται από το «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων». Για την επανεγγραφή του ακολουθείται η ίδια διαδικασία από την αρχή.

Η. Πριν την τοποθέτηση του συγκεκριμένου ανηλίκου σε «ανάδοχο γονέα» ο υποψήφιος ανάδοχος υφίσταται εξατομικευμένο έλεγχο για τον συγκεκριμένο ανήλικο από τον φορέα αναδοχής που έχει επιλέξει και συντάσσεται έκθεση καταλληλότητας.

Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, επικειμένου άμεσου κινδύνου για την σωματική ή την ψυχική υγεία του ανηλίκου, η έκθεση καταλληλότητας παρέχεται από τον αρμόδιο εισαγγελέα. 

Θ. Αφού ολοκληρωθεί η αναδοχή του ανηλίκου, αυτή εγγράφεται στο «Ειδικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων» που τηρεί ο φορέας και στην συνέχεια στο «Εθνικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων» που τηρείται στο ΕΚΚΑ 

Ι. Κανένας δεν μπορεί να γίνει «ανάδοχος γονέας», αν πρώτα δεν ακολουθήσει την παραπάνω διαδικασία και δεν εγγραφεί στο «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων».

Η προηγούμενη εγγραφή στο «Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων» μπορεί να παραληφθεί μόνο, εφ όσον πρόκειται για συγγενική αναδοχή και μόνο σε απρόβλεπτες, ή επείγουσες περιπτώσεις, όπως ο αιφνίδιος θάνατος των γονέων, η εγκληματική ενέργεια μεταξύ των γονέων και η απροειδοποίητη εγκατάλειψη της οικογενειακής εστίας από τους γονείς.

ΙΑ. Πέραν των ανωτέρω φυσικών προσώπων «ανάδοχοι  γονείς» μπορούν να γίνουν  και «επαγγελματίες ανάδοχοι».

«Επαγγελματίας ανάδοχος» είναι αυτός (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) που αναλαμβάνει την αναδοχή παιδιών µε αναπηρία, ή με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, ύστερα από πρόταση του αρμοδίου φορέα εποπτείας για την διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας. Η φροντίδα από την πλευρά του αναδόχου υπηρετεί συγκεκριμένο θεραπευτικό σχέδιο, που προτείνεται από ειδικούς επιστήμονες του φορέα εποπτείας.

Με κοινή υπουργική απόφαση θα ρυθμισθεί η σύσταση και τήρηση ειδικού μητρώου επαγγελματιών αναδόχων, ως και η μηνιαία αντιμισθία των.

Οι περί διατροφής από τον νόμο διατάξεις είναι αναγκαστικού δικαίου και συνεπώς συμβάσεις που τροποποιούν, ή καταργούν, την προβλεπόμενη από τον νόμο ρύθμιση είναι κατά κανόνα άκυρες.

Παρά ταύτα, το δικαίωμα διατροφής από το νόμο, μπορεί να αναγνωρισθεί και να τροποποιηθεί με σύμβαση των ενδιαφερομένων, αρκεί αυτή να μην ενέχει παραίτηση από το δικαίωμα διατροφής για το μέλλον.

Οι διατάξεις των άρθρων 1442 έως 1443 ΑΚ είναι διατάξεις ενδοτικού δικαίου, με συνέπεια να επιτρέπεται, είτε πριν, είτε μετά, το διαζύγιο, ο συμβατικός καθορισμός της, μετά την λύση του γάμου με διαζύγιο παρεχόμενης από τον ένα στον άλλο, από τους πρώην συζύγους διατροφής, ή ακόμη και η συμβατική παραίτηση και για το μέλλον από την αξίωση αυτή (ΑΠ 222/2000).

Οι συμφωνίες είναι έγκυρες, εφ όσον έγιναν μεταξύ διαζευγμένων, δηλαδή μετά την με αμετάκλητη δικαστική απόφαση απαγγελία του διαζυγίου. Αν οι συμφωνίες έγιναν διαρκούντος του γάμου και διακανονίζουν τα της διατροφής του άλλου συζύγου μετά το διαζύγιο είναι άκυρες ως ανήθικες κατά το άρθρ. 178 του ΑΚ, εάν έγιναν προς διευκόλυνση της λύσης του γάμου (ΑΠ 2052/1983, ΑΠ 1143/1986).

Επιτρέπεται να συμφωνηθεί ότι οφείλεται διατροφή, ακόμη και αν δεν συντρέχουν οι προβλεπόμενες από το άρθρο 1442 ΑΚ προϋποθέσεις, υπό τις οποίες μπορεί να αξιωθεί μεταγαμιαία διατροφή και χωρίς τους χρονικούς περιορισμούς που τίθενται στο άρθρο αυτό.

Μάλιστα, δεν αποκλείεται, να συμφωνηθούν οι όροι υπό τους οποίους παρέχεται η διατροφήαυτή, αλλά να αφέθηκε σε μεταγενέστερη συμφωνία των μερών, ο καθορισμός, ή η αναπροσαρμογή του ποσού, της παρεχόμενης σε ορισμένο χρονικό διάστημα διατροφής, οπότε, εφ όσον η θέληση των μερών ήταν να οφείλεται και κατά το διάστημα αυτό διατροφή, εάν δεν επακολουθήσει συμφωνία τους για το ποσό της διατροφής, αυτό θα καθοριστεί με δίκαιη κρίση από το δικαστήριο, κατ` ανάλογη εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 371 ΑΚ (ΟλΑΠ1381/1983, ΑΠ 351/1996, ΑΠ 393/2002, ΑΠ 929/2001).

Στην περίπτωση αυτή, το δικαστήριο, περιορίζεται στον καθορισμό του οφειλόμενου, κατά τους όρους της σύμβασης, ποσού τηςδιατροφήςκαι δεν ερευνά, εάν συντρέχουν και οι προϋποθέσεις που απαιτεί ο νόμος (άρθρο 1442 ΑΚ) για να οφείλεται διατροφή μετά το διαζύγιο.

1. Σύμφωνα με το άρθρο 22 του νόμου 4538/2018 «Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις» αρμόδιες κοινωνικές υπηρεσίες να διεξάγουν την κατ άρθρο 1557 ΑΚ κοινωνική έρευνα για τους υποψήφιους θετούς γονείς σε υιοθεσίες ανηλίκων, που τελούνται στο εσωτερικό της χώρας, καθώς και να διαμεσολαβούν για την πραγματοποίηση των υιοθεσιών ανηλίκων που έχουν υπό την προστασία τους, είναι  οι εξής υπηρεσίες

α) οι Διευθύνσεις Κοινωνικής Μέριμνας ή, κατά περίπτωση, τα Τμήματα Κοινωνικής Αλληλεγγύης των Διευθύνσεων Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας των Περιφερειών/ Περιφερειακών Ενοτήτων, ή

β) οι Κοινωνικές Υπηρεσίες των Κέντρων Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών, ή  

γ. τα Δημοτικά Βρεφοκομεία.

2. Σε υιοθεσίες ανηλίκων στις οποίες, είτε αυτοί, είτε οι υποψήφιοι θετοί γονείς έχουν τη συνήθη διαμονή τους στο εξωτερικό (διακρατικές υιοθεσίες), καθώς και για τη διαμεσολάβηση προς πραγματοποίηση αυτών των υιοθεσιών, όταν πρόκειται για ανηλίκους που έχουν υπό την προστασία τους (άρθρο 4 του ν. 2447/1996) αναγνωρίζονται ως εξειδικευµένες οι εξής υπηρεσίες

α) η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριµνας κάθε Περιφέρειας για τις Περιφερειακές Ενότητες που ανήκουν στη χωρική τους αρµοδιότητα. Ειδικά για την Περιφέρεια Αττικής, η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριµνας του Κεντρικού Τοµέα και οι Διευθύνσεις Δηµόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριµνας κάθε Περιφερειακής Ενότητας αυτής, ή

β) ο Ελληνικός Κλάδος της Διεθνούς Κοινωνικής Υπηρεσίας, µε έδρα την Αθήνα, ή

γ) τα Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών, ή

δ) τα Δημοτικά Βρεφοκομεία µόνο για τα παιδιά που έχουν υπό την προστασία τους και για τα οποία αποδεδειγμένα δεν μπορούν να υιοθετηθούν στο εσωτερικό της χώρας.

3. Αν η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αδυνατεί να διεξαγάγει την κοινωνική έρευνα, δηλώνει αιτιολογημένα την αδυναμία της στη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μέσα σε (15) ημέρες.

4. Η Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης αναθέτει την διεξαγωγή της έρευνας σε άλλη κοινωνική υπηρεσία, ή εφ όσον αυτό δεν καθίσταται δυνατό, σε πραγματογνώμονα κοινωνικό λειτουργό, εγγεγραμμένο σε ειδικό κατάλογο πιστοποιημένων κοινωνικών λειτουργών που τηρεί ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (Σ.Κ.Λ.Ε.).

5. Αν δεν ολοκληρωθεί η κοινωνική έρευνα από υπαιτιότητα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, οι ενδιαφερόμενοι έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από τη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ενεργήσει ως ανωτέρω.

1. Με τον νόμο 4538/2018 «Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας και άλλες διατάξεις» με τον οποίο ρυθμίζεται το θέμα της «αναδοχής» ανηλίκων, οι αρμόδιες κοινωνικές υπηρεσίες, να διεξάγουν την κοινωνική έρευνα για τους υποψήφιους αναδόχους γονείς, είναι  οι παρακάτω φορείς αναδοχής

α) Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφερειών, αρμοδιότητας του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για τους ανηλίκους που έχουν υπό την προστασία τους, ή

β) Διευθύνσεις Κοινωνικής Μέριμνας ή, κατά περίπτωση, Τμήματα Κοινωνικής Αλληλεγγύης των Διευθύνσεων Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας των Περιφερειών ή Περιφερειακών Ενοτήτων και των δήμων για τους ανηλίκους, των οποίων η επιτροπεία έχει ανατεθεί σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ως και για τις περιπτώσεις των συμβατικών αναδοχών, ή

γ) Δημοτικά βρεφοκομεία, για τους ανηλίκους που έχουν υπό την προστασία τους, ή

δ) Κοινωνικές υπηρεσίες των Εταιρειών Προστασίας Ανηλίκων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τους ανηλίκους που έχουν υπό την ευθύνη τους, ή

ε) Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τους ανηλίκους, οι οποίοι τίθενται σε αναδοχή.

2. Αν η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία αδυνατεί να διεξαγάγει την κοινωνική έρευνα, δηλώνει αιτιολογημένα την αδυναμία της στη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, μέσα σε (15) ημέρες.

3. Η Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης αναθέτει την διεξαγωγή της έρευνας σε άλλη κοινωνική υπηρεσία, ή εφ όσον αυτό δεν καθίσταται δυνατό, σε πραγματογνώμονα κοινωνικό λειτουργό, εγγεγραμμένο σε ειδικό κατάλογο πιστοποιημένων κοινωνικών λειτουργών που τηρεί ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (Σ.Κ.Λ.Ε.).

4. Αν δεν γίνει η κοινωνική έρευνα από υπαιτιότητα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, οι ενδιαφερόμενοι έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν από τη Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ενεργήσει ως ανωτέρω.

Η εγγραφή των πολιτογραφημένων αλλοδαπών, αλλογενών και ομογενών, στα δημοτολόγια και τα Μητρώα Αρρένων, γίνεται µε νόμιμο έρεισμα την απόφαση πολιτογράφησής τους και µε τα όποια ονοματεπωνυμικά στοιχεία αναγράφονται σε αυτή.

Η αλλαγή του κυρίου ονόματος των πολιτογραφημένων αλλοδαπών (ομογενών ή αλλογενών) δεν εμπίπτει στις διατάξεις του ν.δ 2573/1953 και κατά συνέπεια δεν υπάγεται στις αρμοδιότητες του ∆ημάρχου, που απορρέουν από τις διατάξεις της παρ. 6 του άρθρου 94 του ν. 3852/2010.

Η μόνη δυνατότητα που δίνεται βάσει του παραπάνω ν.δ είναι ο εξελληνισμός του κυρίου ονόματος, η οποία αφορά µόνο πολιτογραφημένους ομογενείς και συνίσταται στη μεταφορά «επί το ελληνικότερο» του κυρίου ονόματος, στη μορφή που ο αιτών επιθυμεί.

Η μετά την πολιτογράφηση προσκόμιση έκθεσης βάπτισης δεν οδηγεί σε αλλαγή με αίτηση στον Δήμαρχο του κυρίου ονόματος. Απαιτείται να γίνει τροποποίηση στην απόφαση πολιτογράφησης.  

Κατ’ εφαρμογή του ν.δ 2573/1953, όπως αντικαταστάθηκε µε την παρ. 1 του άρθρου 8 του ν. 2130/1993 και ισχύει σύμφωνα µε την παρ. 9 περ. 2 του άρθρου 9 του ν. 2307/1995, σε εξελληνισμό των ονοματεπωνυμικών στοιχείων τους μπορούν να προβούν με αίτηση στον οικείο Δήμαρχο

α) Οι Έλληνες του εξωτερικού

β) Οι ομογενείς αλλοδαποί, που αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια και

γ) Οι παλιννοστούντες ομογενείς, που έχουν την ελληνική ιθαγένεια

Ως εξελληνισμός κυρίου ονόματος ή επωνύμου νοείται η μετατροπή επί το ελληνικότερο της κατάληξης του κυρίου ονόματος ή του επωνύμου.

Ο νόμος παρέχει την ευχέρεια της πρόσληψης επωνύμου πατέρα σε τέκνα γεννημένα εκτός γάμου των γονέων τους, µέσω της διαδικασίας που ορίζει το ν.δ. 2573/1953 και οι κατ’ εξουσιοδότηση αυτού Υπουργικές Αποφάσεις α) Φ 91400/2961/2001 και β) Φ.42301/12167/1995, οι οποίες εξακολουθούν να ισχύουν σύμφωνα με το άρθρο 282 ν. 3852/2010.

O ∆ήμαρχος με απόφασή του, μετά από αίτηση των ενδιαφερόμενων, ή κάθε προσώπου που ασκεί γονική μέριμνα, ή επιτροπεία, δίδει επώνυμο πατέρα σε τέκνα γεννημένα εκτός γάμου των γονέων τους που δεν έχουν αναγνωριστεί. Σκοπός των ανωτέρω διατάξεων είναι να προσδίδονται στα παιδιά, γεννημένα χωρίς γάμο των γονέων τους, πλασματικά στοιχεία περί της οικογενειακής τους προέλευσης, για να εκλείπει, τυπικά τουλάχιστον, από τα πιστοποιητικά που εκδίδονται από τα επίσημα βιβλία (µμητρώα αρρένων, δημοτολόγια κ.λ.π.) ο χαρακτηρισμός τους, ως αγνώστων γονέων ή χωρίς γάμο των γονέων τους.

Η αρμοδιότητα του Δημάρχου για αλλαγή επωνύμου ανηλίκου, η οποία απορρέει από τις διατάξεις της παρ. 6 του άρθρου 94 του ν. 3852/2010, σε συνδυασμό µε αυτές της παρ. 1α του άρθρου 282 του ν. 3852/2010, είναι περιορισμένη και αφορά μόνο στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες δεν υφίσταται σχετική ρύθμιση από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα περί επωνύμου, οι οποίες είναι ειδικές και υπερισχύουν των γενικών διατάξεων για πρόσληψη και αλλαγή επωνύμου.

Δεν υφίσταται αρμοδιότητα του Δημάρχου να προβεί σε αλλαγή επωνύμου ανηλίκου, όταν για αυτά υφίσταται αμετάκλητος προσδιορισμός επωνύμου µε δήλωση των ασκούντων τη γονική μέριμνα αυτών, επειδή σε αντίθετη περίπτωση καταστρατηγούνται διατάξεις αναγκαστικού δικαίου.

Οι γονείς του αναγνωρισθέντος τέκνου από κοινού οφείλουν να προβούν στον ληξίαρχο σε κοινή αμετάκλητη δήλωση προσδιορισμού επωνύμου και δημοτικότητας του εκτός γάμου γεννηθέντος τέκνου τους.

Μπορεί και μόνο ο ένας γονέας να προβεί στην δήλωση επωνύμου και ορισμού δημοτικότητας του ανηλίκου, εφ όσον έχει  εξουσιοδότηση από τον άλλον γονέα µε ειδικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο και όχι µε τη συμβολαιογραφική πράξη αναγνώρισης, γιατί αυτή αφορά μόνο στην αναγνώριση του εκτός γάμου γεννημένου τέκνου.

Οι Έλληνες πολίτες μπορούν να αλλάξουν το Ελληνικό επώνυμό τους, μόνο εφ όσον συντρέχουν οι εκ του νόμου απαιτούμενες προϋποθέσεις, και εφ όσον το επώνυμό τους τους δημιουργεί, ή μπορεί να τους δημιουργήσει, ψυχικά προβλήματα και εφ όσον α) είναι κακόηχα, β) προκαλούν την θυμηδία, ή την περιφρόνηση, γ) είναι δυσχερή στην προφορά, δ) κακής φήμης, συνεπεία πράξεων άλλου προσώπου, ε) αντίθετα στις αντιλήψεις της κοινωνίας περί ηθικής.

Η αρμοδιότητα αλλαγής επωνύμου, σύμφωνα με τις  διατάξεις του ν.δ 2573/1953, ως ισχύει, και του  άρθρου 94 του ν. 3852/2010, ανήκει στον αρμόδιο Δήμαρχο.  

Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης από τον Δήμαρχο, αποκλειστικά αρμόδιο όργανο, που μπορεί ο αιτών να προσφύγει, είναι το ΣτΕ, δημιουργούμενης ακυρωτικής διαφοράς (ΕφΘεσ 2493/2017, ΣτΕ 4317/2011)..

Οι διατάξεις του ν.δ 2573/1953, περί  αλλαγής επωνύμου διά της διοικητικής οδού, υποχωρούν μόνο προ των αναγκαστικών διατάξεων του ΑΚ, που ρυθμίζουν, κατά τρόπο δεσμευτικό και αποκλειστικό, την πρόσκτηση επωνύμου τέκνων, όπως αυτής του άρθρου 1506 ΑΚ, που προβλέπει για το επώνυμο των εκτός γάμου τέκνων και αυτής του άρθρου 1505 παρ.1 ΑΚ, που προβλέπει για το επώνυμο των εντός γάμου τέκνων, οπότε σε περίπτωση, που η συνταχθείσα σχετικώς ληξιαρχική πράξη έρχεται σε αντίθεση με τις διατάξεις αυτές, χωρεί διόρθωσή της κατ' εφαρμογή του άρθρου 782 παρ. 3 ΚΠολΔ, με συνακόλουθη συνέπεια η για τους λόγους αυτούς διόρθωση να αποτελεί θέμα που, υπάγεται στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων, με έκδοση απόφασης κατά την διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας και εκφεύγει της αρμοδιότητας του Δημάρχου (ΕφΘεσ 2493/2017).

Σύμφωνα με το ν.δ 2573/1953, ως ισχύει, η αλλαγή επωνύμου, καθώς και η πρόσληψη πατρώνυμου και μητρωνύμου σε παιδιά γεννηθέντα χωρίς νόμιμο γάμο των γονέων τους, ή αγνώστων γονέων, γίνεται με απόφαση του Δημάρχου

Η προσθήκη στοιχείων που λείπουν στις εγγραφές στα μητρώα αρρένων, ή στα δημοτολόγια, καθώς και η διόρθωση αυτών, εκτός της ηλικίας, για την οποία προβλέπουν ειδικές διατάξεις, γίνεται, ύστερα από αίτηση του ενδιαφερομένου, ή αυτεπάγγελτα, με απόφαση του Δημάρχου

Προκειμένου περί, α) Ελλήνων του εξωτερικού, β) ομογενών αλλοδαπών που αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια και γ) παλιννοστούντων ομογενών που έχουν την ελληνική ιθαγένεια, ο Δήμαρχος, προς το σκοπό εξελληνισμού του ονοματεπωνύμου τους, μπορεί να αποφασίσει την αλλαγή, τόσο του επωνύμου, όσο και του κύριου ονόματος. Ως εξελληνισμός κυρίου ονόματος ή επωνύμου, νοείται η μετατροπή επί το ελληνικότερο της κατάληξης του κυρίου ονόματος, ή του επωνύμου.

Σύμφωνα με το άρθρο 782 ΚΠολΔ  "1. Όταν ο νόμος απαιτεί δικαστική απόφαση για να βεβαιωθεί ένα γεγονός με το σκοπό να συνταχθεί ληξιαρχική πράξη, η απόφαση εκδίδεται με αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον ή του εισαγγελέα από το ειρηνοδικείο της περιφέρειας του ληξιάρχου ο οποίος θα συντάξει τη ληξιαρχική πράξη. 2. Η απόφαση πρέπει να βεβαιώνει και κάθε άλλο στοιχείο που πρέπει κατά το νόμο να περιέχει η ληξιαρχική πράξη, εκτός αν αυτό είναι αδύνατο. 3. Οι διατάξεις της παραγράφου 1 εφαρμόζονται και για τη διόρθωση ληξιαρχικής πράξης».

Επομένως κατά την τρίτη παράγραφο του άρθρου 782 ΚΠολΔ, για τη διόρθωση ληξιαρχικής πράξης εκδίδεται απόφαση, με αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον, ή του εισαγγελέα, από το ειρηνοδικείο της περιφέρειας του ληξιάρχου ο οποίος έχει συντάξει τη διορθωτέα ληξιαρχική πράξη. Η αρμοδιότητα είναι αποκλειστική και δεν χωρεί παρέκταση.

Σημειώνεται ότι η εισαγγελική διάταξη του εισαγγελέα της περιφέρειας του ληξιάρχου και, αν εκεί δεν εδρεύει εισαγγελέας, του ειρηνοδίκη, που παρέχει την  δυνατότητα να διορθώνονται σφάλματα, που προφανώς εκ παραδρομής παρεισέφρησαν στην  ληξιαρχική πράξη (η διάταξη εκδίδεται κατόπιν αιτήσεως του έχοντος συμφέρον, μετά από έρευνα και εξακρίβωση των πραγματικών στοιχείων) έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την συμφωνία του ληξιάρχου. Σε περίπτωση ασυμφωνίας του ληξιάρχου, τα εν λόγω εκ παραδρομής σφάλματα που παρεισέφρησαν στην  ληξιαρχική πράξη, διορθώνονται μόνο με δικαστική απόφαση (ΓνΕισΑΠ 4/2001).

Εκτός από την περίπτωση καταχώρησης οφειλόμενης σε σφάλμα από προφανή παραδρομή, για τη διόρθωση της οποίας με άδεια του εισαγγελέως δεν συμφωνεί ο ληξίαρχος, γίνεται δεκτή η δυνατότητα διόρθωσης, με τελεσίδικη απόφαση Ειρηνοδικείου, της ληξιαρχικής πράξης γέννησης ως προς το κύριο όνομα, για λόγους αναγόμενους στην προστασία της προσωπικότητας του ατόμου (άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος).

Αντικείμενο της δικαστικής απόφασης που αφορά την διόρθωση, ή συμπλήρωση, της ληξιαρχικής πράξης δεν είναι η έκδοση διαταγής προς το ληξίαρχο, αλλά η διαπίστωση των ακριβών στοιχείων της πράξης και, για το λόγο αυτό, είναι, αναφορικά με τη ρυθμιστική της ενέργεια, διαπιστωτική θετική ατομική διοικητική πράξη. Αυτό σημαίνει ότι η σχετική δικαστική απόφαση, δεν περιέχει, ούτε επιτρέπεται να περιέχει, διαταγή διόρθωσης από το ληξίαρχο, ούτε υποκαθιστά την υποχρέωσή του να ενεργήσει από υπηρεσιακό καθήκον, σύμφωνα με τα άρθρα 4 περ. β' και 14 παρ.1 ν. 344/1976.

Τους νόμιμους λόγους, που θεμελιώνουν το αίτημα διόρθωσης της ληξιαρχικής πράξης γέννησης, πρέπει να επικαλείται στο δικόγραφο της αίτησης ο αιτών, προσθέτοντας τα στοιχεία που θεμελιώνουν το έννομο συμφέρον του φέροντος το όνομα, προσδιορίζοντας τα περιστατικά που συνιστούν παρακώλυση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του φέροντος το όνομα από τη μη αναγραφή του επιθυμητού ονόματος, ή από την αναγραφή του ανεπιθύμητου (ΕφΠειρ 32/2011), ώστε να τεθούν ως θέμα απόδειξης οι σχετικοί ισχυρισμοί, με αναγωγή στα συγκεκριμένα περιστατικά του βίου του φέροντος το όνομα, ιδίως όταν αυτό είναι σύνηθες και απλώς επιδιώκεται η αντικατάσταση από το χρησιμοποιούμενο υποκοριστικό του (ΕφΔωδ 347/2005).

Ως εξαίρεση από τον κανόνα του αμετάβλητου του ονόματος, η διόρθωση της ονοματοδοσίας, πρέπει να ανταποκρίνεται σε εξαιρετικές προϋποθέσεις, δηλαδή η αιτούμενη μεταβολή θα πρέπει να αίρει κωλύματα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, που δημιουργεί αντικειμενικά η χρήση του υπό διόρθωση ονόματος, ιδίως όταν προκαλεί σύγχυση στις κοινωνικές του σχέσεις, όπως συμβαίνει όταν το κύριο όνομα προσομοιάζει με επώνυμο (ΜονΠρΧίου 175/1990) ή είναι άσχετο με τα ονόματα της οικογενείας του (ΜονΠρΘεσσαλ 20438/2010).

Δεν συνιστά ουσιώδη ανεπίτρεπτη μεταβολή η συμπλήρωση δεύτερου ονόματος,  ούτε η απαλοιφή δεύτερου ονόματος, το οποίο δεν είναι εύηχο και δημιουργεί ψυχολογικά προβλήματα στο πρόσωπο που το φέρει, εφόσον διατηρείται το κύριο όνομα

Έχει κριθεί ότι συνιστά σπουδαίο λόγο μεταβολής του ονόματος και επί μεταβολής, ή αποποίησης, του δηλωθέντος θρησκεύματος (κατόπιν σοβαρής, αβίαστης και ελεύθερης απόφασης, που γίνεται διοικητικά, κατόπιν απλής αιτήσεως διαγραφής του θρησκεύματος) του φέροντος όνομα, που του δόθηκε με βάπτιση (ΜονΠρΠατρ 430/2003), ή λόγω μεταβολής θρησκεύματος επί υιοθεσίας ανηλίκου (ΜονΠρΘεσσαλ 32576/2007).

Δεν υφίσταται, όμως, διάταξη που να γεννά δικαίωμα μεταβολής του κυρίου ονόματος, λόγω απλής σχετικής επιθυμίας του ενηλικιωθέντος, ούτε προσβάλλεται η προσωπικότητα του ατόμου που φέρει όνομα, το οποίο δεν επιθυμεί, ώστε να του αναγνωρίζεται άνευ όρων το δικαίωμα επιλογής του ονόματος του, και επομένως δεν δικαιολογείται για τους λόγους αυτούς δικαστική διόρθωση της ληξιαρχικής πράξης γέννησης (ΕιρΑΘ 1290/2015, ΕιρΒόλου 545/2019, ΜονΠρΘεσσαλ 8/2013, ΜονΠρΘεσσαλ 3516/2013)

Η χορήγηση κυρίου ονόματος και επωνύμου στο τέκνο αποτελεί περιεχόμενο του ευρύτερου λειτουργικού δικαιώματος της γονικής μέριμνας, είναι δε ανεξάρτητο από το επιμέρους δικαίωμα της επιμέλειας, που αποτελεί περιεχόμενο της γονικής μέριμνας (άρθρα 1510 επ. ΑΚ, ν. 1438/1984 περί ληξιαρχικών πράξεων).

Α. Το επώνυμο του τέκνου προσδίνεται, με κοινή αμετάκλητη δήλωση αμφοτέρων των γονέων, πριν τον γάμο τους, είτε στον λειτουργό ενώπιον του οποίου θα τελεσθεί ο γάμος, είτε σε συμβολαιογράφο. Το επώνυμο μπορεί να είναι, είτε το επώνυμο ενός γονέα, είτε συνδυασμός των επωνύμων και των δύο γονέων. Το επώνυμο δεν μπορεί περιλαμβάνει περισσότερα από δύο επώνυμα. Αν οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, τα τέκνα λαμβάνουν το επώνυμο του πατέρα τους (ΑΚ 1505).

Β. Το κύριο όνομα του τέκνου προσδίνεται, είτε είναι βαπτισμένο, είτε είναι αβάπτιστο, με κοινή δήλωση των γονέων στον αρμόδιο Ληξίαρχο. Η δήλωση μπορεί να υποβληθεί από τον ένα γονέα, απαιτείται, όμως, έγγραφη εξουσιοδότηση του άλλου γονέα, θεωρημένη για το γνήσιο της υπογραφής (ν. 1438/1984 περί ληξιαρχικών πράξεων).

Γ. Η αλλαγή του επωνύμου του τέκνου, κατ αρχήν, δεν επιτρέπεται. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται, αφού προηγουμένως με τελεσίδικη δικαστική απόφαση από αρμόδιο δικαστήριο ακυρωθεί η δήλωση των γονέων περί προσδιορισμού του επωνύμου του τέκνου (ΑΚ 140, 147, 150). Στην συνέχεια οι γονείς πρέπει, με κοινή δήλωσή τους ενώπιον συμβολαιογράφου, να προσδώσουν νέο επώνυμο στο τέκνο, το οποίο στην συνέχεια καταχωρείται από τον ληξίαρχο στην ληξιαρχική πράξη γέννησης του τέκνου.

Δ. Η αλλαγή του κύριου ονόματος, επειδή δεν προσκρούει σε απαγορευτική διάταξη νόμου, ούτε στο μυστήριο του βαπτίσματος, επιτρέπεται, εφ όσον υπάρχει σπουδαίος λόγος, με τελεσίδικη δικαστική απόφαση από αρμόδιο δικαστήριο, αφού προηγουμένως ο δικαστής εκτιμήσει επαρκή τον σπουδαίο λόγο, η οποία (δικαστική απόφαση) στην συνέχεια καταχωρείται από τον ληξίαρχο στην ληξιαρχική πράξη γέννησης του τέκνου.

Ε. Η συναίνεση και των δύο γονέων για την πρόσδοση του κυρίου ονόματος στο τέκνο είναι απαραίτητη ακόμα και αν η γονική μέριμνα, ή, η επιμέλεια του προσώπου του ανηλίκου τέκνου, έχει ανατεθεί με δικαστική απόφαση στον ένα γονέα. Σε περίπτωση διαφωνίας των γονέων για το κύριο όνομα του τέκνου, είτε εντός γάμου είτε σε διάσταση, είτε διαζευγμένοι, αποφασίζει το δικαστήριο, κατόπιν άσκησης αγωγής στο αρμόδιο δικαστήριο, είτε από τον ένα γονέα, ή τον άλλον, είτε και από τους δύο μαζί.

ΣΤ. Αίτημα της αγωγής μπορεί να αποτελεί ακόμη και η άρση δοθέντος ήδη ονόματος στο τέκνο.

Ζ. Το δικαστήριο δεν δεσμεύεται από τα αιτήματα, ή την γνώμη των γονέων, ούτε από το γεγονός ότι το ανήλικο είναι ήδη βαπτισμένο, γιατί, ως ελέχθη, η ονοματοδοσία δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο του μυστηρίου του βαπτίσματος, ώστε να απαγορεύεται η μεταβολή του. Το δικαστήριο αποφασίζει με γνώμονα πρωτίστως το συμφέρον του τέκνου, αναζητεί δε την περισσότερο ανταποκρινόμενη στο συμφέρον του τέκνου λύση και μπορεί, εφ όσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου, να μην αποδεχθεί κανένα από τα αντιθέτως προτεινόμενα από τους διαδίκους γονείς κύρια ονόματα και να επιλέξει άλλο όνομα μη προτεινόμενο από κανένα από τους γονείς, ή και συνδυασμό ονομάτων από τα αντιθέτως προτεινόμενα από τους γονείς, ή και από μη προτεινόμενα από αυτούς.

Α. Κληρονομητήριο είναι το πιστοποιητικό για το κληρονομικό δικαίωμα του κληρονόμου, του καταπιστευματοδόχου, του κληροδόχου, ή του εκτελεστή διαθήκης. Όποιος στο πιστοποιητικό ονομάζεται κληρονόμος, καταπιστευματοδόχος, κληροδόχος, ή εκτελεστής διαθήκης, τεκμαίρεται ότι έχει τα δικαιώματα, που αναφέρονται στο πιστοποιητικό.

Β. Χορηγείται από τον ειρηνοδίκη του δικαστηρίου της κληρονομίας με απόφασή του, κατόπιν αίτησης του έχοντος κληρονομικό δικαίωμα.

Γ. Το πιστοποιητικό αναρτάται για (10) ημέρες στο Ειρηνοδικείο. Αν ασκηθεί μέσα στην παραπάνω προθεσμία παρέμβαση τρίτου, ο ειρηνοδίκης προσδιορίζει δικάσιμο για την συζήτησή της, προκειμένου να εκδοθεί απόφαση.

Δ. Το κληρονομητήριο περιέχει, α) το ονοματεπώνυμο του κληρονομουμένου, β) τα ονοματεπώνυμα των κληρονόμων, καταπιστευματοδόχων, ή των κληροδόχων στους οποίους παρέχεται, γ) τις κληρονομικές μερίδες του καθενός, ή τα αντικείμενα τα οποία περιέρχονται στον καθένα, δ) τους όρους, ή τους περιορισμούς, με τους οποίους η κληρονομία, το καταπίστευμα, ή η κληροδοσία περιέρχεται στον καθένα και αν πρόκειται για κληρονόμο, τα καταπιστεύματα και τα κληροδοτήματα που βαρύνουν την κληρονομία και ε) τα ονοματεπώνυμα των εκτελεστών διαθήκης και τις εξουσίες που η διαθήκη τους παρέχει.

Ε. Αν το κληρονομητήριο χορηγείται σε εκτελεστή διαθήκης, περιέχει μόνο, α) το ονοματεπώνυμο του κληρονομουμένου και β) το ονοματεπώνυμο του εκτελεστή διαθήκης και τις εξουσίες που του παρέχει η διαθήκη.

ΣΤ. Κάθε δικαιοπραξία, ή δικαστική πράξη, όποιου στο κληρονομητήριο ονομάζεται κληρονόμος, καταπιστευματοδόχος, κληροδόχος, ή εκτελεστής διαθήκης με τρίτον, ή απέναντι σε τρίτον, ή του τρίτου απέναντι σε αυτούς είναι ισχυρή υπέρ του τρίτου, σε όση έκταση ισχύει το τεκμήριο του άρθρου 821 ΚΠολΔ, εκτός αν ο τρίτος γνώριζε την ανακρίβεια του πιστοποιητικού, ή την υποβολή αίτησης για αφαίρεση, ή κήρυξη ανίσχυρου του πιστοποιητικού, ή την ανάκληση ,ή την τροποποίησή του.

Ζ. Η απόφαση, που διατάζει την παροχή του κληρονομητηρίου, μπορεί να προσβληθεί με έφεση μέσα σε προθεσμία (20) ημερών από την δημοσίευσή της. Η προθεσμία της έφεσης και η άσκησή της αναστέλλουν την ισχύ της απόφασης και την έκδοση του πιστοποιητικού.

Η. Η απόφαση, που διατάζει την παροχή του κληρονομητηρίου, δεν προσβάλλεται με αναψηλάφηση, αναίρεση, ή τριτανακοπή.

Θ. Το κληρονομητήριο, με αίτηση οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον, ή και αυτεπαγγέλτως, μπορεί να αφαιρεθεί, να κηρυχθεί ανίσχυρο, να τροποποιηθεί, ή να ανακληθεί. Η αίτηση  υποβάλλεται στο δικαστήριο της κληρονομίας.

Ι. Η απόφαση, που διατάζει την αφαίρεση του κληρονομητηρίου, ή το κηρύσσει ανίσχυρο, ή εκείνη που το τροποποιεί, ή το ανακαλεί, μπορεί να προσβληθεί μόνο με τριτανακοπή μέσα στην προθεσμία που ορίζει το άρθρο 1965 ΑΚ.

Από τις διατάξεις των άρθρων 14 και 29 του ν.44/1976 «Περί ληξιαρχικών πράξεων», προκύπτει ότι οι ληξίαρχοι υποχρεούνται να καταχωρούν τους γάμους που δηλώνονται σε αυτούς χωρίς να έχουν την δυνατότητα να ελέγχουν το κύρος αυτών, εκτός αν είναι ανυπόστατοι.

Σύμφωνα με το άρθρο 281 ΑΚ η ένσταση καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος είναι δυνατό να προβληθεί και κατά της αγωγής διατροφής ανηλίκου τέκνου. Για την θεμελίωσή της απαιτείται η προβολή και απόδειξη ιδιαίτερων περιστατικών, τα οποία σε συγκεκριμένη περίπτωση, καταδεικνύουν προφανή υπέρβαση των ορίων της καλής πίστης, ή των χρηστών ηθών, ή του κοινωνικού ή οικονομικού σκοπού του δικαιώματος διατροφής, κατά την άσκησή του από τον ενάγοντα σε βάρος του εναγόμενου.

Δεν συνιστά καταχρηστική άσκηση της διατροφικής αξίωσης, η περίπτωση χαλάρωσης του συναισθηματικού δεσμού που επιβάλλεται να υφίσταται μεταξύ γονέων και τέκνων, αν δεν προσβάλλεται με ακραία περιστατικά αχαριστίας, ή προσβολής του προσώπου του υπόχρεου.

Δεν συνιστά καταχρηστική άσκηση της διατροφικής αξίωσης, η άρνηση επικοινωνίας του τέκνου με τον πατέρα του, το οποίο συγκατοικεί με την ασκούσα την επιμέλεια μητέρα του.

Δεν συνιστά καταχρηστική άσκηση της διατροφικής αξίωσης, η προσφώνηση του πατέρα με το κύριο όνομα του αντί του «πατέρα».

Συνιστά, όμως, καταχρηστική άσκηση της διατροφικής αξίωσης, η εθελούσια αλλαγή επωνύμου του δικαιούχου, γιατί με τον τρόπο αυτό προκύπτει σαφής και κατηγορηματική δήλωση του τελευταίου, να μην υπάρχει πλέον μεταξύ του γεννήτορα και αυτού οποιοσδήποτε συναισθηματικός δεσμός, και δείχνει περιφρόνηση προς τον πατέρα του και έλλειψη αγάπης και σεβασμού προς αυτόν ( Εφθεσ 1439/2005, ΕφΠειρ 3/1996, ΕφΑθ 2564/2011).

Σύμφωνα με το (νέο) άρθρο 1532 ΑΚ, ως τούτο αντικαταστάθηκε από το άρθρο 14 του ν. 4800/2021, αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέ­λεια του προσώπου του τέκνου, ή την διοίκηση της περι­ουσίας του, ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρη­στικά, ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί, εφ όσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας, ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου, ή ο εισαγγελέας, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.

Α. Κακή άσκηση γονικής μέριμνας

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν 

α) η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και δια­τάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο, ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β) η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ) η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων, ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,

δ) η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε) η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει την διατροφή που επιδι­κάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο, ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ) η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

Η ρύθμιση περιλαμβάνει τα αδικήματα που προβλέπονται στον ν. 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ως και για τα εγκλήματα των άρθρων 312 ΠΚ (σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο), 330 ΠΚ (εξαναγκασμός με σωματική βία, ή απειλή σωματικής βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης, σε πράξη, παράλειψη, ή ανοχή) και 333 ΠΚ (πρόκληση σε άλλον τρόμο, ή ανησυχία, με απειλεί βίας, ή άλλης παράνομης πράξης, ή παράλειψης).

Β. Συνέπειες κακής άσκησης 

Το δικαστήριο δύναται

α) να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, 

β) να διατάξει κάθε πρόσφορο μέ­τρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

γ) αν συντρέχει στο πρόσωπο και των δύο γονέων κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου, ή ακόμα και την επιμέλειά του, ολικά ή μερικά, σε τρίτο, ή και να διορίσει επίτροπο.

Γ. α) Βασική προϋπόθεση, πριν την προσφυγή στο δικαστήριο για την αφαίρεση της γονικής μέριμνας, είναι η υπαγωγή της υπόθεσης σε «διαμεσολάβηση». Αν δεν επιτευχθεί «διαμεσολαβητική συμφωνία» ο ενδιαφερόμενος γονέας οφείλει να προσφύγει στο δικαστήριο.

β) Στην περίπτωση καταδίκης του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία, ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 1514 ΑΚ, δεν απαιτείται προηγούμενη προσφυγή σε διαμεσολάβηση.

Δ. Ρύθμιση επειγουσών περιπτώσεων

Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, εφ όσον επίκειται άμεσος κίνδυνος για την σωματική, ή την ψυχική, υγεία του τέκνου, ο εισαγγελέας δύναται να διατάξει κάθε πρό­σφορο μέτρο για την προστασία του τέκνου, μέχρι την έκδοση της απόφασης του επιληφθέντος δικαστηρίου, στο οποίο πρέπει να απευθυνθεί ο αιτών εντός (90) ημερών, με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης της προθεσμίας αυτής κατά (90) επιπλέον ημέρες.

Σύμφωνα με το άρθρο 1506 ΑΚ το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του παίρνει το επώνυμο της μητέρας του (ΑΚ 1506).

Α. Ο σύζυγος της μητέρας μπορεί να δώσει στο τέκνο, με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το επώνυμό του στη θέση του έως τότε επωνύμου του τέκνου, ή να το προσθέσει στο υπάρχον επώνυμο του τέκνου, αν συναινεί συμβολαιογραφικά η μητέρα και το τέκνο.

Β. Σε περίπτωση επιγενομένου γάμου των γονέων, εφ όσον το τέκνο είναι ανήλικο μπορεί ο πατέρας του, με κοινή δήλωση με την μητέρα του, ενώπιον συμβολαιογράφου, να του δώσει το δικό του επώνυμο, αφαιρώντας το επώνυμο της μητέρας, ή να το προσθέσει (ΑΚ 1505).

Γ. Σε περίπτωση αναγνώρισης (εκούσια ή δικαστική) το ενήλικο τέκνο, ή, αν αυτό είναι ανήλικο, οι γονείς του, ή και ένας από αυτούς, ή ο επίτροπός του, δικαιούνται, μέσα σε προθεσμία (1) έτους από την ολοκλήρωση της αναγνώρισης, να προσθέσουν, με δήλωση στον ληξίαρχο, το πατρικό επώνυμο στο επώνυμο του τέκνου. Αν στην δήλωση προβαίνουν οι δύο γονείς από κοινού, μπορούν να δώσουν ως επώνυμο του τέκνου το επώνυμο του πατέρα.

Ισχύουν οι παρακάτω ρυθμίσεις που είναι αναγκαστικού δικαίου. Κάθε αντίθετη συμφωνία είναι ανίσχυρη.

Υιοθεσία ανηλίκου

α) Το θετό ανήλικο τέκνο παίρνει, αυτοδίκαια, το επώνυμο του θετού γονέα. Έχει, όμως, το δικαίωμα, όταν ενηλικιωθεί, να προσθέσει και το πριν από την υιοθεσία επώνυμό του (ΑΚ 1563).

β) Το κύριο όνομα του ανηλίκου παραμένει στο όνομα που έφερε πριν την υιοθεσία. Μπορεί, όμως, κατά την υιοθεσία, ο υιοθετών να προσθέσει και άλλο όνομα (ΑΚ 1565).

γ) Ο θετός γονέας, με αίτησή του στο αρμόδιο δικαστήριο, μέσα σε (1) έτος από την υιοθεσία και εφ όσον το θετό τέκνο δεν έχει συμπληρώσει το (12) έτος της ηλικίας του, μπορεί, να ζητήσει να απαληφθεί το κύριο όνομα, που έφερε το θετό τέκνο πριν την υιοθεσία. Αν το θετό τέκνο έχει συμπληρώσει το (12) έτος της ηλικίας του είναι απαραίτητη η συναίνεσή του.

δ) Σε περίπτωση κοινής υιοθεσίας από συζύγους, ή υιοθεσίας από τον ένα σύζυγο του τέκνου του άλλου, ισχύει και για το θετό τέκνο η δήλωση που, τυχόν, έκαναν οι σύζυγοι σχετικά με το επώνυμο των τέκνων τους, πριν από τον γάμο, είτε στον λειτουργό ενώπιον του οποίου τελέστηκε ο γάμος, είτε σε συμβολαιογράφο. Αν δεν έχει γίνει παρόμοια δήλωση, μπορεί να γίνει στον ληξίαρχο ταυτόχρονα με την καταχώριση της υιοθεσίας στα οικεία ληξιαρχικά βιβλία (ΑΚ 1564).

Υιοθεσία ενηλίκου

Το θετό ενήλικο τέκνο παίρνει το επώνυμο του θετού γονέα. Έχει, όμως, το δικαίωμα να προσθέσει και το πριν από την υιοθεσία επώνυμό του. Το κύριο όνομα παραμένει το ίδιο (ΑΚ 1586).

Α. Στην περίπτωση που ο τόπος της κοινής συνήθους διαμονής του Έλληνα συζύγου και του αλλοδαπού συζύγου είναι η Ελλάδα και ο γάμος έγινε στην Ελλάδα, τότε το επώνυμό του αλλοδαπού συζύγου ρυθμίζεται από το ελληνικό ουσιαστικό δίκαιο και κατά συνέπεια δεν επέρχεται καμία μεταβολή του επωνύμου της συζύγου με το γάμο.

Β. Μπορεί, όμως, εφ όσον ο γάμος έγινε στην Ελλάδα, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 1388 ΑΚ, να προστεθεί στο επώνυμο του αλλοδαπού συζύγου το επώνυμο του Έλληνα συζύγου. Η προσθήκη γίνεται με κοινή δήλωση ενώπιον του αρμόδιου ληξιάρχου και ισχύει μέχρι να ανακληθεί ενώπιον του ληξιάρχου με κοινή δήλωση των συζύγων, ή με μονομερή δήλωση οποιουδήποτε των συζύγων, η οποία κοινοποιείται στον άλλο σύζυγο.  Αν ο γάμος λυθεί με διαζύγιο, η δήλωση θεωρείται ότι ανακλήθηκε. Αν ο γάμος λυθεί λόγω θανάτου, η προσθήκη εξακολουθεί να ισχύει, εκτός εάν ο επιζών σύζυγος συνάψει νέο γάμο, ή προβεί σε ανακλητική δήλωση ενώπιον του ληξιάρχου. 

Γ. Στην περίπτωση αλλοδαπών, για τους οποίους δεν υπάρχει κοινή ιθαγένεια, ή  κοινή συνήθης διαμονή, το δίκαιο που θα ρυθμίσει το συζυγικό επώνυμο είναι το δίκαιο του τόπου με το οποίο συνδέονται στενότερα.

Δ. Η μεταγενέστερη αλλαγή του επωνύμου της αλλοδαπής συζύγου Έλληνα, η οποία έγινε στην χώρα προέλευσής της, όπου έλαβε το επώνυμο του Έλληνα συζύγου της, δεν μπορεί να καταχωριστεί στην ελληνική ληξιαρχική πράξη γάμου και η αλλοδαπή σύζυγος δεν εγγράφεται στην οικογενειακή μερίδα του συζύγου της  με το επώνυμο του συζύγου της.

Ε. Για να καταχωρηθεί η μεταβολή του επωνύμου της αλλοδαπής, που έγινε στην χώρα προέλευσής της, στο περιθώριο της ελληνικής ληξιαρχικής πράξης γάμου της, πρέπει η αλλοδαπή να ακολουθήσει την διοικητική οδό, με αίτηση στον αρμόδιο Δήμαρχο και με αίτημα μεταβολής του επωνύμου της, μη συνδεόμενο με την τέλεση του γάμου, αλλά με άλλη αιτία.

Σύμφωνα με τα άρθρα 1589 - 1654 ΑΚ, αν υπάρχει επείγουσα ανάγκη να εκπροσωπηθεί ο ανήλικος σε συγκεκριμένη δικαιοπραξία, ή δίκη, το δικαστήριο με προσωρινή διαταγή του διορίζει, με αίτηση των συγγενών, ή και αυτεπαγγέλτως, προσωρινό επίτροπο. Το δικαστήριο διορίζει τον προσωρινό επίτροπο με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, κατόπιν υποβολής αίτησης του έχοντος έννομο συμφέρον, ή και αυτεπαγγέλτως (ΑΚ 1591, ΚΠολΔ 739). Αρμόδιο δικαστήριο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο στην περιφέρεια του οποίου έχει την συνήθη διαμονή του ο ανήλικος. Αν δεν έχει την συνήθη διαμονή του στην Ελλάδα, η αίτηση ασκείται στο δικαστήριο της τελευταίας συνήθους διαμονής του στην Ελλάδα, διαφορετικά στα δικαστήρια των Αθηνών (ΚΠολΔ 796 παρ. 1).

Προσωρινός επίτροπος διορίζεται ο ενήλικος σύζυγος του ανηλίκου, το φυσικό, ή νομικό, πρόσωπο, που ορίστηκε με διαθήκη, ή με δήλωση στον ειρηνοδίκη, ή σε συμβολαιογράφο, από όποιον ασκούσε την γονική μέριμνα κατά το χρόνο της δήλωσης και κατά τον θάνατό του ή το κατά την κρίση του δικαστηρίου καταλληλότερο πρόσωπο με προτίμηση προς τους πλησιέστερους συγγενείς του ανηλίκου.

Σύμφωνα με τα άρθρα 1589 - 1654 ΑΚ όργανα της επιτροπείας ανηλίκου είναι το δικαστήριο, ο επίτροπος και το εποπτικό συμβούλιο.

α) Το δικαστήριο διορίζει τον επίτροπο και το εποπτικό συμβούλιο με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, κατόπιν υποβολής αίτησης του έχοντος έννομο συμφέρον, ή και αυτεπαγγέλτως (ΑΚ 1591, ΚΠολΔ 739). Αρμόδιο δικαστήριο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο στην περιφέρεια του οποίου έχει την συνήθη διαμονή του ο ανήλικος. Αν δεν έχει την συνήθη διαμονή του στην Ελλάδα, η αίτηση ασκείται στο δικαστήριο της τελευταίας συνήθους διαμονής του στην Ελλάδα, διαφορετικά στα δικαστήρια των Αθηνών (ΚΠολΔ 796 παρ. 1).

Το δικαστήριο κατά τον διορισμό του επιτρόπου, συνεκτιμά και την έρευνα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, η μη προσκόμιση της οποίας δεν αποτελεί δικονομικό απαράδεκτο, λόγω μη συγκρότησής της,  και αποφασίζει, αφού ακούσει, αν αυτό είναι δυνατόν, τους πλησιέστερους συγγενείς του ανηλίκου, καθώς και κάθε άλλο πρόσωπο, το οποίο μπορεί κατά την κρίση του να το διαφωτίσει. Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο για να διοριστεί επίτροπος, η επιτροπεία ανατίθεται σε ίδρυμα, ή σωματείο, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτό και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία.

β) Επίτροπος διορίζεται, ή περισσότεροι αν επιβάλλεται από το συμφέρον του ανηλίκου, κατά προτίμηση ένα από τα ακόλουθα πρόσωπα με την εξής σειρά.

Ο ενήλικος σύζυγος του ανηλίκου.

Το φυσικό, ή νομικό, πρόσωπο, που ορίστηκε με διαθήκη, ή με δήλωση στον ειρηνοδίκη, ή σε συμβολαιογράφο, από όποιον ασκούσε την γονική μέριμνα κατά το χρόνο της δήλωσης και κατά τον θάνατό του.

Το κατά την κρίση του δικαστηρίου καταλληλότερο πρόσωπο με προτίμηση προς τους πλησιέστερους συγγενείς του ανηλίκου.

Δεν διορίζεται επίτροπος.

Αυτός που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα.

Ο ενήλικος, για τον οποίο έχει διοριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης. γ) Όποιος αποκλείστηκε από την επιτροπεία με διάταξη τελευταίας βούλησης εκείνου που δικαιούται να υποδείξει το πρόσωπο του επιτρόπου.

Ο διορισθείς επίτροπος, που αποποιήθηκε την επιτροπεία.

Στον επίτροπο ανήκει το καθήκον, να επιμελείται του προσώπου του ανηλίκου, να διοικεί την περιουσία του και να το εκπροσωπεί σε κάθε δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορά το πρόσωπό του, ή την περιουσία του, ενεργεί δε, ως προς την περιουσία του, κάθε πράξη τακτικής διαχείρισης, ιδίως την πληρωμή χρεών και την είσπραξη απαιτήσεων, χωρίς να δικαιούται να χρησιμοποιεί για δικό του λογαριασμό την περιουσία του ανηλίκου και ιδίως μετρητά χρήματά του. Σε περιπτώσεις, πέραν της τακτικής διαχείρισης, χρειάζεται την άδεια του δικαστηρίου. 

Ο επίτροπος για το έργο της επιτροπείας, κατόπιν αδείας του δικαστηρίου και με γνώμη του εποπτικού συμβουλίου, μπορεί να λάβει αμοιβή για την απασχόλησή του, ανάλογη με τους κόπους του και το μέγεθος της περιουσίας που διαχειρίζεται, δικαιούται δε, να απαιτήσει, δικαστικώς, να του καταβληθεί κάθε δαπάνη που είναι αναγκαία για την διεξαγωγή της επιτροπείας, σύμφωνα με τις διατάξεις περί εντολής, ευθυνόμενος για κάθε ζημία του ανηλίκου από πταίσμα του κατά την άσκηση των καθηκόντων του.

γ) Το εποπτικό συμβούλιο αποτελείται από τρία έως πέντε μέλη από συγγενείς του ανηλίκου, ή φίλους των γονέων του, και, αν δεν υπάρχουν, ή συντρέχει σπουδαίος λόγος, από όργανο της κοινωνικής υπηρεσίας. Έως το διορισμό επιτρόπου, σε επείγουσες περιπτώσεις, ο προϊστάμενος της κοινωνικής υπηρεσίας παίρνει αυτεπαγγέλτως όλα τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του προσώπου και της περιουσίας του ανηλίκου.

δ) Προσωρινός επίτροπος

Αν υπάρχει επείγουσα ανάγκη να εκπροσωπηθεί ο ανήλικος σε συγκεκριμένη δικαιοπραξία, ή δίκη, το δικαστήριο με προσωρινή διαταγή του διορίζει, με αίτηση των συγγενών, ή και αυτεπαγγέλτως, προσωρινό επίτροπο.

Α. Σύμφωνα με τα άρθρα 1589 - 1654 ΑΚ ο ανήλικος τίθεται σε επιτροπεία, όταν 

α) Κανένας γονέας δεν έχει, ή δεν μπορεί να ασκήσει, την γονική μέριμνα.

β) Ο πατέρας, ή η μητέρα, παραβαίνουν τα καθήκοντά τους για την επιμέλεια του τέκνου, ή την διοίκηση της περιουσίας του, ή ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά, ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό (ΑΚ 1532).

γ) Ο πατέρας, ή η μητέρα, το ζητήσουν οι ίδιοι για σπουδαίο λόγο (ΑΚ 1535).

δ) Στην περίπτωση διαζυγίου, ή ακύρωσης του γάμου, ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων, κυρίως όταν δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους περί την επιμέλεια του προσώπου του, ή την διοίκηση της περιουσίας του (ΑΚ 1513 και 1514).

ε) Στην περίπτωση αναδοχής ανηλίκου, όταν η ένταξη του ανηλίκου στην ανάδοχη οικογένεια γίνεται διαρκέστερη, ενώ παράλληλα εξασθενούν οι δεσμοί του ανηλίκου με τους φυσικούς γονείς του (ΑΚ 1660 και 1661).

Β. Όργανα της επιτροπείας είναι το δικαστήριο, ο επίτροπος και το εποπτικό συμβούλιο.

α) Το δικαστήριο διορίζει τον επίτροπο και το εποπτικό συμβούλιο με την διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, κατόπιν υποβολής αίτησης του έχοντος έννομο συμφέρον, ή και αυτεπαγγέλτως (ΑΚ 1591, ΚΠολΔ 739). Αρμόδιο δικαστήριο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο στην περιφέρεια του οποίου έχει την συνήθη διαμονή του ο ανήλικος. Αν δεν έχει την συνήθη διαμονή του στην Ελλάδα, η αίτηση ασκείται στο δικαστήριο της τελευταίας συνήθους διαμονής του στην Ελλάδα, διαφορετικά στα δικαστήρια των Αθηνών (ΚΠολΔ 796 παρ. 1).

Το δικαστήριο κατά τον διορισμό του επιτρόπου, συνεκτιμά και την έρευνα της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, η μη προσκόμιση της οποίας δεν αποτελεί δικονομικό απαράδεκτο, λόγω μη συγκρότησής της,  και αποφασίζει, αφού ακούσει, αν αυτό είναι δυνατόν, τους πλησιέστερους συγγενείς του ανηλίκου, καθώς και κάθε άλλο πρόσωπο, το οποίο μπορεί κατά την κρίση του να το διαφωτίσει. Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο για να διοριστεί επίτροπος, η επιτροπεία ανατίθεται σε ίδρυμα, ή σωματείο, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτό και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία.

β) Επίτροπος διορίζεται, ή περισσότεροι αν επιβάλλεται από το συμφέρον του ανηλίκου, κατά προτίμηση ένα από τα ακόλουθα πρόσωπα με την εξής σειρά.

Ο ενήλικος σύζυγος του ανηλίκου.

Το φυσικό, ή νομικό, πρόσωπο, που ορίστηκε με διαθήκη, ή με δήλωση στον ειρηνοδίκη, ή σε συμβολαιογράφο, από όποιον ασκούσε την γονική μέριμνα κατά το χρόνο της δήλωσης και κατά τον θάνατό του.

Το κατά την κρίση του δικαστηρίου καταλληλότερο πρόσωπο με προτίμηση προς τους πλησιέστερους συγγενείς του ανηλίκου.

Δεν διορίζεται επίτροπος.

Αυτός που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα.

Ο ενήλικος, για τον οποίο έχει διοριστεί προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης. γ) Όποιος αποκλείστηκε από την επιτροπεία με διάταξη τελευταίας βούλησης εκείνου που δικαιούται να υποδείξει το πρόσωπο του επιτρόπου.

Ο διορισθείς επίτροπος, που αποποιήθηκε την επιτροπεία.

Στον επίτροπο ανήκει το καθήκον, να επιμελείται του προσώπου του ανηλίκου, να διοικεί την περιουσία του και να το εκπροσωπεί σε κάθε δικαιοπραξία, ή δίκη, που αφορά το πρόσωπό του, ή την περιουσία του, ενεργεί δε, ως προς την περιουσία του, κάθε πράξη τακτικής διαχείρισης, ιδίως την πληρωμή χρεών και την είσπραξη απαιτήσεων, χωρίς να δικαιούται να χρησιμοποιεί για δικό του λογαριασμό την περιουσία του ανηλίκου και ιδίως μετρητά χρήματά του. Σε περιπτώσεις, πέραν της τακτικής διαχείρισης, χρειάζεται την άδεια του δικαστηρίου. 

Ο επίτροπος για το έργο της επιτροπείας, κατόπιν αδείας του δικαστηρίου και με γνώμη του εποπτικού συμβουλίου, μπορεί να λάβει αμοιβή για την απασχόλησή του, ανάλογη με τους κόπους του και το μέγεθος της περιουσίας που διαχειρίζεται, δικαιούται δε, να απαιτήσει, δικαστικώς, να του καταβληθεί κάθε δαπάνη που είναι αναγκαία για την διεξαγωγή της επιτροπείας, σύμφωνα με τις διατάξεις περί εντολής, ευθυνόμενος για κάθε ζημία του ανηλίκου από πταίσμα του κατά την άσκηση των καθηκόντων του.

γ) Το εποπτικό συμβούλιο αποτελείται από τρία έως πέντε μέλη από συγγενείς του ανηλίκου, ή φίλους των γονέων του, και, αν δεν υπάρχουν, ή συντρέχει σπουδαίος λόγος, από όργανο της κοινωνικής υπηρεσίας. Έως το διορισμό επιτρόπου, σε επείγουσες περιπτώσεις, ο προϊστάμενος της κοινωνικής υπηρεσίας παίρνει αυτεπαγγέλτως όλα τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του προσώπου και της περιουσίας του ανηλίκου.

δ) Λήξη επιτροπείας

Η επιτροπεία λήγει με την ενηλικίωση του ανηλίκου, ή τον θάνατό του. Ο επίτροπος μετά το τέλος της επιτροπείας έχει υποχρέωση να παραδώσει την περιουσία που διοίκησε και να λογοδοτήσει για την όλη διοίκησή του.

Α. Κατά το άρθρο 1520 ΑΚ ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, διατηρεί δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με αυτό, και στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων του ανηλίκου, ως προς την άσκηση του παραπάνω δικαιώματος, το δικαστήριο καθορίζει τον τρόπο κατά τον οποίο θα γίνεται η επικοινωνία.

Β. Το άκρως προσωπικό αυτό δικαίωμα του γονέα για επικοινωνία με το ανήλικο τέκνο του απορρέει από τον φυσικό δεσμό του αίματος και του αισθήματος στοργής προς αυτό, συντελεί δε στην ανάπτυξη του ψυχικού του κόσμου και την εν γένει προσωπικότητά του, για αυτό η άσκησή του αποβλέπει κυρίως στο καλώς εννοούμενο συμφέρον του τέκνου, αφού σκοπός του δικαιώματος αυτού είναι η διατήρηση του ψυχικού δεσμού μεταξύ γονέα και τέκνου και η δυνατότητα του άλλου γονέα άμεσης γνώσης για την ανάπτυξη της προσωπικότητας, την πνευματική ανάπτυξη και γενικά τη δυνατότητα της παρακολούθησης της όλης κατάστασης του τέκνου.

Γ. Η επικοινωνία γονέα - τέκνου στοχεύει στην διατήρηση του δεσμού ανάμεσα στα δύο μέρη, στην ψυχοσωματική ανάπτυξη του τέκνου και την απάμβλυνση των συνεπειών της ανώμαλης εξέλιξης της έγγαμης συμβίωσης, χωρίς να ενδιαφέρει η αιτία για την οποία ο γονέας δεν διαμένει μαζί με το τέκνο, αν δηλαδή οφείλεται σε υπαιτιότητά του, ή όχι, η διακοπή της έγγαμης συμβίωσης των γονέων του και η λύση του γάμου. Είναι τρόπος έκφρασης αισθημάτων συμπάθειας, αγάπης, ενδιαφέροντος και στοργής στο τέκνο και το συμφέρον του τέκνου είναι η απόλαυση όλων των ηθικών πλεονεκτημάτων και αξιών από αυτήν την επικοινωνία.

Δ. Για τον προσδιορισμό του συμφέροντος του τέκνου πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν και η υποκειμενική πλευρά του παιδιού, η ψυχική του διάθεση και η στάση του σε σχέση με την επικοινωνία. Η ψυχική στάση του παιδιού είναι μεταβλητή, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχει δευτερεύουσα σημασία. Η εκτίμηση της υποκειμενικής πλευράς του παιδιού συνδέεται κυρίως με την ανάγκη προστασίας του στο παρόν από την επιβάρυνση και τις συνακόλουθες δυσμενείς επιπτώσεις, που θα συνεπάγεται για αυτό μια επικοινωνία, που είναι αντίθετη προς την θέλησή του.

Ε. Επομένως το δικαστήριο, όταν ρυθμίζει την άσκηση της επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο του, πρέπει πάντοτε να αποφασίζει με οδηγό το καλώς εννοούμενο συμφέρον του τελευταίου, λαμβάνοντας υπ όψιν του τις προκύπτουσες συντρέχουσες συνθήκες και περιστάσεις κάτω από τις οποίες, θα ασκείται η προσωπική επικοινωνία στην συγκεκριμένη περίπτωση, λαμβάνοντας υπ όψιν και την υποκειμενική πλευρά του παιδιού.

ΣΤ. Υποστηρίζεται η άποψη ότι, είναι δυνατόν, να επέλθει πλήρης αποκλεισμός του δικαιώματος επικοινωνίας. Προς ενίσχυση της άποψης αυτής, αναφέρεται ότι, γίνεται δεκτό από την νομολογία, ότι δεν θεσπίζεται, με οποιοδήποτε κανόνα, υποχρέωση του υποχρέου γονέα να κάμψει την άρνηση του τέκνου, να επικοινωνήσει με τον άλλο γονέα, πειθαναγκάζοντας το προς το σκοπό αυτό με κάθε μέσο.

Ζ. Με βάση, όμως, την αρχή της αναλογικότητας και με δεδομένο ότι η επιμήκυνση της απουσίας επαφής μεταξύ γονέα και τέκνου, μακροπρόθεσμα θα επηρεάσει αρνητικά τον ψυχισμό του ανήλικου, με αισθήματα απόρριψης του πατρικού, ή μητρικού,  ανάλογα, προτύπου, η επιβολή του πλήρους αποκλεισμού τελεί υπό την αυτονόητη προϋπόθεση, ότι άλλα ηπιότερα μέτρα κατάλληλης ρύθμισης της επικοινωνίας έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, ή η αναποτελεσματικότητά τους είναι δεδομένη εκ των προτέρων (ΜονΠρΠειρ 126/2016).

Α. Κατά την διάταξη του άρθρου 1520 παρ. 2 ΑΚ οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους απώτερους ανιόντες του, εκτός αν υπάρχει σοβαρός λόγος.

Β. Η παρεμπόδιση του δικαιώματος επικοινωνίας του απώτερου ανιόντος (παππούδων, γιαγιάδων κλπ) με το ανήλικο τέκνο, παρέχει το δικαίωμα άσκησης αγωγής από τον απώτερο ανιόντα κατά αυτού που ασκεί την γονική μέριμνα (κατά τους ενός, ή και των δύο γονέων).

Γ. Σκοπός του δικαιώματος επικοινωνίας του απώτερου ανιόντος, όπως άλλωστε και του ίδιου του γονέα, με το ανήλικο τέκνο είναι η ικανοποίηση του φυσικού αισθήματος αγάπης μεταξύ αυτών και η αποτροπή της αμοιβαίας αποξένωσής τους, η οποία θα ασκούσε βλαπτική επίδραση στο συμφέρον του παιδιού.

Δ. Μόνο κατ εξαίρεση μπορεί να παρεμποδιστεί από τον γονέα, ή τους γονείς που ασκούν την γονική μέριμνα, και μόνο όταν συντρέχει κάποιος σοβαρός λόγος (ΑΠ 1450/2012).

Σύμφωνα με το άρθρο 1484 ΑΚ το δικαίωμα επικοινωνίας με το ανήλικο τέκνο επιφυλάσσεσαι και για τον πατέρα, που έχει αναγνωρίσει το εκτός γάμου γεννηθέν ανήλικο τέκνο του (ΑΠ 659/98, ΕφΑθ 9050/1996).

Η ρύθμιση της επικοινωνίας πρέπει να γίνεται κατά τον πιο κατάλληλο και ενδεδειγμένο τρόπο. Μπορεί να τεθούν από το Δικαστήριο, εφ όσον συντρέχει προς τούτο λόγος, περιορισμοί (ΑΠ 1516/2005, ΕφΘεσσ 256/2000).

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός της επικοινωνίας με τον πατέρα μπορεί να δικαιολογηθεί σε περιπτώσεις, που η επαφή του ανηλίκου με τον πατέρα εγκυμονεί κινδύνους για την σωματική, ή ψυχική υγεία του ανηλίκου.

Α. Η επίδειξη εγγράφων, όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη, ρυθμίζεται από τις διατάξεις των άρθρων 902- 903 ΑΚ.

Β. Κατά το άρθρο 902 ΑΚ, όποιος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου, που βρίσκεται στη κατοχή άλλου, έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη, ή και αντίγραφο του, αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί, ή πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν, ή σχετίζεται με διαπραγματεύσεις που έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση, είτε απ ευθείας από τον ίδιο, είτε για το συμφέρον του, με την μεσολάβηση τρίτου.

Γ. Η επίδειξη εγγράφου, ή χορήγηση αντιγράφου, μπορεί να ζητηθεί με αγωγή, ανταγωγή, ή και με τις προτάσεις.

Δ. Κατά την κρατούσα στη νομολογία και την θεωρία άποψη, δύναται να επιδιωχθεί και με αίτηση λήψης ασφαλιστικών μέτρων, εφ όσον συντρέχει επείγουσα περίπτωση, ή επικείμενος κίνδυνος (ΜονΠρΑθ 8430/2009, ΜονΠρΑθ  2965/2015,  ΜονΠρΠειρ 160/2017)

Ε. Το έννομο συμφέρον του αιτούντος υφίσταται.

α) Αν το έγγραφο συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος. Για να κριθεί αν συντρέχει η προϋπόθεση αυτή ερευνάται η πρόθεση που επικράτησε κατά το χρόνο σύνταξης του εγγράφου. Τέτοιο έννομο συμφέρον υπάρχει, όταν το έγγραφο συντάχθηκε προς σύσταση, απόδειξη ή διατήρηση γενικά των δικαιωμάτων του αιτούντος την επίδειξη. Το έγγραφο δεν απαιτείται να αφορά αποκλειστικά το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη. Αρκεί να έχει συνταχθεί έστω και προς το συμφέρον του. Πάντως, έννομο συμφέρον δεν υπάρχει, αν το έγγραφο έχει συνταχθεί αποκλειστικά προς το συμφέρον του εναγομένου κατόχου του,

β) Αν το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται κυρίως τα έγγραφα, συστατικά ή αποδεικτικά μιας δικαιοπραξίας, που έχει καταρτιστεί με τον κάτοχο του εγγράφου ή με κάποιον τρίτο, τα οποία πιστοποιούν έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα. Πρέπει, πάντως, κατά την κρατούσα ερμηνεία της ως άνω διάταξης, να έχει λάβει ο αιτών μέρος στη δικαιοπραξία που εμπεριέχεται στο έγγραφο και

γ) Αν το έγγραφο σχετίζεται με διαπραγματεύσεις που έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο τον αιτούντα, είτε για το συμφέρον του, με τη μεσολάβηση τρίτου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα έγγραφα εκείνα, που δεν πιστοποιούν μεν μια έννομη σχέση, αφορούν όμως τις σχετικές μ' αυτήν διαπραγματεύσεις, ανεξάρτητα αν αυτές κατέληξαν ή όχι σε κατάρτιση σύμβασης (ΜΠρΑθ 2965/2015).

δ) Το έννομο συμφέρον λείπει, όταν από τον ενάγοντα δεν προβάλλονται πραγματικοί ισχυρισμοί, αλλά η αίτηση επίδειξης εγγράφου αποβλέπει στην αποκάλυψη για πρώτη φορά, με την επίδειξη, κρίσιμων πραγματικών γεγονότων (ΑΠ 9/2005).

ΣΤ. Η αγωγή ή, η αίτηση, είναι αόριστη και ως εκ τούτου απορριπτέα με την οποία ζητείται να επιδειχθούν γενικά,

α) όσα και όποια έγγραφα κατέχει ο εναγόμενος σχετικά με κάποια έννομη σχέση,

β) βιβλία με τις αναγραφόμενες σε αυτά καταχωρήσεις, χωρίς άλλο προσδιορισμό, γ) συγκεκριμένος φάκελος με τα περιεχόμενα σε αυτόν έγγραφα, χωρίς ακριβή προσδιορισμό των εν λόγω εγγράφων, 

δ) αόριστος και ακαθόριστος αριθμός εγγράφων που εκδόθηκαν από τον εναγόμενο σε ορισμένη χρονική περίοδο (π.χ. στελέχη αποδείξεων αποθήκης) (ΑΠ 448/1975, ΕφΠειρ 1157/1996, ΕφΑθ 11203/1986, ΕφΑθ 14698/1988, ΕφΘεσ 1150/2001, ΕφΑθ 2456/2012).

Ζ. Άρνηση προς επίδειξη εγγράφων.

Η άρνηση του υποχρεωθέντος σε επίδειξη εγγράφων να προσκομίσει και επιδείξει αυτά, δεν τεκμαίρει ως αναπόδεικτο το αντικείμενο της απόδειξης, για το οποίο διατάχθηκε η επίδειξη, αλλά το δικαστήριο που την διέταξε, κρίνει ελευθέρως αν πρέπει να θεωρηθεί τούτο αποδεδειγμένο, ή μη (άρθρο 366 ΚΠολΔ, ΕφΑθ 3807/2009)

Η. Εκτέλεση απόφασης που διατάζει την επίδειξη.

Η εκτέλεση της απόφασης που διατάζει την επίδειξη γίνεται κατά τις διατάξεις που αφορούν την εκτέλεση για την ικανοποίηση απαιτήσεων που συνίστανται στην απόδοση και στην παράδοση πράγματος, ή την ενέργεια πράξης (άρθρο 452 ΚΠολΔ). Τέτοιες είναι εκείνες των άρθρων 941 και 946 ΚΠολΔ, από το συνδυασμό των οποίων προκύπτει ότι, το αντικείμενο της εκτέλεσης πρέπει να είναι εντελώς εξατομικευμένο, άλλως η εκτέλεση δεν είναι εφικτή (ΑΠ 776/2005, ΕφΑΘ 3788/2008, ΕφΘεσ 2475/2008).

Θ. Η παράλειψη του δικαστηρίου να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξη εγγράφων θεμελιώνει τον από τον αριθμό 9 του άρθρου 559 ΚΠολΔ λόγο αναίρεσης, υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση έχει υποβληθεί κατά τρόπο ορισμένο, (ΑΠ 1701/07, 1045/04, ΑΠ 1402/2008, ΑΠ 1249/2009, ΑΠ 168/2015, ΕφΠειρ  7/2014).

Α. Η επίδειξη εγγράφων κατά την διάρκεια εκκρεμούς δίκης ρυθμίζεται από τις διατάξεις των άρθρων 450-452 ΚΠολΔ και αφορούν την επίδειξη εγγράφων,  χορήγηση αντιγράφων, στην οποία το επιδεικτέο έγγραφο πρόκειται να χρησιμεύσει για απόδειξη. Η επίδειξη/ ή και χορήγηση αντιγράφων, μπορεί να ζητηθεί ακόμη και με τις προτάσεις για πρώτη φορά ενώπιον του δευτεροβαθμίου δικαστηρίου.

Β. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι κάθε διάδικος, ή τρίτος, υποχρεούται να επιδείξει τα έγγραφα, τα οποία κατέχει και που μπορούν να χρησιμεύσουν για απόδειξη, εκτός αν συντρέχει σπουδαίος λόγος, ο οποίος δικαιολογεί την μη επίδειξη τους.

Γ. Ο αντίδικος του κατέχοντος το έγγραφο, εφ όσον δικαιολογεί έννομο συμφέρον, μπορεί να ζητήσει την επίδειξη του εγγράφου, υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή είναι παραδεκτή και σύννομη, τουτέστιν να γίνεται επίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο, να προσδιορίζεται σαφώς το έγγραφο και να περιγράφεται με ακρίβεια το περιεχόμενο του, ώστε να μπορεί να κριθεί αν σχετίζεται με το αντικείμενο απόδειξης και να εκτίθενται   συγκεκριμένα περιστατικά, από τα οποία να προκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος, δηλαδή ότι το έγγραφο είναι πρόσφορο προς άμεση, ή έμμεση, απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος, ή προς ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου του. Ελλειπουσών των προϋποθέσεων αυτών, η αίτηση επίδειξης του εγγράφου είναι απορριπτέα ως απαράδεκτη, λόγω αοριστίας (ΑΠ 2095/2009, ΑΠ 681/2007, ΑΠ 1402/2008, ΑΠ 776/2005)

Δ. Η αίτηση είναι αόριστη και ως εκ τούτου απορριπτέα με την οποία ζητείται να επιδειχθούν γενικά,

α) όσα και όποια έγγραφα κατέχει ο εναγόμενος σχετικά με κάποια έννομη σχέση,

β) βιβλία με τις αναγραφόμενες σε αυτά καταχωρήσεις, χωρίς άλλο προσδιορισμό, γ) συγκεκριμένος φάκελος με τα περιεχόμενα σε αυτόν έγγραφα, χωρίς ακριβή προσδιορισμό των εν λόγω εγγράφων, 

δ) αόριστος και ακαθόριστος αριθμός εγγράφων που εκδόθηκαν από τον εναγόμενο σε ορισμένη χρονική περίοδο (π.χ. στελέχη αποδείξεων αποθήκης) (ΑΠ 448/1975, ΕφΠειρ 1157/1996, ΕφΑθ 11203/1986, ΕφΑθ 14698/1988, ΕφΘεσ 1150/2001, ΕφΑθ 2456/2012).

Ε. Άρνηση προς επίδειξη εγγράφων.

Η άρνηση του υποχρεωθέντος σε επίδειξη εγγράφων να προσκομίσει και επιδείξει αυτά, δεν τεκμαίρει ως αναπόδεικτο το αντικείμενο της απόδειξης, για το οποίο διατάχθηκε η επίδειξη, αλλά το δικαστήριο που την διέταξε, κρίνει ελευθέρως αν πρέπει να θεωρηθεί τούτο αποδεδειγμένο, ή μη (άρθρο 366 ΚΠολΔ, ΕφΑθ 3807/2009)

ΣΤ. Εκτέλεση απόφασης που διατάζει την επίδειξη.

Η εκτέλεση της απόφασης που διατάζει την επίδειξη γίνεται κατά τις διατάξεις που αφορούν την εκτέλεση για την ικανοποίηση απαιτήσεων που συνίστανται στην απόδοση και στην παράδοση πράγματος, ή την ενέργεια πράξης (άρθρο 452 ΚΠολΔ). Τέτοιες είναι εκείνες των άρθρων 941 και 946 ΚΠολΔ, από το συνδυασμό των οποίων προκύπτει ότι, το αντικείμενο της εκτέλεσης πρέπει να είναι εντελώς εξατομικευμένο, άλλως η εκτέλεση δεν είναι εφικτή (ΑΠ 776/2005, ΕφΑΘ 3788/2008, ΕφΘεσ 2475/2008).

Ζ. Η παράλειψη του δικαστηρίου να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξη εγγράφων θεμελιώνει τον από τον αριθμό 9 του άρθρου 559 ΚΠολΔ λόγο αναίρεσης, υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση έχει υποβληθεί κατά τρόπο ορισμένο, (ΑΠ 1701/07, 1045/04, ΑΠ 1402/2008, ΑΠ 1249/2009, ΑΠ 168/2015, ΕφΠειρ  7/2014).

Σύμφωνα την διάταξη του άρθρου 914 ΚΠολΔ, αν ασκηθεί το ένδικο μέσο της ανακοπής ερημοδικίας, ή της έφεσης, και το δικαστήριο δεχτεί την ανακοπή ερημοδικίας, ή την έφεση, και απορρίψει κατ ουσίαν, ολικά ή μερικά, την αγωγή, ή την ανταγωγή, ή την κύρια παρέμβαση, εφ όσον η απόφαση που προσβλήθηκε εκτελέστηκε, διατάζει, αν το ζητήσει εκείνος κατά του οποίου έγινε η εκτέλεση, την επαναφορά των πραγμάτων στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν εκτελεστεί η απόφαση που εξαφανίστηκε, ή μεταρρυθμίστηκε.

Η αίτηση υποβάλλεται, είτε με τα δικόγραφα της ανακοπής, ή της έφεσης και των προσθέτων λόγων, είτε με τις προτάσεις, είτε με χωριστό δικόγραφο που κοινοποιείται στον αντίδικο.

Κατά την διάταξη του άρθρου 940 παρ. 2  ΚΠολΔ, αν εξαφανιστεί ύστερα από άσκηση ένδικου μέσου τελεσίδικη απόφαση που εκτελέστηκε, εκείνος κατά του οποίου είχε στραφεί η εκτέλεση έχει δικαίωμα, εκτός από την επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση, να ζητήσει από εκείνον που επέσπευσε την εκτέλεση αποζημίωση για τις ζημίες που προήλθαν από την εκτέλεση, μόνο αν αυτός είχε δόλο ως προς τη μη ύπαρξη του δικαιώματος.

Κατά την διάταξη του άρθρου 152 παρ.1 ΚΠολΔ, αν κάποιος διάδικος δεν μπόρεσε να τηρήσει κάποια προθεσμία, εξ αιτίας ανώτερης βίας, ή δόλου του αντιδίκου του, έχει το δικαίωμα να ζητήσει την επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση.

Η επαναφορά των πραγμάτων του άρθρου 152 παρ.1 ΚΠολΔ  διαφέρει από την επαναφορά των πραγμάτων του άρθρου 914 ΚΠολΔ, σύμφωνα με την οποία, αν ασκηθεί το ένδικο μέσο της ανακοπής ερημοδικίας, ή της έφεσης, και το δικαστήριο δεχτεί την ανακοπή ερημοδικίας, ή την έφεση, και απορρίψει κατ ουσίαν, ολικά ή μερικά, την αγωγή, ή την ανταγωγή, ή την κύρια παρέμβαση, εφ όσον η απόφαση που προσβλήθηκε εκτελέστηκε, διατάζει, αν το ζητήσει εκείνος κατά του οποίου έγινε η εκτέλεση, την επαναφορά των πραγμάτων στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν εκτελεστεί η απόφαση που εξαφανίστηκε, ή μεταρρυθμίστηκε.

Κατά την διάταξη του άρθρου 152 παρ.1 ΚΠολΔ, αν ο διάδικος παραμελήσει τρέχουσα προθεσμία και εκπέσει του δικαιώματος επιχείρησης διαδικαστικής πράξης, μπορεί να ασκήσει την πράξη εκπροθέσμως και να ζητήσει την κήρυξή της ως παραδεκτής, εφ όσον η απώλεια της προθεσμίας οφείλεται σε ανώτερη βία, ή δόλο του αντιδίκου του (ΑΠ 2227/2014).

Η αίτηση απευθύνεται στο αρμόδιο δικαστικό όργανο και πρέπει να διαλαμβάνει μεταξύ άλλων, τα αποδεικτικά μέσα προς εξακρίβωση της βασιμότητάς της και την παραληφθείσα πράξη, ή μνεία ότι αυτή έχει ήδη ενεργηθεί. Η αναφορά των εν λόγω στοιχείων στην αίτηση αποτελούν προϋποθέσεις του παραδεκτού αυτής, με συνέπεια να είναι απορριπτέα η αίτηση επαναφοράς των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση ως απαράδεκτη, αν δεν αναφέρει τα αποδεικτικά μέσα προς εξακρίβωση της αλήθειας των λόγων της (ΑΠ 22/2010, 1342/2008).

Η προθεσμία της αίτησης για επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση είναι (30) ημέρες από την ημέρα που αίρεται το κώλυμα, το οποίο συνιστά ανώτερη βία, ή από τη γνώση του δόλου.

Ως ανώτερη βία θεωρείται κάθε γεγονός, το οποίο αντικειμενικώς καθιστά αδύνατη την τήρηση κάποιας δικονομικής προθεσμίας και, σε συγκεκριμένη περίπτωση, είναι απρόβλεπτο και μη δυνάμενο να αποτραπεί ακόμη και με λήψη μέτρων άκρας επιμέλειας και σύνεσης (ΑΠ 438/2013, ΑΠ 2227/2014). Η ύπαρξη πταίσματος κατά την απώλεια μιας δικονομικής προθεσμίας, ακόμη και ελαφράς αμέλειας του διαδίκου, του πληρεξούσιου δικηγόρου, ή του νόμιμου αντιπροσώπου αυτού, αποκλείει το χαρακτηρισμό κάποιου διακωλυτικού γεγονότος ως ανώτερης βίας (ΑΠ 518/2010, ΑΠ 820/2015).

Η άσκηση της αίτησης δεν αναστέλλει την πρόοδο της κύριας δίκης, ή την εκτέλεση της απόφασης που εκδίδεται, εκτός αν το δικαστήριο που έχει την αρμοδιότητα, διατάξει την αναστολή της προόδου της δίκης, ή της εκτέλεσης, ύστερα από πρόταση διαδίκου που υποβάλλεται κατά την εκδίκαση της αίτησης.

Με το άρθρο  212 ν. 4512/2018 «Ρυθμίσεις για την εφαρμογή των Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής και άλλες διατάξεις»,  παρέχεται αυθεντική ερμηνεία της παρ. 2 του άρθρου 34 του α.ν. 1846/1951, αναφορικά με την αποζημίωση που υποχρεούται να καταβάλλει ο εργοδότης σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος.

Η διάταξη ορίζει ότι

«Ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλλει την μέχρι σήμερα προβλεπόμενη αποζημίωση για εργατικό ατύχημα, εφόσον, µε δικαστική απόφαση, διαπιστώνεται ότι το ατύχημα, κατά την εκτέλεση της εργασίας ή εξ αφορμής αυτής, οφείλεται σε δόλο του εργοδότη ή του προστηθέντος από αυτόν προσώπου, είτε ως προς το αποτέλεσμα του ατυχήματος κάθε αυτό, είτε ως προς τη µη τήρηση διατάξεων νόμων, διαταγμάτων ή κανονισμών, που ορίζουν μέτρα προστασίας της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία, εάν το ατύχημα συνδέεται αιτιωδώς µε παραβάσεις των διατάξεων αυτών»

Σύμφωνα με την ερμηνευθείσα(αυθεντικά) διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 34 του α.ν. 1846/1951, ο εργοδότης, σε εργατικό ατύχημα, οφείλει να καταβάλει στον  ασφαλιστικό οργανισμό (ΕΦΚΑ) παν ότι αυτός κατέβαλε ως αποζημίωση στον παθόντα το εργατικό ατύχημα, στον δε παθόντα την διαφορά ανάμεσα στην αποζημίωση που κατέβαλε ο ασφαλιστικός οργανισμός και της πλήρους αποζημίωσης, που παρέχεται κατά τις κοινές διατάξεις του Αστικού Κώδικα, σε κάθε περίπτωση που βεβαιώνεται δικαστικά ότι το εργατικό ατύχημα οφείλεται σε δόλο του εργοδότη, α) είτε ως προς